[ویکی اهل البیت] آیات الأحکام(جرجانی). تفسیر شاهی یا آیات الاحکام تالیف علامه محقق و فقیه اصولی سید امیر ابو الفتح حسینی جرجانی متوفای سنه 976 هجری قمری است. وی فاضل، متکلم، فقیه، اصولی و مفسری شیعی است. صاحب تحقیق و تصنیف و معاصر شاه اسماعیل صفوی و شاه طهماسب موسوی حسینی صفوی اول است. این تفسیر مهمترین تفسیر فقهی قرآن مجید است که به زبان فارسی به رشته تحریر در آمده است. آیت الله مرعشی نجفی در باره این تفسیر چنین می نگارد:«یکی از بهترین کتابهای تفسیر فقهی دانشمندان شیعی کتاب تفسیر شاهی است، به جان خودم سوگند که مولف آن مطالب مفید و مباحث جالب تفسیری و فقهی را آن چنان در این کتاب به رشته قلم در آورده که بالاتر از آن هرگز متصور نمی باشد. وی در این کتاب آیات احکام قرآن را با بیانی سلیس و روان و عبارتی زیبا و شیرین به زبان فارسی به رشته تحریر در آورده است که گمان نمی رود مانند آن یافت شود.»
دانشمند محقق میرزا ولی الله اشراقی این اثر را چنین توصیف می نماید:«تفسیر شاهی جامع مطالب مهم و دارای نکات و دقایق کنز العرفان( فاضل سیوری) و زبدة البیان( محقق اردبیلی) است مانند قلائد الدرر در موضوع تطبیق فروع با اصول به بیان شیرین و شیوه شگفت انگیز، گوی سبقت را از سایر کتب تفسیر فقهی ربوده و آن را به جامعه علم اهداء کرده است. تفسیر شاهی حاوی استنباط احکام فرعی از آیات قرآنی و متعرض شرح معانی مفردات و اعراب آیات و نشان دهنده احادیث مروی با آیات نازل شده است. این تفسیر کتابی بی نظیر است و خواننده را از تفاسیر و سایر آیات الاحکام بی نیاز می کند. در این کتاب کلیه آیات احکام مورد بررسی و تفسیر قرار گرفته. به همین سبب حایز اهمیت است و از آغاز تالیف مورد توجه دانشمندان بوده است.»تفسیر شاهی جلد 1 صفحه 6 مقدمه
نام این اثر همانگونه که مولف در مقدمه آن تصریح نموده«تفسیر شاهی» است- اما به لحاظ موضوع کتاب که عهده دار تفسیر آیات احکام فقهی قرآن میباشد، آیات الاحکام هم نامیده میشود. در وجه تسمیه کتاب به تفسیر شاهی گویند: چون شاه طهماسب حسینی موسوی صفوی مفسر را مأمور به تالیف چنین اثری می نماید، نام آنرا به شاه منسوب می نماید.
انگیزه تالیف این اثر را مفسر چنین گزارش میدهد:«شاه طهماسب صفوی بنده ابو الفتح حسینی را مأمور گردانید که آیات احکام را به لغت فارسی تفسیر نماید و در تحقیق و تدقیق الفاظ و معانی آیات مذکوره و توضیح و تنقیح وجه استنباط احکام از ایشان سعی بلیغ به تقدیم رساند تا همه کس از این تفسیر نفع یابد و چون آفتاب جهان تاب نور فیض آن بر همه کس تابد پس به موجب فرمان شروع در تفسیر مذکور نمود و حسب المقدور بدین خدمت قیام نموده در ایجاز و اطناب حد وسط رعایت شد.»تفسیر شاهی جلد 1 صفحه 8
پیرامون روش تفسیری مفسر باید گفت: در میان مفسران اسلامی دو روش در تفسیر فقهی قرآن معمول میباشد، روش اول آن است که از آغاز قرآن تا انجام آن به ترتیب آیات احکام را مورد بررسی قرار میدهند. این روش تفسیر فقهی ترتیبی نام دارد که در میان مفسران اهل سنت رواج دارد و نام اینگونه تفاسیر«احکام القرآن» میباشد مانند احکام القرآن ابو عبد الله محمد بن ادریس شافعی( 204 ق)، ابو بکر احمد بن محمد جصاص رازی( 370 ق)، ابو الحسن علی کیاهراس( 504 ق و ابو بکر محمد بن عبد الله مشهور به ابن عربی معافری( 543 ق)
البته برخی از تفاسیر که اختصاص به تفسیر فقهی ندارند ولی به تفسیر فقهی آیات احکام پرداخته اند نیز ملحق به آنها میباشند و جزو این روش به حساب می آیند مانند تفسیر الجامع لاحکام القرآن قرطبی. روش دوم بدینگونه است که آیات فقهی قرآن را بر اساس ترتیب ابواب فقهی یعنی از طهارت تا دیات بصورت موضوعی مورد بحث قرار میدهند. این روش، تفسیر فقهی موضوعی به شمار می آید و بیشتر در میان مفسران شیعی رواج دارد. نام اینگونه تفاسیر«آیات الاحکام» میباشد مانند آیات الاحکام محمد استرآبادی( 1024 ق)، سید حسین حسینی قزوینی، سید محمد ابراهیم حسینی مرعشی( 1240 ق)، سید شمس الدین محمد حسینی مرعشی( 1181 ق)، شیخ خلف آل عصفور بحرانی و سید محمد ابراهیم حسینی اصفهانی( 1377 ق).
دانشمند محقق میرزا ولی الله اشراقی این اثر را چنین توصیف می نماید:«تفسیر شاهی جامع مطالب مهم و دارای نکات و دقایق کنز العرفان( فاضل سیوری) و زبدة البیان( محقق اردبیلی) است مانند قلائد الدرر در موضوع تطبیق فروع با اصول به بیان شیرین و شیوه شگفت انگیز، گوی سبقت را از سایر کتب تفسیر فقهی ربوده و آن را به جامعه علم اهداء کرده است. تفسیر شاهی حاوی استنباط احکام فرعی از آیات قرآنی و متعرض شرح معانی مفردات و اعراب آیات و نشان دهنده احادیث مروی با آیات نازل شده است. این تفسیر کتابی بی نظیر است و خواننده را از تفاسیر و سایر آیات الاحکام بی نیاز می کند. در این کتاب کلیه آیات احکام مورد بررسی و تفسیر قرار گرفته. به همین سبب حایز اهمیت است و از آغاز تالیف مورد توجه دانشمندان بوده است.»تفسیر شاهی جلد 1 صفحه 6 مقدمه
نام این اثر همانگونه که مولف در مقدمه آن تصریح نموده«تفسیر شاهی» است- اما به لحاظ موضوع کتاب که عهده دار تفسیر آیات احکام فقهی قرآن میباشد، آیات الاحکام هم نامیده میشود. در وجه تسمیه کتاب به تفسیر شاهی گویند: چون شاه طهماسب حسینی موسوی صفوی مفسر را مأمور به تالیف چنین اثری می نماید، نام آنرا به شاه منسوب می نماید.
