[ویکی فقه] بَرَنْتَه، واژه ای ترکی با ریشه ای نامعلوم، به مفهوم حملات اقوام کوچ نشین ترک به منظور یغما و غارت، که در آسیای میانه متداول است و احتمالاً در لهجه های دیگر وجود ندارد.
برنته مخصوص زندگی کوچ نشینی است، و اهمیت حالت جنگی ناشی از آن (جائو > یاغی) بتفصیل در اثر رادلُف آمده است. روزگاری که در استپها حکومت منظمی وجود نداشت و اجرای احکام، تابع قدرت حاکم («بی» = بیگ) و حسن نیت طرفین دعوا بود، کوچ نشینان اغلب مجبور می شدند که شخصاً به احقاق حق خود بپردازند. هر قبیله ای مسئول جرمی شناخته می شد که یک یا چندتن از افرادش مرتکب شده بودند، ازینرو اغلب قبیله مورد تعرض به جای کیفر دادن متجاوز اصلی، هر کدام از افراد قبیله شخص متجاوز را که به دست می آورد، مجازات می کرد. کسانی که با چنین «برنته» ای روبرو می شدند، خود را در انتخاب هر یک از «برنته چی»ها، برای انتقام، مختار می دانستند. اغلب اینگونه کشمکش ها و ستیزه های حاصل از آن، بی آن که در امور جامعه خللی ایجاد کند، سال ها دوام می یافت. حتی به گفته رادلف، بخصوص در بحبوحه این ادوار آشفته، نفوس قبایل و رفاه آنان رو به افزایش بوده است.
برنته در عرف و عادت
در آثار راجع به زندگی، عرف و عادات اقوام ترک کوچ نشین آسیای میانه و سیبری جنوبی، واژه برنته (قرقیزی: بَریَمْتَه؛ سارتی: بَرِمْتَه و بَرَمْتَه عموماً) «یغما، غارت و چپاول» معنی شده است؛ ولی این مفهومی است که مؤلفان اروپایی و روسی، بر مبنای تلقی جامعه خودشان، به این واژه داده اند و با ماهیّت برنته، که بر اساس مقررات عرف و عادت (زانگْ، توره) صورت می گرفت، چندان تناسب ندارد. با این حال، مسلم است که پس از انحطاط تشکیلات قبیله ای کوچ نشینان اسکان یافته ساگای و قزاق ـ قرقیز که در قرن اخیر در حوالی قصبات و شهرها که به کشاورزی اشتغال دارند، برنته در میان آنان، ماهیت یغماگری و دزدی به خود گرفته و به برداشت اقوام مجاور، سرقت نیز نامیده شده است.
ویژگی های برنته
پژوهشگرانی که از نزدیک درباره زندگی قبیله ای ترک های کوچ نشین آسیای میانه و سیبری جنوبی تحقیق کرده اند، متقاعد شده اند که برنته یا بریمته پدیده اجتماعی ویژه ای است که با یغما «تالان» و سرقت (اورلوق) نسبتی ندارد. به نوشته گرودکف، برنته در صورتی مطابق عرف و عادت شمرده می شود که دارای سه ویژگی باشد: ۱) در روز انجام گیرد؛ ۲) علناً گفته شود که حمله به عنوان برنته است؛ ۳) برای احقاق حق باشد. این نوع برنته، تا این اواخر، در قبیله بغانه لی ـ نایمان (قبیله ای که حافظ تشکیلات قبیله ای قزاق ـ قرقیز، با تمامی سنت هایش بود) مشاهده می شد. بنابراین عرف، هر یک از افراد بغانه لی که نتواند از راه اخوت یا با وجود فرمان حاکم حق خود را به دست آورد، مجاز است که از اموال دشمن خود، یا دارایی یکی از هم قبیله های او، چند برابر مالی را که به او تعلّق دارد بگیرد و به او به (ایل و قبیله) خود ببرد و نگه دارد؛ اما حق تصرف در آن را نخواهد داشت. این مال مانند وجه الضمانی است که طرف دیگر دعوا را به مراجعه نزد حاکم وادار می کند. بر خلاف نظریات رادلف و بارتولد و هودسُن، برنته سازگار با عرف و عادت، هرگز سبب درگیری قبیله ها نمی شود. برنته گاهی در میان افراد یک قبیله و حتی خویشاوندان نیز صورت می گیرد.
