باغ فردوس

باغ فردوس تهران
باغ فردوس تهران
باغ فردوس تهران
باغ فردوس تهران
بنای ییلاقی خانوادۀ معیرالممالک در حومۀ شمالی تهران در دورۀ محمد شاه قاجار. در پایان سلطنت محمد شاه، در زمینی با مساحت ۱۰ هزار متر مربع در نزدیکی کاخ محمدیه و میدان تجریش کنونی بنا شد. مالک آن حسین علی خان معیرالممالک، وزیر مالیه و خزانۀ سلطنتی بود. او در باغ عمارتی دو طبقه به سبک آن زمان ساخت که به فیل گوش شهرت داشت. عمارت فیل گوش اندکی بعد از بین رفت و پسر او، دوستعلی معیرالممالک دوم، داماد ناصرالدین شاه، در جای آن عمارتی دو طبقه و بسیار مجلل در مساحتی بیش از ۱۰۰۰ متر مربع ساخت که سرپرست آن استاد حسین معمار بود. او باغ را نیز توسعه داد و «فردوس» نام گذاشت. طرح و نقشۀ عمارت ترکیبی از معماری دورۀ رنسانس اروپا و دورۀ ساسانی بود و اهمیت آن در استفاده فراوان از تزئینات مانند گچ بری هایی متنوع، مقرنس کاری ها، آینه کاری ها، کارهای چوبی و شیشه های رنگی بود. دو اتاق از اتاق های متعدد بنا برای کار به دو نقاش معروف عصر، میرزا اسماعیل جلایر و میرزا موسی پسر حاج میرزا حسین ممیز، اختصاص داده شده بود. حوضخانۀ عمیق و بزرگ عمارت نیز مقرنس کاری داشت. باغ فردوس گلخانه های متعدد داشت و اندرونی ۶هزار متری آن در جنوب غربی و به رشک بهشت معروف بود. دوست محمدخان، پسر دوست علی خان، کبوترخانه ای با ۱۰۰۰ کبوتر در باغ فردوس داشت. باغ فردوس، بر اثر عدم حفاظت و مراقبت، رو به ویرانی نهاد تا جایی که از سنگ های مرمر نمای آن برای عمارت امیریه استفاده شد. سرانجام، در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه، از مالکیت خانوادۀ معیرالممالک خارج شد. در ۱۳۱۶ش، عمارت بیرونی به وزارت فرهنگ (آموزش و پرورش کنونی) واگذار و دبیرستان شاهپور در آن تأسیس شد. احتمالاً از این زمان آن محله باغ فردوس نامیده شد. در دهۀ ۱۳۳۰ش، محمود افشار اندرونی باغ را خریداری و وقف کرد و، با گسترش مساحت آن، به مؤسسۀ لغت نامۀ دهخدا و مؤسسۀ باستان شناسی دانشگاه تهران اختصاص داده شد و بنای بیرونی دو دهۀ بعد به مالکیت وزارت فرهنگ و هنر درآمد. امروزه موزۀ سینمایی در بنای بیرونی تأسیس شده و در بخشی دیگر از باغ کتابخانه ای عمومی با فضایی سبز احداث شده است.