انگیزه تالیف این اثر را مفسر چنین گزارش میدهد:«شاه طهماسب صفوی بنده ابو الفتح حسینی را مأمور گردانید که آیات احکام را به لغت فارسی تفسیر نماید و در تحقیق و تدقیق الفاظ و معانی آیات مذکوره و توضیح و تنقیح وجه استنباط احکام از ایشان سعی بلیغ به تقدیم رساند تا همه کس از این تفسیر نفع یابد و چون آفتاب جهان تاب نور فیض آن بر همه کس تابد پس به موجب فرمان شروع در تفسیر مذکور نمود و حسب المقدور بدین خدمت قیام نموده در ایجاز و اطناب حد وسط رعایت شد.»تفسیر شاهی جلد 1 صفحه 8
پیرامون روش تفسیری مفسر باید گفت: در میان مفسران اسلامی دو روش در تفسیر فقهی قرآن معمول میباشد، روش اول آن است که از آغاز قرآن تا انجام آن به ترتیب آیات احکام را مورد بررسی قرار میدهند. این روش تفسیر فقهی ترتیبی نام دارد که در میان مفسران اهل سنت رواج دارد و نام اینگونه تفاسیر«احکام القرآن» میباشد مانند احکام القرآن ابو عبد الله محمد بن ادریس شافعی( 204 ق)، ابو بکر احمد بن محمد جصاص رازی( 370 ق)، ابو الحسن علی کیاهراس( 504 ق و ابو بکر محمد بن عبد الله مشهور به ابن عربی معافری( 543 ق)
البته برخی از تفاسیر که اختصاص به تفسیر فقهی ندارند ولی به تفسیر فقهی آیات احکام پرداخته اند نیز ملحق به آنها میباشند و جزو این روش به حساب می آیند مانند تفسیر الجامع لاحکام القرآن قرطبی. روش دوم بدینگونه است که آیات فقهی قرآن را بر اساس ترتیب ابواب فقهی یعنی از طهارت تا دیات بصورت موضوعی مورد بحث قرار میدهند. این روش، تفسیر فقهی موضوعی به شمار می آید و بیشتر در میان مفسران شیعی رواج دارد. نام اینگونه تفاسیر«آیات الاحکام» میباشد مانند آیات الاحکام محمد استرآبادی( 1024 ق)، سید حسین حسینی قزوینی، سید محمد ابراهیم حسینی مرعشی( 1240 ق)، سید شمس الدین محمد حسینی مرعشی( 1181 ق)، شیخ خلف آل عصفور بحرانی و سید محمد ابراهیم حسینی اصفهانی( 1377 ق).
[ویکی شیعه] آیات الاحکام. آیات الاحکام یا فقه القرآن آیاتی از قرآن که در آن ها حکم فقهی بیان شده یا بتوان از آن ها حکمی فقهی استخراج و استنباط کرد.
این آیات دربردارنده احکام عملی بندگان بوده و زمینه های گوناگون عبادی، سیاسی، فردی، اجتماعی و مانند آن را شامل می شود؛ بر این اساس، آیات الاحکام تنها احکام فرعی و تکالیف عملی مانند طهارت، نماز، روزه، زکات، خمس، حج، جهاد، نکاح، ارث، حدود، دیات و معاملات را شامل می شودو تعداد آنها حدود ۵۰۰ آیه است.
برخی نیز معتقدند که علاوه بر این ۵۰۰ آیه مباحث فقهی دیگری در قرآن وجود دارد که از آیاتی مربوط به نقل های تاریخی، قصهها و مسایل اخلاقی، قابل استخراج هستند.
بلندترین آیه فقهی قرآن معروف به آیه دَین در سوره بقره حدود بیست حکم را بیان کرده است و البته بلندترین آیه قرآن نیز هست.
«آیات الاحکام» عنوان مشهور و اصطلاحی تعدادی از کتاب های فقهی استدلالی نیز هست که با موضوع آیات فقهی نوشته شده اند.
در اصطلاح به آیاتی که در آن ها حکم فقهی بیان شده یا بتوان از آن ها حکمی فقهی استخراج و استنباط کرد آیات الاحکام یا به تعبیری دیگر فقه القرآن گفته می شود. احکام موجود در قرآن در سه موضوع طبقه بندی می شوند:
منظور از احکام در اصطلاح آیات الاحکام دسته سوم از موارد مذکور است.
در اصطلاح به آیاتی که در آن ها حکم فقهی بیان شده یا بتوان از آن ها حکمی فقهی استخراج و استنباط کرد آیات الاحکام یا به تعبیری دیگر فقه القرآن گفته می شود. احکام موجود در قرآن در سه موضوع طبقه بندی می شوند:
منظور از احکام در اصطلاح آیات الاحکام دسته سوم از موارد مذکور است.
wikishia: آیات_الاحکام
[ویکی اهل البیت] آیات الاحکام. در اصطلاح به آیاتی که در آنها حکم فقهی بیان شده یا بتوان از آنها حکمی فقهی استخراج و استنباط کرد«آیات الاحکام»گفته می شود. همچنین آیات الاحکام نام تألیفاتی است که عالمان شیعه در این زمینه نگاشته اند؛ مثل آیات الاحکام استرآبادی، اهل سنت و جماعت این گونه تألیفات را احکام القرآن نامیده اند؛ مانند احکام القرآن جصاص و ابن العربی و کیاهراس.
به گفته علامه سید حسن صدر (1353 ق) در کتاب تأسیس الشیعه اولین مؤلف در باب آیات الاحکام، محمد بن سائب کلبی است. او در تفسیر صاحب نظر و کتاب تفسیری دارد. آرا و نظریات محمد بن سائب در کتاب های تفسیری ذکر می شود. وی در 146 ق رحلت کرد. علمای اهل سنت، ابوعبدالله محمد بن ادریس شافعی (204 ق) را اولین مؤلف در آیات الاحکام می شمارند، ولی آیت الله مرعشی در مقدمه مسالک الافهام می گوید: محمد بن سائب کلبی بر او مقدم است.
ابوبکر بیهقی، صاحب کتاب السنن الکبری، آرا و اقوال شافعی را در آیات الاحکام گردآوری کرده و در مقدمه احکام القرآن شافعی نوشته: شافعی بر همه شافعیان منت دارد، مگر بیهقی که او بر شافعی منت دارد.
در پنجاه سال اخیر کتاب های ارزشمندی در آیات الاحکام نوشته شده است که از آن جمله:
فاضل مقداد سیوری می گوید: در میان علما مشهور است که تعداد آیات احکام پانصد آیه است، ولی من در کتاب کنزالعرفان تمام آیات را آورده و تکراری ها را حذف کرده ام و تعداد آن ها به پانصد آیه نمی رسد. کسی گمان نکند که ما آیه ای را ترک کرده ایم؛ هدف آن بوده که آیات الاحکام بررسی شود، نه این که تعداد آن ها زیاد شود.
فاضل تونی (1072 ق) در کتاب الوافیه و نیز ملا احمد نراقی (1245 ق) در کتاب مناهج الاصول، یکی از شرایط اجتهاد را احاطه فقیه بر آیات احکام دانسته و گفته اند: بنا به اجماع شیعه تعداد آیات الاحکام، پانصد آیه است.
گفتنی است که شیوه بحث از آیات الاحکام، در میان علمای شیعه سنی تفاوت دارد. علمای شیعه به همان سبک کتاب های فقهی و به صورت موضوعی از طهارت شروع می کنند و تا دیات ادامه می دهند و درباره یکایک آیات هر باب بحث می کنند؛ همان گونه که در فقه القرآن و کنزالعرفان این گونه است. اما معمولاً اهل سنت از اول قرآن شروع می کنند و هر جا حکمی از آیات استفاده شود، آن را ذکر می کنند. از این رو، به نظر آنان هر آیه ای که بتوان از آن مطلبی را درباره فروع استخراج کرد، در شمار آیات الاحکام است.
