ایلامی خطی

ایلامی خطی ( ایلامی زنجیره ای یا آغاز ایرانی جدید ) دبیره ای هجایی بود که از نیاایلامی به دست آمده بود. [ ۱] این دبیره در سراسر فلات ایران پیدا شده است از این رو به این خط ایرانی باستان نیز گفته می شود. دبیرهٔ ایلامی خطی برای مدت زمان کوتاه اواخر هزارهٔ سوم پیش از میلاد، در میان سال های ۲۳۰۰ تا ۲۲۲۰ پیش از میلاد[ ۲] به کار می رفت، هرچند که تاریخ اختراعش به پیش از آن بازمی گردد.
غالباً ادعا می شود که این خط یک سازوکار نوشتاری هجایی است که از خط و زبان مأخوذ خودش، نیاایلامی الگو گرفته است. [ ۱] فرانسوا دِسه و همکاران معتقدند که این قدیمی ترین سیستم نوشتاری کاملاً آوایی شناخته شده است[ ۲] ، اما بعضی دیگر مانند دکتر مایکل مِیدر می گویند تا حدی نیز لوگوگرافی است. [ ۳]
تصور بر این است که استفاده از این دبیره، در حدود ۲۱۰۰ سال قبل از میلاد و همزمان با مرگ پادشاه کوتیک اینشوشیناک، آخرین فرمانروای سلسله پادشاهی اوان در شوش منسوخ شده باشد و در همین دوران بود که شوش، توسط سلسله سوم اور مورد یورش قرار گرفت و این در حالی بود که ایلام ( هلتمتی ) ، همچنان تحت کنترل پادشاهی سیماشکی باقی ماند. [ ۴]
خط ایلامی خطی با توجه به نشانه های محدود و همچنین منطق آوایی و دقت بالای آن، کارآمدتر و در نتیجه پیشرفته تر از سیستم های نگارش معاصر است. با این حال، سیستم های نگارشی را نه بر اساس ارزش های ما، بلکه بر اساس توانایی شان در خدمت به نیازهای افرادی که از آنها استفاده می کردند، در نظر گرفت. [ ۵]
ایلامی خطی تنها تا اندازه ای رمزگشایی شده بود، که توسط بورک ( ۱۹۰۵ ) و فرانک ( ۱۹۱۲ ) آغاز شده و بیش تر آن به دست والتر هینتس بوده است. [ ۶] به نظر می رسد که ایلامی خطی از ۸۰ نشانه ساخته شده باشد و بر ستون های عمودی، از بالا به پایین نوشته می شد که از چپ به راست می رفت.
دبیرهٔ ایلامی خطی به تازگی و پس از سال ها پژوهش و کوشش پژوهشگران در مقاله ای که در مجلهٔ «Zeitschrift für Assyriologie und Vorderasiatische Archäologie» به چاپ رسیده، رمزگشایی شده است. [ ۷]
مقاله ای فارسی از فرانسوا دسه دربارهٔ رمزگشایی این خط در روزنامهٔ شرق منتشر شده است. [ ۵]
آژیده مقدم، در مقاله ای که در آن، سعی در رمزگشایی این خطوط داشت، دبیره های نیاایلامی، ایلامی باستان و دبیره های مکشوفه در جیرفت را با یکدیگر مرتبط می داند. [ ۸]