[ویکی فقه] بازتاب بلاغت قرآن. این نوشتار در مورد بازتاب بلاغت قرآن در پیدایش و گسترش دانشهای عربی است چون قرآن به مثابه یک کتاب، نقش بنیانگذار را در نظام ادبیات عرب ایفا کرده است.
ادبیات عرب قبل از اسلام، جز مجموعه ای از متون شفاهی پراکنده اعم از اشعار و سجع و رجز و خطابه و... چیز دیگری نبود که از لحاظ محتوا شامل توصیفاتی روزمره از حیوانات و دیگر پدیده های طبیعی یا جنگها و غارتها یا برخی ارزشهای اخلاقی مرتبط با نظام قبیله و امثال آن بود و از لحاظ شکل نیز تنظیم و تدوین منسجم و یکپارچه ای نداشت، از این رو نزول قرآن به عنوان یک متن مرجع (Authority) تاثیر ویژه ای در پیدایش دانشهای دینی چون فقه، کلام و علوم ادبی چون صرف و نحو و بلاغت به عنوان ابزار یادگیری و فهم آن داشته است. در این میان دیدگاه اعجاز بیانی با سابقه دیرین و شهرت گسترده و پشتوانه مطالعاتی انبوه، بیشترین اثر را بر مراحل پیدایش و تطور زبانشناسی عربی گذارده است. بلاغت قرآن و نیز علاقه مندی به شناخت بهتر محتوای آن، عرب را به دانشهای ادبی رهنمون ساخت. از آغازین روزهای پیدایش دانش تفسیر، شاهد تلاشهای ادبی فراوانی از جمله واژه شناسی و شناخت مترادفها و متضادها ، شناسایی و ثبت و ضبط گویشهای قبایل، ثبت و ضبط اشعار و سجع و خطابه های عرب جهت استفاده در فهم و تفسیر قرآن هستیم. گفته های تفسیری صحابه و تابعان و کتابهای قرآنی و تفسیری نخستین آکنده از مباحث ادبی اعم از لغوی و صرفی و نحوی و بلاغی است.با انشعاب و استقلال تدریجی علوم ادبی نیز وابستگی آنها به قرآن نه تنها کم نشد که روز افزون گشت؛ این دانشها افزون بر بهره مندی از قرآن به هنگام نیاز به ذکر مستندات قواعد ادبی، بسیاری از قواعد خود را نیز از آیات قرآنی به الهام گرفته اند و از سوی دیگر این دانشها عمدتاً به عنوان مقدمات شناخت قرآن پدید آمده که عناوینشان و مقدمه های مؤلفانشان نیز نشان از آن دارد.
تاثیر قرآن در پیدایش دانش لغت
دانش لغت به معناشناسی واژگان عربی می پردازد. از نخستین مطالعات و فرهنگ لغتهای زبان عربی، توجه به واژگان مشکل قرآن و ذکر مستندات قرآنی در اثبات یک معنا برای یک لفظ، فراوان به چشم می خورد. افزون بر اینکه انبوهی از مطالعات واژه شناختی نیز به خصوص لغات قرآن اختصاص یافته است که کتاب مشکل القرآن ابن قتیبه، تذکرة الاریب فی تفسیرالغریب ابن جوزی، التبیان فی تفسیر غریب القرآن شهاب الدین مصری، المفردات فی غریب القرآن راغب اصفهانی و غریب القرآن ابوبکر سجستانی، نمونه ای از آنهاست.