به گفته علامه سید حسن صدر (1353 ق) در کتاب تأسیس الشیعه اولین مؤلف در باب آیات الاحکام، محمد بن سائب کلبی است. او در تفسیر صاحب نظر و کتاب تفسیری دارد. آرا و نظریات محمد بن سائب در کتاب های تفسیری ذکر می شود. وی در 146 ق رحلت کرد. علمای اهل سنت، ابوعبدالله محمد بن ادریس شافعی (204 ق) را اولین مؤلف در آیات الاحکام می شمارند، ولی آیت الله مرعشی در مقدمه مسالک الافهام می گوید: محمد بن سائب کلبی بر او مقدم است.
ابوبکر بیهقی، صاحب کتاب السنن الکبری، آرا و اقوال شافعی را در آیات الاحکام گردآوری کرده و در مقدمه احکام القرآن شافعی نوشته: شافعی بر همه شافعیان منت دارد، مگر بیهقی که او بر شافعی منت دارد.
در پنجاه سال اخیر کتاب های ارزشمندی در آیات الاحکام نوشته شده است که از آن جمله:
فاضل مقداد سیوری می گوید: در میان علما مشهور است که تعداد آیات احکام پانصد آیه است، ولی من در کتاب کنزالعرفان تمام آیات را آورده و تکراری ها را حذف کرده ام و تعداد آن ها به پانصد آیه نمی رسد. کسی گمان نکند که ما آیه ای را ترک کرده ایم؛ هدف آن بوده که آیات الاحکام بررسی شود، نه این که تعداد آن ها زیاد شود.
فاضل تونی (1072 ق) در کتاب الوافیه و نیز ملا احمد نراقی (1245 ق) در کتاب مناهج الاصول، یکی از شرایط اجتهاد را احاطه فقیه بر آیات احکام دانسته و گفته اند: بنا به اجماع شیعه تعداد آیات الاحکام، پانصد آیه است.
گفتنی است که شیوه بحث از آیات الاحکام، در میان علمای شیعه سنی تفاوت دارد. علمای شیعه به همان سبک کتاب های فقهی و به صورت موضوعی از طهارت شروع می کنند و تا دیات ادامه می دهند و درباره یکایک آیات هر باب بحث می کنند؛ همان گونه که در فقه القرآن و کنزالعرفان این گونه است. اما معمولاً اهل سنت از اول قرآن شروع می کنند و هر جا حکمی از آیات استفاده شود، آن را ذکر می کنند. از این رو، به نظر آنان هر آیه ای که بتوان از آن مطلبی را درباره فروع استخراج کرد، در شمار آیات الاحکام است.
wikiahlb: آیات_الاحکام
[ویکی فقه] آیات الاحکام (آیات فقهی). آیات فقهی قرآن را آیات الاحکام گویند.
آیات الاحکام، آیاتی است که به احکام فقهی و تکالیف عملی ارتباط دارد.
ادوار فقه، ج ۲، ص ۴.
از آن جا که قرآن کریم، پیش از همه، کتابی هدایتی تربیتی است و همه آن چه را که در هدایت انسان به سعادت حقیقی و جاودانه مؤثّر است، بیان کرده، طرح مباحث فقهی در قرآن نیز با همین هدف متناسب است؛ لذا این امر سبب شده تا آیات الاحکام، ویژگی هایی متفاوت با کتاب های فقهی ـ حقوقی داشته باشد که برخی از آن ویژگی ها از این قرار است:
← بیان کلی و اشاره ای
هریک از این ویژگی ها می تواند در بحث فقه پژوهی قرآنی مبنای تقسیم و طبقه بندی برای آیات احکام قرار گیرد و از هر طبقه به صورت مستقل بحث شود؛ چنان که برخی از محقّقان به این طبقه بندی اشاره کرده و حتّی تقسیم های دیگری را برای دسته بندی آیات احکام پیشنهاد داده اند.
← نظر مؤلّف ادوار فقه
...
آیات الاحکام، آیاتی است که به احکام فقهی و تکالیف عملی ارتباط دارد.
ادوار فقه، ج ۲، ص ۴.
از آن جا که قرآن کریم، پیش از همه، کتابی هدایتی تربیتی است و همه آن چه را که در هدایت انسان به سعادت حقیقی و جاودانه مؤثّر است، بیان کرده، طرح مباحث فقهی در قرآن نیز با همین هدف متناسب است؛ لذا این امر سبب شده تا آیات الاحکام، ویژگی هایی متفاوت با کتاب های فقهی ـ حقوقی داشته باشد که برخی از آن ویژگی ها از این قرار است:
← بیان کلی و اشاره ای
هریک از این ویژگی ها می تواند در بحث فقه پژوهی قرآنی مبنای تقسیم و طبقه بندی برای آیات احکام قرار گیرد و از هر طبقه به صورت مستقل بحث شود؛ چنان که برخی از محقّقان به این طبقه بندی اشاره کرده و حتّی تقسیم های دیگری را برای دسته بندی آیات احکام پیشنهاد داده اند.
← نظر مؤلّف ادوار فقه
...
wikifeqh: آیات_الاحکام_(آیات_فقهی)
[ویکی فقه] آیات الاحکام (ابن متوج). آیات الاحکام اثـر ناصر بن احمد بن متوج از فقها و علمای امامیه می باشد.
آیات الاحکام اثـر شـیخ ناصرالدین یا ناصر (زنده در ۸۵۰ ق) فرزند شیخ جمال الدین احمد بن متوج بحرانی، از فقها و علمای امامیه (ابن متوج، شیخ ناصر بن جمال الدین احمد). این تفسیر در شرح و بیان آیات احکام قرآن کریم است که آن را بر مبنای کتب فقهی تنظیم نموده از طهارات تا دیات و نیز مفسر دارای خط زیبائی است و نسخه ای از این کتاب را سید حسن صدر کاظمی در کتابخانه نجف اشرف مشاهده نموده است.
امین، سیدمحسن، اعیان الشیعة، ج۱۰، ص۲۰۲.
۱. ↑ امین، سیدمحسن، اعیان الشیعة، ج۱۰، ص۲۰۲.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۵/۵.
...
آیات الاحکام اثـر شـیخ ناصرالدین یا ناصر (زنده در ۸۵۰ ق) فرزند شیخ جمال الدین احمد بن متوج بحرانی، از فقها و علمای امامیه (ابن متوج، شیخ ناصر بن جمال الدین احمد). این تفسیر در شرح و بیان آیات احکام قرآن کریم است که آن را بر مبنای کتب فقهی تنظیم نموده از طهارات تا دیات و نیز مفسر دارای خط زیبائی است و نسخه ای از این کتاب را سید حسن صدر کاظمی در کتابخانه نجف اشرف مشاهده نموده است.
امین، سیدمحسن، اعیان الشیعة، ج۱۰، ص۲۰۲.
۱. ↑ امین، سیدمحسن، اعیان الشیعة، ج۱۰، ص۲۰۲.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۵/۵.
