باچوانلو

[ویکی فقه] باچْوانْلو، تیره ای از طایفه کرد زعفرانلو در شمال خراسان که به کرد قوچان نیز معروفند، زبان اینان کردی کُرمانجی است و به ترکی و فارسی نیز سخن می گویند.
باچوانلو در منابع به صورت های مختلف قاچکانلو، باجمانلو، باج خوانلو، باچاوانلو، باچبانلو، باشقانلو، باشکانلو، باشمانلو و باشمانلی نیز آمده است . این تیره اکنون در منطقه ، به ویژه در درگز، بیشتر به باچوانلو و باچیان لو معروفند.
پیشینه تاریخی
کردهای شمال خراسان از دوره شاه اسماعیل صفوی (سل ۹۰۷-۹۳۰ق /۱۵۰۱- ۱۵۲۴م ) به خراسان کوچانده شدند. نخستین گروه مهاجران حدود ۴ هزار خانوار از کردهای صوفیانلو بودند. در ۱۰۱۱ق ، در دوره شاه عباس اول (سل ۹۹۶- ۱۰۳۸ق /۱۵۸۸-۱۶۲۹م ) کردهای چَمِشْگزَک (چامشگزک ) به رهبری شاهقلی سلطان در یک گروه ۱۵ تا ۴۰ هزار خانواری از نواحی غربی ایران به ورامین ، و سپس از آن جا به نواحی شمالی خراسان کوچانده شدند، تا از تاخت وتاز ترکمن ها و ازبک ها جلوگیری کنند. این کردها در خراسان به ۵ شعبه تقسیم می شوند و خورده ایماق یکی از این شعبه هاست . باچوانلوها نیز احتمالاً باید از طوایف کوچک این شعبه باشند که همراه با توزانلوها به دره درون (حوالی دهستان باچوانلو) کوچانده شدند. از دوره نادرشاه افشار (سل ۱۱۴۸-۱۱۶۰ق /۱۷۳۵-۱۷۴۷م ) رفته رفته نام زعفرانلو به جای چمشگزک متداول شد. به گفته فیلد: زعفرانلوها در قوچان و شیروان زندگی می کنند و شمار آن ها در قوچان ۵۰ هزار و در شیروان ۱۲ هزار تن است که ۴۹ هزار تن از آن ها اسکان یافته اند و ۱۳ هزار تن دیگر کوچرو هستند.
رهبری تیره
پس از مرگ شاه عباس دوم ، کردان باچوانلو تحت حمایت قزلباش های افشار قرار گرفتند و نجات خان افشار رهبری آنها را به عهده گرفت . آنها همراه با ایل افشار در کمک به حکام صفوی و دفاع از سرزمین خراسان با راهزنان و متجاوزان ازبک و ترکمن جنگیدند. پس از به قدرت رسیدن نادرشاه افشار، شکر سلطان رهبر این طایفه شد و بالکانلو در نوخندان مرکز تجمع آنان گردید. در نبرد نادر با ملک محمود سیستانی ، فرمانروای یاغی خراسان ، سواران و جنگاوران باچوانلو نخستین پیروزی را برای سپاه وی به ارمغان آوردند، اما چندی بعد با نادر به مخالفت برخاستند و سرانجام به کمک طایفه قراچورلو با سپاه او که توسط برادرش ابراهیم خان رهبری می شد، در دامنه کوه آلاداغ (بین درگز و قوچان ) به نبرد پرداختند و سرانجام نادر خود آن ها را با نیروی توپخانه در هم کوبید. پس از آن ، کردان باچوانلو به رهبری نوروزخان بر حکمران درگز شوریدند و تا حدود سال ۱۲۵۰ق /۱۸۳۴م در منطقه باچوانلو (یا قاچکانلو)، در حوالی درگز حکمرانی کردند. پس از به قدرت رسیدن سلیمان خان و در دست گرفتن حکمرانی درگز، نوروزخان دستگیر و کشته شد و مناطق باچوانلو و درونگر نوخندان زیر سیطره سلیمان خان درآمد. در دوره قاجار، محمد جعفرخان باجمانلو (باچوانلو) از بزرگان کُرمانج (طایفه ای کرد) خراسان و از جمله سرداران رضاقلی خان زعفرانلو، در میان باچوانلوها بود. در رمضان ۱۳۲۳، ترکمان ها به تحریک سالار مفخم بجنوردی ، رئیس کردهای شادلو، در حوالی روستای جنگاه ، واقع در شمال شیروان به باچوانلوها حمله کردند. به دنبال این حمله و غارت ، گروهی از مردان باچوانلو کشته ، و بیش از ۶۰ زن و کودک اسیر ترکمن ها شدند و در پی آن نخستین دادگاه رسمی ایران برای رسیدگی به این واقعه و حمایت از اُسرای باچوانلو تشکیل شد. سرانجام ، وزارت عدلیه در ۱۳۲۵ق /۱۹۰۷م ، رای خود را به مجازات تحریک کنندگان و عوامل این جنایت صادر کرد.
کوچندگی و ده نشینی
...