تاثیر قرآن در پیدایش دانش صرف و نحو
دانش صرف و نحو به ساختار کلمه و جمله در زبان عربی می پردازد. میزان استناد و ارجاع به آیات قرآن در کتابهای صرف و نحو به اندازه ای است که بدون شک می توان پذیرفت که با نبود قرآن، امکان پیدایش دستور زبان عربی فراهم نبود، به ویژه آنکه اشعار بر جای مانده از دوره جاهلی نه از جهت حجم کمّی و نه اعتبار استنادی و کیفی توان هماوردی با متن قرآن را ندارند؛ برای نمونه در کتاب مغنی اللبیب ابن هشام انصاری، بخش وسیعی از آیات قرآن کریم به عنوان استناد برای قواعد دستوری زبان عربی آمده است، افزون بر آن بسیاری از نوشته های دستوری به خصوص جنبه های دستوری قرآن اختصاص یافته است که مجموعه کتابهای موسوم به اعراب القرآن از جمله کتابی از قطرب، اعراب ثلاثین سورة من القرآن ابن خالویه، فی اعراب القرآن و معانیه ابن اشته اصفهانی، المصادر فی القرآن ابراهیم یزیدی، الالفات فی القرآن رمانی و کتاب اللامات درباره انواع لامها در قرآن از ابن انباری و ابوالقاسم زجاجی، نمونه ای از آنهاست.عناوین کتابهای بلاغت نیز احیاناً در ارتباط با قرآن و مسئله اعجاز بیانی است که برای نمونه می توان از دلائل الاعجاز جرجانی و البرهان الکاشف عن اعجاز القرآن زملکانی یاد کرد، افزون بر آن انبوهی از مطالعات بلاغی خاص قرآن، مانند مجاز القرآن و نظم القرآن به رشته تحریر درآمده است.در لابه لای کتابهای نقد شعر و بیان قواعد آن نیز فراوان به آیات قرآنی برمی خوریم که مستند یک قاعده یا یک نکته شعری قرار گرفته اند و احیاناً بسیاری از ابزارهای تحلیل اشعار نیز کاملا برگرفته از قواعد تدوین شده در رویکرد تفسیر ادبی قرآن است. مثالهای بارز برخی آرایه های بدیعی در شعر مانند مبادرة الاضداد (ذکر متوالی دو متضاد) مانند «لا یَموتُ فیها و لا یَحیی» و مطابق (تکرار یک لفظ با دو معنای متفاوت) مانند «تَرَی النّاسَ سُکـری و ما هُم بِسُکـری» را نیز به سادگی در آیات قرآن می یافتند.
تاثیر قرآن در مطالعات ادبی زبان عربی
...
ادبیات عرب قبل از اسلام، جز مجموعه ای از متون شفاهی پراکنده اعم از اشعار و سجع و رجز و خطابه و... چیز دیگری نبود که از لحاظ محتوا شامل توصیفاتی روزمره از حیوانات و دیگر پدیده های طبیعی یا جنگها و غارتها یا برخی ارزشهای اخلاقی مرتبط با نظام قبیله و امثال آن بود و از لحاظ شکل نیز تنظیم و تدوین منسجم و یکپارچه ای نداشت، از این رو نزول قرآن به عنوان یک متن مرجع (Authority) تاثیر ویژه ای در پیدایش دانشهای دینی چون فقه، کلام و علوم ادبی چون صرف و نحو و بلاغت به عنوان ابزار یادگیری و فهم آن داشته است. در این میان دیدگاه اعجاز بیانی با سابقه دیرین و شهرت گسترده و پشتوانه مطالعاتی انبوه، بیشترین اثر را بر مراحل پیدایش و تطور زبانشناسی عربی گذارده است. بلاغت قرآن و نیز علاقه مندی به شناخت بهتر محتوای آن، عرب را به دانشهای ادبی رهنمون ساخت. از آغازین روزهای پیدایش دانش تفسیر، شاهد تلاشهای ادبی فراوانی از جمله واژه شناسی و شناخت مترادفها و متضادها ، شناسایی و ثبت و ضبط گویشهای قبایل، ثبت و ضبط اشعار و سجع و خطابه های عرب جهت استفاده در فهم و تفسیر قرآن هستیم. گفته های تفسیری صحابه و تابعان و کتابهای قرآنی و تفسیری نخستین آکنده از مباحث ادبی اعم از لغوی و صرفی و نحوی و بلاغی است.با انشعاب و استقلال تدریجی علوم ادبی نیز وابستگی آنها به قرآن نه تنها کم نشد که روز افزون گشت؛ این دانشها افزون بر بهره مندی از قرآن به هنگام نیاز به ذکر مستندات قواعد ادبی، بسیاری از قواعد خود را نیز از آیات قرآنی به الهام گرفته اند و از سوی دیگر این دانشها عمدتاً به عنوان مقدمات شناخت قرآن پدید آمده که عناوینشان و مقدمه های مؤلفانشان نیز نشان از آن دارد.