...
wikifeqh: آیات_الاحکام_(ابن_متوج)
[ویکی فقه] آیات الاحکام (ابهام زدایی). آیات الاحکام ممکن است در معانی ذیل به کار رفته و یا اسم برای کتاب های ذیل باشد: فقه• آیات الاحکام (آیات فقهی)، آیات فقهی قرآن کتاب ها• آیات الاحکام (اردبیلی)، نام دیگر کتاب زبدة البیان فی احکام (براهین) القرآن، تالیف احمد بن محمد اردبیلی، مشهور به مقدس اردبیلی• آیات الاحکام (استرآبادی)، تالیف علامه خبیر رجالی کبیر ولی محمد بن علی بن ابراهیم استرآبادی متوفی به سال ۱۰۲۸ ه. ق• آیات الاحکام (جرجانی)، تفسیر شاهی یا آیات الاحکام تالیف علامه محقق و فقیه اصولی سید امیر ابو الفتح حسینی جرجانی متوفای سنه ۹۷۶ هجری قمری• آیات الأحکام (راوندی)، تألیف فقیه، مفسر، محدث، ادیب، قطب الدین سعید بن هبة الله راوندی ، از علمای بزرگ شیعه در قرن ششم هجری• آیات الاحکام (ابن متوج)، اثـر ناصر بن احمد بن متوج از فقها و علمای امامیه• آیات الاحکام (طبسی)، اثر شیخ ملامحمد بن حسن طبسی (م ق ۹۹۳ ق) از فقهای امامیه و مفسران شیعه• آیات الاحکام (تونی)، اثر شیخ ملک علی تونی (زنده در ۱۰۹۸ ق)، عالم فاضل فقیه شیعی در عصر صفوی• آیات الاحکام (جزائری)، اثر مفسر شیخ احمد (م ۱۱۵۱ ق) فرزند شیخ اسماعیل جزائری نجفی، از فقهاء و علمای امامیه قرن دوازدهم• آیات الاحکام (فشندی)، اثر شیخ محمدعلی مشهور به شیخ حمزه علی (۱۲۶۷ - ۱۳۳۸ ق) فرزند شیخ محمدتقی فشندی قزوینی، از علما و ائمه تقلید قزوین• آیات الاحکام (یزدی)، اثر سیدیحیی یزدی (م ۱۳۸۹ ق)، از علمای نجف اشرف
...
...
wikifeqh: آیة_الاحکام
[ویکی فقه] آیات الاحکام (اردبیلی). آیات الاحکام الاردبیلی نام دیگر کتاب زبدة البیان فی احکام (براهین) القرآن و تالیف احمد بن محمد اردبیلی، مشهور به مقدس اردبیلی (م ۹۹۳ ق) است.
از زمان ائمه معصومین -علیهم السّلام- در کنار کتب فقهی و حدیثی متعارف کتاب هایی به نام «احکام القرآن» یا «آیات الاحکام» نوشته شده است که اولین کتاب در این زمینه، «احکام القرآن» ابو نصر محمد بن سائب کلبی (م ۱۴۶ ق) از اصحاب امام صادق -علیه السّلام- می باشد.پس از وی اصحاب امامیه از او پیروی نموده و به تالیف این گونه کتاب ها پرداخته اند.صاحب الذریعة در
الذریعة الی تصانیف الشیعة، آقا بزرک طهرانی، ج۱، ص۴۱.
از زمان نگارش، به دلیل سبک و روش منحصر به فرد و استفاده از تفاسیر و کتب فقهی معتبر به فقهای بزرگ به این کتاب توجه خاصی نشان داده اند و در موسوعه های فقهی همچون:- مفتاح الکرامة سید محمد جواد عاملی (م ۱۲۲۶ ق)- مستند الشیعة ملا احمد نراقی (م ۱۲۴۵ ق)- جواهر الکلام شیخ حسن نجفی (م ۱۲۶۶)- مستمسک العروة الوثقی آیة الله سید محسن حکیم (م ۱۳۹۰)و غیر آنها به نقد و بررسی و استدلال به مطالب آن پرداخته اند.
نام کتاب
در کتاب موجود نامی به عنوان « زبدة البیان » برای نام گذاری کتاب ذکر نشده است و تا قبل از صاحب جواهر در کتاب هایی نظیر مفتاح الکرامة از این کتاب به «آیات الاحکام الاردبیلی»، «آیات الاحکام الاردبیلیة» و یا نظایر آن نام برده شده است اما پس از صاحب جواهر، از آن با نام «زبدة البیان» ذکر شده است و در کتب فقهی متداول نیز همین نام مرسوم شده است.
تاریخ تالیف
...
از زمان ائمه معصومین -علیهم السّلام- در کنار کتب فقهی و حدیثی متعارف کتاب هایی به نام «احکام القرآن» یا «آیات الاحکام» نوشته شده است که اولین کتاب در این زمینه، «احکام القرآن» ابو نصر محمد بن سائب کلبی (م ۱۴۶ ق) از اصحاب امام صادق -علیه السّلام- می باشد.پس از وی اصحاب امامیه از او پیروی نموده و به تالیف این گونه کتاب ها پرداخته اند.صاحب الذریعة در
الذریعة الی تصانیف الشیعة، آقا بزرک طهرانی، ج۱، ص۴۱.
از زمان نگارش، به دلیل سبک و روش منحصر به فرد و استفاده از تفاسیر و کتب فقهی معتبر به فقهای بزرگ به این کتاب توجه خاصی نشان داده اند و در موسوعه های فقهی همچون:- مفتاح الکرامة سید محمد جواد عاملی (م ۱۲۲۶ ق)- مستند الشیعة ملا احمد نراقی (م ۱۲۴۵ ق)- جواهر الکلام شیخ حسن نجفی (م ۱۲۶۶)- مستمسک العروة الوثقی آیة الله سید محسن حکیم (م ۱۳۹۰)و غیر آنها به نقد و بررسی و استدلال به مطالب آن پرداخته اند.
نام کتاب
در کتاب موجود نامی به عنوان « زبدة البیان » برای نام گذاری کتاب ذکر نشده است و تا قبل از صاحب جواهر در کتاب هایی نظیر مفتاح الکرامة از این کتاب به «آیات الاحکام الاردبیلی»، «آیات الاحکام الاردبیلیة» و یا نظایر آن نام برده شده است اما پس از صاحب جواهر، از آن با نام «زبدة البیان» ذکر شده است و در کتب فقهی متداول نیز همین نام مرسوم شده است.
تاریخ تالیف
...
wikifeqh: آیات_الاحکام_(اردبیلی)
[ویکی فقه] آیات الاحکام (استرآبادی). آیات الاحکام اثر سید میرزا محمد (م ۱۰۲۸ ق) فرزند علی بن ابراهیم حسینی استرآبادی، فقیه و رجالی و متکلم متوفی به سال ۱۰۲۸ ه. ق است.
این کتاب از حیث جمع اقوال فقهاء و مفسیرین آیات الاحکام و ادباء و قراء و بیان استدلال ها و شواهر و شیوایی کلام و در عین حال اجتناب از ایجاز و اطناب بی نظیر یا کم نظیر است.
روش تحقیق
تـفـسـیـر مورد بحث که در سلافة العصر و لؤلؤة البحرین به نام شرح آیات احکام یاد شده است به شـیـوه روائی و در تـفـسیر و شرح آیات احکام قرآن کریم بر اساس کتب فقهی تدوین گردیده و روایات و احادیث منقول از طریق ائمه معصومین را ذکر نموده است. و هـمـچنین به احوالات علماء اسلام و روات اشاره کرده و در بعضی از موارد از کنز العرفان فاضل مقداد نقل کرده است و عقائد او را رد می کند.نسخه ای نفیس از کتاب حاضر که جزء اول از جلد اول کتاب تفسیر آیات الاحکام علامه استرآبادی به همراه تعلیقات شیخ محمد باقر شریف زاده است در کتابخانه آیت الله نجفی مرعشی یافت شد که حواشی فراوان از خود مصنف هم در بر دارد.همچنین میکروفیلم نسخه نفیس دیگری که مربوط به کتابخانه مرحوم آیت الله زاده مازندرانی بوده (اصل این نسخه بعد از فوت ایشان از ایران خارج شده) در کتابخانه آیت الله نجفی در دسترس قرار گرفت که با خط زیبایی نگاشته شده. نسخه ای از جلد دوم این کتاب هم در مدرسه شهید مطهری تهران به شماره ۲۰۵۳ وجود دارد. امـروزه نـسـخـه های متعددی از این تفسیر در دست است از جمله نسخه شماره ۲۰۵۳ کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار.
