[ویکی فقه] برهان، از اصطلاحات بکار رفته در علم منطق بوده و به دو نوع لمی و انی تقسیم می شود.
چیزی که در قیاس ها از اهمیت ویژه برخوردار است "حد وسط" است. زیرا حد وسط چنان که از نامش پیداست، میان اصغر و اکبر پیوند برقرار می کند و از حذف آن نتیجه مورد نظر به دست می آید. با توجه به جای گاه مقدمات در قیاس برهانی و با توجه به جایگاه حد وسط در مقدمات، در قیاس برهانی مهم ترین نقش به عهده حد وسط نهاده می شود. در حقیقت حد وسط علت برای تحقق و یقین به نتیجه است. بر اساس این که علیت حد وسط برای نتیجه از چه وضعیتی برخوردار است، برهان را به دو قسم انی و لمی تقسیم کرده اند که به اختصار بیان می شود.
برهان لمی
اگر حد وسط هم علت برای ثبوت اکبر برای اصغر باشد و هم واسطه در اثبات، آن را "برهان لمی" می نامند. واسطه در ثبوت، یعنی این که حد وسط علت وجود اکبر برای اصغر است، با آمدن آن اکبر برای اصغر تحقق پیدا می کند. واسطه در اثبات باشد، یعنی موجب شود که ما تصدیق کنیم که اکبر برای اصغر اثبات شده است. وساطت در ثبوت صبغه هستی شناختی دارد و وساطت در اثبات صبغه معرفت شناختی. به طور کلی هرگاه حد وسط در چنین نقشی ظاهر شود که هم وجود اکبر برای اصغر را اثبات کند و هم موجب تصدیق گردد در این صورت برهان لم/ برهان لمی نامیده می شود. از باب نمونه وقتی گفته می شود: ۱. این آهن حرارتش بالا رفته است. ۲. هر آهنی که حرارتش بالا رود حجم آن افزوده شده است. ۳. .: این آهن حجمش افزوده شده است. استدلال به وسیله بالا رفتن درجه حرارت بر افزایش حجم، استدلال به علت برای اثبات معلول است. چون حرارت چنان که موجب حکم به افزایش حجم آهن می شود، در خارج نیز حجم آهن را افزایش می دهد.
برهان انی
اگر حد وسط تنها واسطه در اثبات بود و در مقام ثبوت وساطتی نداشت، آن را "برهان ان/ برهان انی" می نامند. برهان انی خود دو گونه است؛ گاه حد وسط در اصغر خود معلول حد اکبر می باشد. گاه به گونه ای است که حد وسط و اکبر هر دو معلول علت سوم است. قسم نخست را "دلیل" نیز می نامند. برای نمونه اگر گفته شود: ۱. این آهن حجمش افزایش یافته است. ۲. هر آهنی که حجمش افزایش یافته باشد، درجه حرارتش بالا رفته است. ۳. .: این آهن درجه حرارتش بالا رفته است. چنان که ملاحظه می شود در این قیاس از افزایش حجم آهن که معلول است بر بالارفتن درجه حرارت که علت می باشد استدلال شده است. لذا از علم به معلول علم به علت حاصل شده است. در این صورت حد وسط تنها واسطه در اثبات است، یعنی برای تصدیق به این که درجه حرارت بالا رفته است، از افزایش حجم کمک گرفته شده است، در حالی که در مقام ثبوت و به لحاظ هستی شناختی، حرارت علت افزایش حجم است.
مورد دیگر
...
چیزی که در قیاس ها از اهمیت ویژه برخوردار است "حد وسط" است. زیرا حد وسط چنان که از نامش پیداست، میان اصغر و اکبر پیوند برقرار می کند و از حذف آن نتیجه مورد نظر به دست می آید. با توجه به جای گاه مقدمات در قیاس برهانی و با توجه به جایگاه حد وسط در مقدمات، در قیاس برهانی مهم ترین نقش به عهده حد وسط نهاده می شود. در حقیقت حد وسط علت برای تحقق و یقین به نتیجه است. بر اساس این که علیت حد وسط برای نتیجه از چه وضعیتی برخوردار است، برهان را به دو قسم انی و لمی تقسیم کرده اند که به اختصار بیان می شود.
برهان لمی
اگر حد وسط هم علت برای ثبوت اکبر برای اصغر باشد و هم واسطه در اثبات، آن را "برهان لمی" می نامند. واسطه در ثبوت، یعنی این که حد وسط علت وجود اکبر برای اصغر است، با آمدن آن اکبر برای اصغر تحقق پیدا می کند. واسطه در اثبات باشد، یعنی موجب شود که ما تصدیق کنیم که اکبر برای اصغر اثبات شده است. وساطت در ثبوت صبغه هستی شناختی دارد و وساطت در اثبات صبغه معرفت شناختی. به طور کلی هرگاه حد وسط در چنین نقشی ظاهر شود که هم وجود اکبر برای اصغر را اثبات کند و هم موجب تصدیق گردد در این صورت برهان لم/ برهان لمی نامیده می شود. از باب نمونه وقتی گفته می شود: ۱. این آهن حرارتش بالا رفته است. ۲. هر آهنی که حرارتش بالا رود حجم آن افزوده شده است. ۳. .: این آهن حجمش افزوده شده است. استدلال به وسیله بالا رفتن درجه حرارت بر افزایش حجم، استدلال به علت برای اثبات معلول است. چون حرارت چنان که موجب حکم به افزایش حجم آهن می شود، در خارج نیز حجم آهن را افزایش می دهد.
برهان انی
اگر حد وسط تنها واسطه در اثبات بود و در مقام ثبوت وساطتی نداشت، آن را "برهان ان/ برهان انی" می نامند. برهان انی خود دو گونه است؛ گاه حد وسط در اصغر خود معلول حد اکبر می باشد. گاه به گونه ای است که حد وسط و اکبر هر دو معلول علت سوم است. قسم نخست را "دلیل" نیز می نامند. برای نمونه اگر گفته شود: ۱. این آهن حجمش افزایش یافته است. ۲. هر آهنی که حجمش افزایش یافته باشد، درجه حرارتش بالا رفته است. ۳. .: این آهن درجه حرارتش بالا رفته است. چنان که ملاحظه می شود در این قیاس از افزایش حجم آهن که معلول است بر بالارفتن درجه حرارت که علت می باشد استدلال شده است. لذا از علم به معلول علم به علت حاصل شده است. در این صورت حد وسط تنها واسطه در اثبات است، یعنی برای تصدیق به این که درجه حرارت بالا رفته است، از افزایش حجم کمک گرفته شده است، در حالی که در مقام ثبوت و به لحاظ هستی شناختی، حرارت علت افزایش حجم است.
مورد دیگر
...
wikifeqh: برهان_انی_و_لمی