ایرج

فردوسی مفصل ترین روایت از داستان ایرج را ارائه می دهد که شیوایی و تصاویر خوش منظر بدیع آن جالب توجه است.
پنجاه پس سال از پادشاهی، فریدون صاحب سه پسر می شود. چون به بزرگسالی می رسند وی به جست وجوی سه شاهزاده برای همسری ایشان می پردازد تا به دختران سرو پادشاه یمن می رسد. سرو پسران فریدون را به یمن دعوت می کند تا ارزش آن ها را بسنجند و چون قانع می شود دخترانش را به پیوند آنان درمی آورد. در راه برگشت فریدون تصمیم می گیرد تا شخصیت پسران خود را بیازماید و به شکل اژدهایی آتش زا در می آید و خشمگینانه به سوی آن ها هجوم می برد. بزرگ ترین پسر به گوشه ای امن می گریزد و می گوید که تنها یک نادان به نبرد با اژدها می رود. دومین پسر با دلاوری بی باکانه نبرد را می پذیرد. سومین پسر دلاورانه به پیش می آید و فریاد می زند که آن ها پسران فریدون اند که از هیچ هیولایی نمی ترسند.
فریدون به شکل انسان بازمی گردد و به آن ها در کاخ شاهی خوش آمد می گوید و در کنار تخت پادشاهی می نشاند و حقیقت داستان را برایشان بازگو می کند. سپس می افزاید من نام هایی مناسب شما برگزیده ام. بزرگ ترین فرزند که گوشهٔ امن سلامت را جویا شد، سلم نامید ( در اینجا به نادرستی سلم از ریشهٔ عربی پنداشته شده ) . دومین پسر که جسارتی بی لجام نشان داد تور نامیده شد ( به معنای بی پروا و شجاع ) و کوچک ترین پسر که به درستی شجاعتی محتاطانه از خود نشان داد ایرج نام گرفت چون به تنهایی لایق ستایش بود. ( ایر به معنای نجیب و شریف ) . ازآن پس فریدون جهان را به سه قلمرو بخش کرد. روم و غرب را به سلم بخشید. چین و توران را به تور داد که توران شاه نامیده شد و به ایرج ایران و عربستان و تخت و تاج زرین و مهر پادشاهی را داد.
این سه برادر دیرزمانی در قلمرو خود پادشاهی کردند. چون فریدون به پیری رسید، سلم رشک خود به ایرج را آشکار کرد چون ایرج برگزیده ترین سهم را دریافت کرده بود، سلم تور را به شورش برانگیخت. آن دو دیدار کردند و فرستاده ای را نزد فریدون فرستادند و به او گفتند که منطقه ای دورافتاده را به ایرج بدهد یا برای جنگ با دو پسرش آماده شود. ایرج به امید این که برادرانش را با پدرشان آشتی دهد، گرچه با دست کشیدن از تاج و تخت هم باشد، نزد آن ها رفت. آن ها با خشم او را پذیرفتند، رشک آن ها با شنیدن زمزمهٔ لشکریان خود افزایش یافت: «کسی جز ایرج سزاوار حکومت شاهنشاهی و تاج اشراف نیست» تور با تحریک سلم، ایرج را کشت و سر او را پیش فریدون فرستاد. پادشاه غمگین برای کین خواهی ایرج به دست نوادگان وی دعا کرد. دعای او برآورده شد. یکی از همسران ایرج به نام ماه آفرید دختری به دنیا آورد. فریدون او را با برادرزادهٔ خود پشنگ پیوند داد. این زوج صاحب پسری شدند که فریدون او را منوچهر نامید و به عنوان وارث خود برگزید. منوچهر پس از بلوغ، سلم و تور را کشت و فریدون به نفع او از سلطنت کناره گیری کرد و اندکی بعد درگذشت.

حسین خواجه امیری در ۱۱ دیماه ۱۳۱۱ در روستای خالدآباد نطنز از توابع استان اصفهان در خانواده ای هنرمند به دنیا آمد. پدربزرگش ملا میرزا از خوانندگان بنام زمان ناصرالدین شاه بود و پدرش نعمت اللّه که از صدایی خوش و رسا برخوردار بود و ردیف می دانست، مدت ها او را تحت تعلیم خویش قرار داد. حسین در همان زمان در مراسم تعزیه خوانی شرکت می کرد و نزد تعزیه خوانانی که ردیف و دستگاه می دانستند، آواز آموخت.
وی پس از پایان تحصیلات ابتدایی به تهران رفت و در یک مهمانی با حمید وفادار، برادر مجید وفادار آهنگساز بزرگ آشنا شد. وفادار که در آن مهمانی آواز اثرگذار ایرج را شنیده بود او را به ابوالحسن صبا معرفی کرد. ایرج در سال ۱۳۲۶ به مکتب ابوالحسن صبا راه یافت و دو سال پیاپی در حضور او دانسته های خویش را تکمیل کرد و به وسیلهٔ وی به ابراهیم منصوری که مسئولیت سرپرستی رادیو ایران را برعهده داشت معرفی شد و چون مورد تأیید صبا بود از او آزمونی گرفته نشد. از این تاریخ به بعد همکاری ایرج با ارکستر ابراهیم منصوری شروع شد و برنامه های متعددی را اجرا کرد. وی پس از مدتی در سال ۱۳۲۹ در دانشکده افسری ارتش پذیرفته شد و در آنجا نیز شب های جمعه از ساعت ۷:۳۰ تا ۸ در برنامهٔ ارتش شرکت و با ارکستر محمدعلی بهارلو برنامه اجرا می کرد. در سال ۱۳۳۰ اکبر گلپایگانی و جمشید مشایخی که هر دو از نام آوران و بزرگان هنر ایران در زمینه موسیقی و سینما هستند نیز در دانشکدهٔ افسری پذیرفته شدند و از همان زمان، دوستی ایرج و گلپا شکل گرفت و این دوستی ادامه یافت. ایرج که نام اصلی او حسین است در آن زمان به خاطر محدودیت های ارتش نمی توانست از اسم اصلی خود در اجرای برنامه های هنری موسیقی استفاده کند به همین دلیل نام مستعار ایرج، که نام برادرش بود را برای خود برگزید و در این سال ها یعنی از ۱۳۲۷ تا ۱۳۳۶ با ارکسترهای مختلف از جمله ارکسترهای ابراهیم منصوری، عبدالله جهان پناه، محمدعلی بهارلو، نصرالله زرین پنجه، مهدی خالدی، جواد لشکری، بزرگ لشکری و… برنامه اجرا کرد. موفقیت های ایرج ادامه داشت تا اینکه بالأخره در سال ۱۳۳۶ به دعوت داوود پیرنیا بنیان گذار برنامهٔ گل ها به این برنامهٔ مشهور راه یافت و در نخستین همکاری خود با این برنامه برگ سبز ۴۳ را در مایهٔ شور - ابوعطا و با همکاری علی تجویدی و فرهنگ شریف و امیر ناصر افتتاح خواند. از همان زمان همکاری وی با برنامه گل ها ادامه یافت.