شیخ حرعاملی، محمدبن حسن، امل الامل، ج۲، ص۲۸۱.
۱. ↑ شیخ حرعاملی، محمدبن حسن، امل الامل، ج۲، ص۲۸۱.
...
این کتاب از حیث جمع اقوال فقهاء و مفسیرین آیات الاحکام و ادباء و قراء و بیان استدلال ها و شواهر و شیوایی کلام و در عین حال اجتناب از ایجاز و اطناب بی نظیر یا کم نظیر است.
روش تحقیق
تـفـسـیـر مورد بحث که در سلافة العصر و لؤلؤة البحرین به نام شرح آیات احکام یاد شده است به شـیـوه روائی و در تـفـسیر و شرح آیات احکام قرآن کریم بر اساس کتب فقهی تدوین گردیده و روایات و احادیث منقول از طریق ائمه معصومین را ذکر نموده است. و هـمـچنین به احوالات علماء اسلام و روات اشاره کرده و در بعضی از موارد از کنز العرفان فاضل مقداد نقل کرده است و عقائد او را رد می کند.نسخه ای نفیس از کتاب حاضر که جزء اول از جلد اول کتاب تفسیر آیات الاحکام علامه استرآبادی به همراه تعلیقات شیخ محمد باقر شریف زاده است در کتابخانه آیت الله نجفی مرعشی یافت شد که حواشی فراوان از خود مصنف هم در بر دارد.همچنین میکروفیلم نسخه نفیس دیگری که مربوط به کتابخانه مرحوم آیت الله زاده مازندرانی بوده (اصل این نسخه بعد از فوت ایشان از ایران خارج شده) در کتابخانه آیت الله نجفی در دسترس قرار گرفت که با خط زیبایی نگاشته شده. نسخه ای از جلد دوم این کتاب هم در مدرسه شهید مطهری تهران به شماره ۲۰۵۳ وجود دارد. امـروزه نـسـخـه های متعددی از این تفسیر در دست است از جمله نسخه شماره ۲۰۵۳ کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار.
شیخ حرعاملی، محمدبن حسن، امل الامل، ج۲، ص۲۸۱.
۱. ↑ شیخ حرعاملی، محمدبن حسن، امل الامل، ج۲، ص۲۸۱.
...
wikifeqh: آیات_الاحکام_(استرآبادی)
[ویکی نور] آیات الاحکام (استرآبادی). آیات الأحکام تألیف ولی محمد بن علی بن ابراهیم استرآبادی رجالی متوفی به سال 1028 ه. ق.
این کتاب از حیث جمع اقوال فقهاء و مفسیرین آیات الاحکام و ادباء و قراء و بیان استدلالها و شواهر و شیوایی کلام و در عین حال اجتناب از ایجاز و اطناب بی نظیر یا کم نظیر است.
نسخه ای نفیس از کتاب حاضر که جزء اول از جلد اول کتاب تفسیر آیات الاحکام علامه استرآبادی به همراه تعلیقات شیخ محمد باقر شریف زاده است در کتابخانه آیت الله نجفی مرعشی یافت شد که حواشی فراوان از خود مصنف هم در بر دارد.
همچنین میکروفیلم نسخه نفیس دیگری که مربوط به کتابخانه مرحوم آیت الله زاده مازندرانی بوده (اصل این نسخه بعد از فوت ایشان از ایران خارج شده) در کتابخانه آیت الله نجفی در دسترس قرار گرفت که با خط زیبایی نگاشته شده.
نسخه ای از جلد دوم این کتاب هم در مدرسه شهید مطهری تهران به شماره 2053 وجود دارد.
مطالعه کتاب آیات الأحکام در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور
این کتاب از حیث جمع اقوال فقهاء و مفسیرین آیات الاحکام و ادباء و قراء و بیان استدلالها و شواهر و شیوایی کلام و در عین حال اجتناب از ایجاز و اطناب بی نظیر یا کم نظیر است.
نسخه ای نفیس از کتاب حاضر که جزء اول از جلد اول کتاب تفسیر آیات الاحکام علامه استرآبادی به همراه تعلیقات شیخ محمد باقر شریف زاده است در کتابخانه آیت الله نجفی مرعشی یافت شد که حواشی فراوان از خود مصنف هم در بر دارد.
همچنین میکروفیلم نسخه نفیس دیگری که مربوط به کتابخانه مرحوم آیت الله زاده مازندرانی بوده (اصل این نسخه بعد از فوت ایشان از ایران خارج شده) در کتابخانه آیت الله نجفی در دسترس قرار گرفت که با خط زیبایی نگاشته شده.
نسخه ای از جلد دوم این کتاب هم در مدرسه شهید مطهری تهران به شماره 2053 وجود دارد.
مطالعه کتاب آیات الأحکام در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور
wikinoor: آیات_الأحکام_(استرآبادی)
[ویکی فقه] آیات الاحکام (جزائری). قلائد الدرر فی بیان آیات الاحکام بالاثر (آیـات الاحـکـام جزائری) اثر مفسر شیخ احمد (م ۱۱۵۱ ق) فرزند شیخ اسماعیل جزائری نجفی، از فقهاء و علمای امامیه می باشد.
ایـن تـفـسـیر در شرح و بیان آیات الاحکام قرآن است و مفسر با بهره از روایات به فقه قرآن مجید پرداخته است.نسخه اصل به خط مؤلف را شیخ آقابزرگ در نجف اشرف نزد شیخ صالح جزائری مشاهده نموده و در نجف اشرف در ۱۹۶۳ م در سه مجلد به چاپ رسیده است.
مرعشی نجفی، سیدشهاب الدین، الاجازة الکبیرة، ص۴۷.
۱. ↑ مرعشی نجفی، سیدشهاب الدین، الاجازة الکبیرة، ص۴۷.۲. ↑ قزوینی، عبدالنبی، تتمیم امل الامل، ص۵۸.۳. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱۷، ص۱۶۱.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن دوازدهم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۵/۳۰.
...
ایـن تـفـسـیر در شرح و بیان آیات الاحکام قرآن است و مفسر با بهره از روایات به فقه قرآن مجید پرداخته است.نسخه اصل به خط مؤلف را شیخ آقابزرگ در نجف اشرف نزد شیخ صالح جزائری مشاهده نموده و در نجف اشرف در ۱۹۶۳ م در سه مجلد به چاپ رسیده است.
مرعشی نجفی، سیدشهاب الدین، الاجازة الکبیرة، ص۴۷.
۱. ↑ مرعشی نجفی، سیدشهاب الدین، الاجازة الکبیرة، ص۴۷.۲. ↑ قزوینی، عبدالنبی، تتمیم امل الامل، ص۵۸.۳. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱۷، ص۱۶۱.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن دوازدهم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۵/۳۰.