برنته در ترکی سارتی
...
برنته مخصوص زندگی کوچ نشینی است، و اهمیت حالت جنگی ناشی از آن (جائو > یاغی) بتفصیل در اثر رادلُف آمده است. روزگاری که در استپها حکومت منظمی وجود نداشت و اجرای احکام، تابع قدرت حاکم («بی» = بیگ) و حسن نیت طرفین دعوا بود، کوچ نشینان اغلب مجبور می شدند که شخصاً به احقاق حق خود بپردازند. هر قبیله ای مسئول جرمی شناخته می شد که یک یا چندتن از افرادش مرتکب شده بودند، ازینرو اغلب قبیله مورد تعرض به جای کیفر دادن متجاوز اصلی، هر کدام از افراد قبیله شخص متجاوز را که به دست می آورد، مجازات می کرد. کسانی که با چنین «برنته» ای روبرو می شدند، خود را در انتخاب هر یک از «برنته چی»ها، برای انتقام، مختار می دانستند. اغلب اینگونه کشمکش ها و ستیزه های حاصل از آن، بی آن که در امور جامعه خللی ایجاد کند، سال ها دوام می یافت. حتی به گفته رادلف، بخصوص در بحبوحه این ادوار آشفته، نفوس قبایل و رفاه آنان رو به افزایش بوده است.
برنته در عرف و عادت
در آثار راجع به زندگی، عرف و عادات اقوام ترک کوچ نشین آسیای میانه و سیبری جنوبی، واژه برنته (قرقیزی: بَریَمْتَه؛ سارتی: بَرِمْتَه و بَرَمْتَه عموماً) «یغما، غارت و چپاول» معنی شده است؛ ولی این مفهومی است که مؤلفان اروپایی و روسی، بر مبنای تلقی جامعه خودشان، به این واژه داده اند و با ماهیّت برنته، که بر اساس مقررات عرف و عادت (زانگْ، توره) صورت می گرفت، چندان تناسب ندارد. با این حال، مسلم است که پس از انحطاط تشکیلات قبیله ای کوچ نشینان اسکان یافته ساگای و قزاق ـ قرقیز که در قرن اخیر در حوالی قصبات و شهرها که به کشاورزی اشتغال دارند، برنته در میان آنان، ماهیت یغماگری و دزدی به خود گرفته و به برداشت اقوام مجاور، سرقت نیز نامیده شده است.
ویژگی های برنته
پژوهشگرانی که از نزدیک درباره زندگی قبیله ای ترک های کوچ نشین آسیای میانه و سیبری جنوبی تحقیق کرده اند، متقاعد شده اند که برنته یا بریمته پدیده اجتماعی ویژه ای است که با یغما «تالان» و سرقت (اورلوق) نسبتی ندارد. به نوشته گرودکف، برنته در صورتی مطابق عرف و عادت شمرده می شود که دارای سه ویژگی باشد: ۱) در روز انجام گیرد؛ ۲) علناً گفته شود که حمله به عنوان برنته است؛ ۳) برای احقاق حق باشد. این نوع برنته، تا این اواخر، در قبیله بغانه لی ـ نایمان (قبیله ای که حافظ تشکیلات قبیله ای قزاق ـ قرقیز، با تمامی سنت هایش بود) مشاهده می شد. بنابراین عرف، هر یک از افراد بغانه لی که نتواند از راه اخوت یا با وجود فرمان حاکم حق خود را به دست آورد، مجاز است که از اموال دشمن خود، یا دارایی یکی از هم قبیله های او، چند برابر مالی را که به او تعلّق دارد بگیرد و به او به (ایل و قبیله) خود ببرد و نگه دارد؛ اما حق تصرف در آن را نخواهد داشت. این مال مانند وجه الضمانی است که طرف دیگر دعوا را به مراجعه نزد حاکم وادار می کند. بر خلاف نظریات رادلف و بارتولد و هودسُن، برنته سازگار با عرف و عادت، هرگز سبب درگیری قبیله ها نمی شود. برنته گاهی در میان افراد یک قبیله و حتی خویشاوندان نیز صورت می گیرد.
برنته در ترکی سارتی
...
wikifeqh: برنته