تاثیر قرآن در پیدایش دانش لغت
دانش لغت به معناشناسی واژگان عربی می پردازد. از نخستین مطالعات و فرهنگ لغتهای زبان عربی، توجه به واژگان مشکل قرآن و ذکر مستندات قرآنی در اثبات یک معنا برای یک لفظ، فراوان به چشم می خورد. افزون بر اینکه انبوهی از مطالعات واژه شناختی نیز به خصوص لغات قرآن اختصاص یافته است که کتاب مشکل القرآن ابن قتیبه، تذکرة الاریب فی تفسیرالغریب ابن جوزی، التبیان فی تفسیر غریب القرآن شهاب الدین مصری، المفردات فی غریب القرآن راغب اصفهانی و غریب القرآن ابوبکر سجستانی، نمونه ای از آنهاست.
تاثیر قرآن در پیدایش دانش صرف و نحو
دانش صرف و نحو به ساختار کلمه و جمله در زبان عربی می پردازد. میزان استناد و ارجاع به آیات قرآن در کتابهای صرف و نحو به اندازه ای است که بدون شک می توان پذیرفت که با نبود قرآن، امکان پیدایش دستور زبان عربی فراهم نبود، به ویژه آنکه اشعار بر جای مانده از دوره جاهلی نه از جهت حجم کمّی و نه اعتبار استنادی و کیفی توان هماوردی با متن قرآن را ندارند؛ برای نمونه در کتاب مغنی اللبیب ابن هشام انصاری، بخش وسیعی از آیات قرآن کریم به عنوان استناد برای قواعد دستوری زبان عربی آمده است، افزون بر آن بسیاری از نوشته های دستوری به خصوص جنبه های دستوری قرآن اختصاص یافته است که مجموعه کتابهای موسوم به اعراب القرآن از جمله کتابی از قطرب، اعراب ثلاثین سورة من القرآن ابن خالویه، فی اعراب القرآن و معانیه ابن اشته اصفهانی، المصادر فی القرآن ابراهیم یزیدی، الالفات فی القرآن رمانی و کتاب اللامات درباره انواع لامها در قرآن از ابن انباری و ابوالقاسم زجاجی، نمونه ای از آنهاست.عناوین کتابهای بلاغت نیز احیاناً در ارتباط با قرآن و مسئله اعجاز بیانی است که برای نمونه می توان از دلائل الاعجاز جرجانی و البرهان الکاشف عن اعجاز القرآن زملکانی یاد کرد، افزون بر آن انبوهی از مطالعات بلاغی خاص قرآن، مانند مجاز القرآن و نظم القرآن به رشته تحریر درآمده است.در لابه لای کتابهای نقد شعر و بیان قواعد آن نیز فراوان به آیات قرآنی برمی خوریم که مستند یک قاعده یا یک نکته شعری قرار گرفته اند و احیاناً بسیاری از ابزارهای تحلیل اشعار نیز کاملا برگرفته از قواعد تدوین شده در رویکرد تفسیر ادبی قرآن است. مثالهای بارز برخی آرایه های بدیعی در شعر مانند مبادرة الاضداد (ذکر متوالی دو متضاد) مانند «لا یَموتُ فیها و لا یَحیی» و مطابق (تکرار یک لفظ با دو معنای متفاوت) مانند «تَرَی النّاسَ سُکـری و ما هُم بِسُکـری» را نیز به سادگی در آیات قرآن می یافتند.
تاثیر قرآن در مطالعات ادبی زبان عربی
...
wikifeqh: بازتاب_بلاغت_قرآن