...
wikifeqh: آیات_الاحکام_(جزائری)
[ویکی فقه] آیات الاحکام (طبسی). آیات الآحکام اثر شیخ ملامحمد بن حسن طبسی (م ق ۹۹۳ ق) از فقهای امامیه و مفسران شیعه میِ باشد.
این اثر در یک جلد و به زبان عربی است.مـفـسـر آن را بـه شرح و بیان و تفسیر آیات فقهیه قرآن اختصاص داده و بر اساس کتب فقهیه از طهارت تدوین نموده و پایان آن باب قضاء و شهادات می باشد.نـسـخه ای از این تفسیر نزد مقدس اردبیلی (م ۹۹۳ ق) موجود بوده است و آن را از منابع تفسیر خود زبدة البیان فی براهین احکام القرآن قرار داده است و از آن در ابواب مختلف نقل نموده است.این تفسیر غیر از زبدة البیان در آیات قصص قرآن طبسی می باشد که در سال ۱۰۸۳ ق تالیف کرده است. شیخ آقابزرگ تهرانی در الذریعة نسخه ای را در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی معرفی کرده است.
آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۴۳.
۱. ↑ آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۴۳.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن دهم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۵/۱۱.
...
این اثر در یک جلد و به زبان عربی است.مـفـسـر آن را بـه شرح و بیان و تفسیر آیات فقهیه قرآن اختصاص داده و بر اساس کتب فقهیه از طهارت تدوین نموده و پایان آن باب قضاء و شهادات می باشد.نـسـخه ای از این تفسیر نزد مقدس اردبیلی (م ۹۹۳ ق) موجود بوده است و آن را از منابع تفسیر خود زبدة البیان فی براهین احکام القرآن قرار داده است و از آن در ابواب مختلف نقل نموده است.این تفسیر غیر از زبدة البیان در آیات قصص قرآن طبسی می باشد که در سال ۱۰۸۳ ق تالیف کرده است. شیخ آقابزرگ تهرانی در الذریعة نسخه ای را در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی معرفی کرده است.
آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۴۳.
۱. ↑ آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۴۳.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن دهم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۵/۱۱.
...
wikifeqh: آیات_الاحکام_(طبسی)
[ویکی فقه] آیات الاحکام (علوم قرانی). آیات دربردارنده حکم فقهی را آیات الاحکام گویند.
به آیاتی از قرآن کریم که در آن ها، حکم فقهی تشریع و بیان شده باشد "آیات الاحکام" می گویند.
تعداد آیات احکام
معروف است که آیات الاحکام از پانصد آیه بیشتر نیست؛ ولی به اعتقاد برخی از دانشمندان، هیچ حکم شرعی وجود ندارد، مگر این که اصل آن در قرآن هست و سنت گرامی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم آن را تبیین و تشریح کرده است.
زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن، ج۲، ص۳.
قرطبی معتقد است که یکی از وجوه اعجاز قرآن، علم حلال و حرام آن است.
قرآن از منابع اجتهاد
...
به آیاتی از قرآن کریم که در آن ها، حکم فقهی تشریع و بیان شده باشد "آیات الاحکام" می گویند.
تعداد آیات احکام
معروف است که آیات الاحکام از پانصد آیه بیشتر نیست؛ ولی به اعتقاد برخی از دانشمندان، هیچ حکم شرعی وجود ندارد، مگر این که اصل آن در قرآن هست و سنت گرامی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم آن را تبیین و تشریح کرده است.
زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن، ج۲، ص۳.
قرطبی معتقد است که یکی از وجوه اعجاز قرآن، علم حلال و حرام آن است.
قرآن از منابع اجتهاد
...
wikifeqh: آیات_تشریع
[ویکی فقه] آیات الاحکام (فشندی). آیات الاحکام فشندی اثر شیخ محمدعلی مشهور به شیخ حمزه علی (۱۲۶۷ - ۱۳۳۸ ق) فرزند شیخ محمدتقی فشندی قزوینی، از علما و ائمه تقلید قزوین می باشد.
مؤلف، آیات احکام قرآن کریم را که بیش از ۳۰۰ آیه می شود استخراج نموده و به شرح و بیان احکام فقهی مذکور پرداخته و بر اساس کتب فقهیه ترتیب داده است که آغاز آن از کتاب طهارت و پایان در کتاب قضا و شهادات است.نسخه خط مؤلف از مخطوطات کتابخانه کاتب این سطور (عبدالحسین شهیدی صالحی) می باشد.
امین، سیدحسن، مستدرکات اعیان الشیعة، ج۲، ص۳۰۳.
۱. ↑ امین، سیدحسن، مستدرکات اعیان الشیعة، ج۲، ص۳۰۳.۲. ↑ برغانی، محمدصالح، موسوعة البرغانی فی فقه الشیعة، ج۱، ص۲۱.۳. ↑ گلریز، سیدمحمدعلی، مینودر، ص۳۴۳.۴. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ص۲، ص۶۸۲.
منبع
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن چهاردهم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۶/۱۵.
...
مؤلف، آیات احکام قرآن کریم را که بیش از ۳۰۰ آیه می شود استخراج نموده و به شرح و بیان احکام فقهی مذکور پرداخته و بر اساس کتب فقهیه ترتیب داده است که آغاز آن از کتاب طهارت و پایان در کتاب قضا و شهادات است.نسخه خط مؤلف از مخطوطات کتابخانه کاتب این سطور (عبدالحسین شهیدی صالحی) می باشد.
امین، سیدحسن، مستدرکات اعیان الشیعة، ج۲، ص۳۰۳.
۱. ↑ امین، سیدحسن، مستدرکات اعیان الشیعة، ج۲، ص۳۰۳.۲. ↑ برغانی، محمدصالح، موسوعة البرغانی فی فقه الشیعة، ج۱، ص۲۱.۳. ↑ گلریز، سیدمحمدعلی، مینودر، ص۳۴۳.۴. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر، ص۲، ص۶۸۲.
منبع
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن چهاردهم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۶/۱۵.
...
wikifeqh: آیات_الاحکام_(فشندی)
[ویکی فقه] آیات الاحکام (میرزامحمد استرآبادی). آیات الاحکام فی تفسیر کلام اللّه الملک العلام اثر میرزامحمد استرآبادی (م ح ۱۲۴۰ ق) از علمای شیعه می باشد.
تـفـسیر مورد بحث در چند مجلد به زبان عربی و شیوه روائی و شامل شرح و بیان بخشی از قرآن کریم است. مؤلف در این اثر خود آیات احکام قرآن مجید را گردآوری نمود و سپس مسائل فقهی آیات مذکور و احکام شرعیه را به شیوه ای مبسوط بیان می کند. مجلد اول این تفسیر شامل عبادات می باشد. به شماره ۱۳۰۰ در کتابخانه ملی تهران موجود است.
انوار، عبدالله، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، (کتب عربی)، ج۹، ص۲۸۵.
۱. ↑ انوار، عبدالله، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، (کتب عربی)، ج۹، ص۲۸۵.
منبع
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن سیزدهم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۶/۶.
...
تـفـسیر مورد بحث در چند مجلد به زبان عربی و شیوه روائی و شامل شرح و بیان بخشی از قرآن کریم است. مؤلف در این اثر خود آیات احکام قرآن مجید را گردآوری نمود و سپس مسائل فقهی آیات مذکور و احکام شرعیه را به شیوه ای مبسوط بیان می کند. مجلد اول این تفسیر شامل عبادات می باشد. به شماره ۱۳۰۰ در کتابخانه ملی تهران موجود است.
