بخش در یکای سنجش

بخش در یکای سنجش ( به انگلیسی: Parts - per notation ) در علوم مهندسی، فیزیک و شیمی یک یکا برای سنجش غلظت مواد با غلظت بسیار کم است. بخش در میلیون ( ppm ) ، بخش در میلیارد ( ppb ) و بخش در تریلیون ( ppt ) نمونه هایی از این نوع یکا غلظت است که به صورت نسبت مولی یا جرمی ماده مورد نظر در محلول سنجیده می شود. همچنین این کمیت یک کمیت بدون بعد است. [ ۱] [ ۲]
بدین ترتیب مفهوم ۲ppm، یعنی ۲ میلی گرم از یک مادهٔ حل شونده در ۱ لیتر از محلول حل شده است یا ۲ سانتی متر مکعب از یک گاز معین در ۱ متر مکعب از هوا وجود دارد. در واقع یکای هر دو جزء مورد نظر ( حل شونده و حلال ) می بایست یکی باشد تا در نهایت ppm یک کمیت بدون بعد باشد. البته برای موادی مثل آب، که دارای چگالی یکایی هستند ( چگالی آب برابر یک کیلوگرم بر لیتر است ) ، کمیت ppm ( که بیانگر یک میلی گرم بر یک کیلوگرم است ) معادل میلی گرم بر لیتر خواهد بود، چرا که هر کیلوگرم آب، یک لیتر است.
برای گازها نیز می توان کمیت ppm را توسط یک ضریب معین، به کمیت میلی گرم بر لیتر تبدیل نمود. فرض می کنیم ۱ppm از یک گاز معین در هوا وجود دارد و می خواهیم غلظت این گاز را از ppm به میلی گرم بر لیتر تبدیل کنیم. ۱ppm یعنی در هر یک میلیون لیتر از هوا، یک لیتر از این گاز وجود دارد.
1 p p m = 1 l i t ( g a s ) 10 6 l i t ( a i r )
حال می بایست صورت کسر یعنی یک لیتر گاز را به یکا میلی گرم تبدیل کنیم.
از آنجایی که در دما و فشار استاندارد، وزن 22. 4 لیتر از هر نوع گازی بر حسب گرم، برابر جرم مولی آن خواهد بود، لذا با یک تناسب ساده وزن یک لیتر گاز در دما و فشار استاندارد برابر است با وزن مولی آن تقسیم بر عدد 22. 4:
M w 22. 4
بنابراین با ضرب عدد ppm در ضریب بالا، این کمیت به میلی گرم بر مترمکعب تبدیل خواهد شد.