انوار، عبدالله، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، (کتب عربی)، ج۹، ص۲۸۵.
۱. ↑ انوار، عبدالله، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، (کتب عربی)، ج۹، ص۲۸۵.
منبع
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن سیزدهم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۶/۶.
...
[ویکی فقه] آیات الاحکام (یزدی). آیات الاحکام اثر سیدیحیی یزدی (م ۱۳۸۹ ق)، از علمای نجف اشرف می باشد.
این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی و شیوه استدلالی شامل بخشی از قرآن کریم است. مؤلف در این اثر آیات احکام قرآن مجید را گردآوری نموده سپس به ترتیب کتب فقهیه از طهارات تا دیات احکام فقهی هر آیه را با بهره گیری از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم السّلام) بیان می کند. این تفسیر در نجف اشرف توسط چاپخانه الداب طبع گردیده است.
الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۴.
۱. ↑ الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۴.
منبع
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن چهاردهم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۶/۲۲.
...
این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی و شیوه استدلالی شامل بخشی از قرآن کریم است. مؤلف در این اثر آیات احکام قرآن مجید را گردآوری نموده سپس به ترتیب کتب فقهیه از طهارات تا دیات احکام فقهی هر آیه را با بهره گیری از روایات و احادیث ائمه اطهار (علیهم السّلام) بیان می کند. این تفسیر در نجف اشرف توسط چاپخانه الداب طبع گردیده است.
الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۴.
۱. ↑ الحلو، عامر، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۴.
منبع
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن چهاردهم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۶/۲۲.
...
wikifeqh: آیات_الاحکام_(یزدی)
[ویکی اهل البیت] آیات الاحکام(جرجانى). تفسیر شاهی یا آیات الاحکام تالیف علامه محقق و فقیه اصولی سید امیر ابو الفتح حسینی جرجانی متوفای سنه 976 هجری قمری است. وی فاضل، متکلم، فقیه، اصولی و مفسری شیعی است. صاحب تحقیق و تصنیف و معاصر شاه اسماعیل صفوی و شاه طهماسب موسوی حسینی صفوی اول است. این تفسیر مهمترین تفسیر فقهی قرآن مجید است که به زبان فارسی به رشته تحریر در آمده است. آیت الله مرعشی نجفی در باره این تفسیر چنین می نگارد:« یکی از بهترین کتابهای تفسیر فقهی دانشمندان شیعی کتاب تفسیر شاهی است، به جان خودم سوگند که مولف آن مطالب مفید و مباحث جالب تفسیری و فقهی را آن چنان در این کتاب به رشته قلم در آورده که بالاتر از آن هرگز متصور نمی باشد. وی در این کتاب آیات احکام قرآن را با بیانی سلیس و روان و عبارتی زیبا و شیرین به زبان فارسی به رشته تحریر در آورده است که گمان نمی رود مانند آن یافت شود.»
دانشمند محقق میرزا ولی الله اشراقی این اثر را چنین توصیف می نماید:« تفسیر شاهی جامع مطالب مهم و دارای نکات و دقایق کنز العرفان( فاضل سیوری) و زبدة البیان( محقق اردبیلی) است مانند قلائد الدرر در موضوع تطبیق فروع با اصول به بیان شیرین و شیوه شگفت انگیز، گوی سبقت را از سایر کتب تفسیر فقهی ربوده و آن را به جامعه علم اهداء کرده است. تفسیر شاهی حاوی استنباط احکام فرعی از آیات قرآنی و متعرض شرح معانی مفردات و اعراب آیات و نشان دهنده احادیث مروی با آیات نازل شده است. این تفسیر کتابی بی نظیر است و خواننده را از تفاسیر و سایر آیات الاحکام بی نیاز می کند. در این کتاب کلیه آیات احکام مورد بررسی و تفسیر قرار گرفته. به همین سبب حایز اهمیت است و از آغاز تالیف مورد توجه دانشمندان بوده است.»تفسیر شاهی جلد 1 صفحه 6 مقدمه
نام این اثر همانگونه که مولف در مقدمه آن تصریح نموده« تفسیر شاهی» است- اما به لحاظ موضوع کتاب که عهده دار تفسیر آیات احکام فقهی قرآن میباشد، آیات الاحکام هم نامیده میشود. در وجه تسمیه کتاب به تفسیر شاهی گویند: چون شاه طهماسب حسینی موسوی صفوی مفسر را مأمور به تالیف چنین اثری می نماید، نام آنرا به شاه منسوب می نماید.
انگیزه تالیف این اثر را مفسر چنین گزارش میدهد:« شاه طهماسب صفوی بنده ابو الفتح حسینی را مأمور گردانید که آیات احکام را به لغت فارسی تفسیر نماید و در تحقیق و تدقیق الفاظ و معانی آیات مذکوره و توضیح و تنقیح وجه استنباط احکام از ایشان سعی بلیغ به تقدیم رساند تا همه کس از این تفسیر نفع یابد و چون آفتاب جهان تاب نور فیض آن بر همه کس تابد پس به موجب فرمان شروع در تفسیر مذکور نمود و حسب المقدور بدین خدمت قیام نموده در ایجاز و اطناب حد وسط رعایت شد.»تفسیر شاهی جلد 1 صفحه 8
پیرامون روش تفسیری مفسر باید گفت: در میان مفسران اسلامی دو روش در تفسیر فقهی قرآن معمول میباشد، روش اول آن است که از آغاز قرآن تا انجام آن به ترتیب آیات احکام را مورد بررسی قرار میدهند. این روش تفسیر فقهی ترتیبی نام دارد که در میان مفسران اهل سنت رواج دارد و نام اینگونه تفاسیر« احکام القرآن» میباشد مانند احکام القرآن ابو عبد الله محمد بن ادریس شافعی( 204 ق)، ابو بکر احمد بن محمد جصاص رازی( 370 ق)، ابو الحسن علی کیاهراس( 504 ق و ابو بکر محمد بن عبد الله مشهور به ابن عربی معافری( 543 ق)
البته برخی از تفاسیر که اختصاص به تفسیر فقهی ندارند ولی به تفسیر فقهی آیات احکام پرداخته اند نیز ملحق به آنها میباشند و جزو این روش به حساب می آیند مانند تفسیر الجامع لاحکام القرآن قرطبی. روش دوم بدینگونه است که آیات فقهی قرآن را بر اساس ترتیب ابواب فقهی یعنی از طهارت تا دیات بصورت موضوعی مورد بحث قرار میدهند. این روش، تفسیر فقهی موضوعی به شمار می آید و بیشتر در میان مفسران شیعی رواج دارد. نام اینگونه تفاسیر« آیات الاحکام» میباشد مانند آیات الاحکام محمد استرآبادی( 1024 ق)، سید حسین حسینی قزوینی، سید محمد ابراهیم حسینی مرعشی( 1240 ق)، سید شمس الدین محمد حسینی مرعشی( 1181 ق)، شیخ خلف آل عصفور بحرانی و سید محمد ابراهیم حسینی اصفهانی( 1377 ق).
از این رو تفسیر شاهی را آیات الاحکام نامیده اند زیرا مفسر در این تفسیر آیات احکام فرعی قرآن را بر اساس ترتیب ابواب فقهی( از باب طهارت تا باب دیات) مطرح نموده و مورد استنباط قرار داده است. وی در این زمینه می نویسد:« بدانکه مفسران آیات احکام متعلق به اصول عقاید را که اصول پنجگانه عبارت از آن است، ایراد ننموده اند و عهده دار تفسیر آنها نشده اند. و تخصیص فرموده اند کلام درین مقام را به آیات متعلق به احکام فرعی و شاید وجه تخصیص آن است که مطلوب در اصول خمسه یقین است و میان علماء اختلاف است در آنکه دلیل نقلی گاهی افاده یقین میکند یا اصلا افاده یقین نمی کند و معلوم نیست که آیات مذکوره افاده یقین می کند یا نمی کند... بنابراین بنده نیز متابعت ایشان نموده متعرض آیات اصول نشده و به آیات فروع اکتفاء کرده به ترتیب کتب فقهی ایراد نموده ام.»تفسیر شاهی جلد 1 صفحه 9
وی در آغاز هر بابی پس از عنوان باب تعریف لغوی و اصطلاحی آنرا مطرح می نماید و سپس بر اساس مباحث کلی و اصلی آن باب آیات مربوط به آن را مطرح می نماید. ابتدا ترجمه آیه را به فارسی می نگارد. اگر آیه نیاز به شرح و توضیح لغوی، صرفی و نحوی داشته باشد، به آن می پردازد و سپس به تفسیر مفردات و جملات آیه پرداخته و در پایان تفسیر فقهی و استنباط احکام فرعی از آیه را مورد بحث و بررسی قرار میدهد.
دانشمند محقق میرزا ولی الله اشراقی این اثر را چنین توصیف می نماید:« تفسیر شاهی جامع مطالب مهم و دارای نکات و دقایق کنز العرفان( فاضل سیوری) و زبدة البیان( محقق اردبیلی) است مانند قلائد الدرر در موضوع تطبیق فروع با اصول به بیان شیرین و شیوه شگفت انگیز، گوی سبقت را از سایر کتب تفسیر فقهی ربوده و آن را به جامعه علم اهداء کرده است. تفسیر شاهی حاوی استنباط احکام فرعی از آیات قرآنی و متعرض شرح معانی مفردات و اعراب آیات و نشان دهنده احادیث مروی با آیات نازل شده است. این تفسیر کتابی بی نظیر است و خواننده را از تفاسیر و سایر آیات الاحکام بی نیاز می کند. در این کتاب کلیه آیات احکام مورد بررسی و تفسیر قرار گرفته. به همین سبب حایز اهمیت است و از آغاز تالیف مورد توجه دانشمندان بوده است.»تفسیر شاهی جلد 1 صفحه 6 مقدمه
نام این اثر همانگونه که مولف در مقدمه آن تصریح نموده« تفسیر شاهی» است- اما به لحاظ موضوع کتاب که عهده دار تفسیر آیات احکام فقهی قرآن میباشد، آیات الاحکام هم نامیده میشود. در وجه تسمیه کتاب به تفسیر شاهی گویند: چون شاه طهماسب حسینی موسوی صفوی مفسر را مأمور به تالیف چنین اثری می نماید، نام آنرا به شاه منسوب می نماید.
انگیزه تالیف این اثر را مفسر چنین گزارش میدهد:« شاه طهماسب صفوی بنده ابو الفتح حسینی را مأمور گردانید که آیات احکام را به لغت فارسی تفسیر نماید و در تحقیق و تدقیق الفاظ و معانی آیات مذکوره و توضیح و تنقیح وجه استنباط احکام از ایشان سعی بلیغ به تقدیم رساند تا همه کس از این تفسیر نفع یابد و چون آفتاب جهان تاب نور فیض آن بر همه کس تابد پس به موجب فرمان شروع در تفسیر مذکور نمود و حسب المقدور بدین خدمت قیام نموده در ایجاز و اطناب حد وسط رعایت شد.»تفسیر شاهی جلد 1 صفحه 8
پیرامون روش تفسیری مفسر باید گفت: در میان مفسران اسلامی دو روش در تفسیر فقهی قرآن معمول میباشد، روش اول آن است که از آغاز قرآن تا انجام آن به ترتیب آیات احکام را مورد بررسی قرار میدهند. این روش تفسیر فقهی ترتیبی نام دارد که در میان مفسران اهل سنت رواج دارد و نام اینگونه تفاسیر« احکام القرآن» میباشد مانند احکام القرآن ابو عبد الله محمد بن ادریس شافعی( 204 ق)، ابو بکر احمد بن محمد جصاص رازی( 370 ق)، ابو الحسن علی کیاهراس( 504 ق و ابو بکر محمد بن عبد الله مشهور به ابن عربی معافری( 543 ق)
البته برخی از تفاسیر که اختصاص به تفسیر فقهی ندارند ولی به تفسیر فقهی آیات احکام پرداخته اند نیز ملحق به آنها میباشند و جزو این روش به حساب می آیند مانند تفسیر الجامع لاحکام القرآن قرطبی. روش دوم بدینگونه است که آیات فقهی قرآن را بر اساس ترتیب ابواب فقهی یعنی از طهارت تا دیات بصورت موضوعی مورد بحث قرار میدهند. این روش، تفسیر فقهی موضوعی به شمار می آید و بیشتر در میان مفسران شیعی رواج دارد. نام اینگونه تفاسیر« آیات الاحکام» میباشد مانند آیات الاحکام محمد استرآبادی( 1024 ق)، سید حسین حسینی قزوینی، سید محمد ابراهیم حسینی مرعشی( 1240 ق)، سید شمس الدین محمد حسینی مرعشی( 1181 ق)، شیخ خلف آل عصفور بحرانی و سید محمد ابراهیم حسینی اصفهانی( 1377 ق).
از این رو تفسیر شاهی را آیات الاحکام نامیده اند زیرا مفسر در این تفسیر آیات احکام فرعی قرآن را بر اساس ترتیب ابواب فقهی( از باب طهارت تا باب دیات) مطرح نموده و مورد استنباط قرار داده است. وی در این زمینه می نویسد:« بدانکه مفسران آیات احکام متعلق به اصول عقاید را که اصول پنجگانه عبارت از آن است، ایراد ننموده اند و عهده دار تفسیر آنها نشده اند. و تخصیص فرموده اند کلام درین مقام را به آیات متعلق به احکام فرعی و شاید وجه تخصیص آن است که مطلوب در اصول خمسه یقین است و میان علماء اختلاف است در آنکه دلیل نقلی گاهی افاده یقین میکند یا اصلا افاده یقین نمی کند و معلوم نیست که آیات مذکوره افاده یقین می کند یا نمی کند... بنابراین بنده نیز متابعت ایشان نموده متعرض آیات اصول نشده و به آیات فروع اکتفاء کرده به ترتیب کتب فقهی ایراد نموده ام.»تفسیر شاهی جلد 1 صفحه 9
وی در آغاز هر بابی پس از عنوان باب تعریف لغوی و اصطلاحی آنرا مطرح می نماید و سپس بر اساس مباحث کلی و اصلی آن باب آیات مربوط به آن را مطرح می نماید. ابتدا ترجمه آیه را به فارسی می نگارد. اگر آیه نیاز به شرح و توضیح لغوی، صرفی و نحوی داشته باشد، به آن می پردازد و سپس به تفسیر مفردات و جملات آیه پرداخته و در پایان تفسیر فقهی و استنباط احکام فرعی از آیه را مورد بحث و بررسی قرار میدهد.
wikiahlb: آیات_الأحکام(جرجانى)