اژدها

( ( به بزم اندرون آسمان سخاست
به رزم اندرون تیز چنگ اژدهاست. ) )
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 227. )

می توان گمان برد که ضحاک، در اوستا، دقیقا اژدهای هولناکی است که مانند برابر خود در وداها، «ویشوه روپه» ( Visvarupa ) سه سر، گاوها را می دزدد؛ اما در ادبیات پهلوی، او مردی است تازی که به ایران می تازد، بر جمشید چیره می شود و پس از هزار سال سلطنت بد، سرانجام از فریدون شکست می خورد و به دست وی در کوه دماوند زندانی می شود و در پایان جهان از بند رها می گردد و به نابودی جهان دست می برد و آن گاه گرشاسپ او را از میان برمی دارد.
یکی از مشخصه های اسطوره های آریایی آن است که پهلوان در یکی از ماجراهای خود با اژدها رو به رو می شود و به پیکار می پردازد و این امر به صورت بخشی از حماسه های پهلوانی در آمده است؛ مثلا، «ایندره» با «ورتره» ( Vrtra ) – که اژدهای بازدارنده ی آب هاست– می جنگد و گاوهای ابر را آزاد می کند. «فریدون» با اژدهای سه سر ( =ضحاک ) نبرد می کند و خواهران جمشید را رها می سازد؛ گرشاسپ با اژدها می جنگد و آب ها را آزاد می کند؛ «رستم» با اژدهایی نبرد می کند؛گرشاسب با اژدهایی در روم می جنگد؛ اسفندیار با اژدهایی در توران زمین و اردشیر با «هفتواد» که نوعی اژدهاست می جنگد. . .
در اسطوره های یونانی نیز از اژدهایی نشان می یابیم به نام «اکیون» ( Echion ) . همچنین می بینیم که «کادموس»، در هنگام بنای شهر «تب»، اژدهایی را کشت و دندان های او را در زمین کاشت. از این دندان ها مردانی پدید آمدند که به کشتار یکدیگر پرداختند و. . . ( 8 )
اژدها در افسانه پردازی سراسر جهان به جز چین– که در آن جا موجودی مسالمت جوست– نمودار نیروهای پلید و ناپاک است. آب را از بارور کردن باز می دارد و می خواهد خورشید و ماه را فرو برد. بنابراین، برای این که جهان بماند، باید اژدها نابود شود. این مفهوم اسطوره ای اژدها به عنوان نیروی اصلی اهریمن و دشمن آفرینش، در دین ها و ادبیات گوناگون پیدا شده است؛ و به یاری دانش جانورشناسی و باستان شناسی و نیز حفاری های بی شمار، امروزه می دانیم که اژدهایان نه تنها مفهومی اسطوره ای و افسانه ای نبودند، بلکه واقعا وجود داشتند.
سوسماران و دایناسورها، که پیش از تاریخ بودند، درست به اژدها می مانستند. افسانه های اژدهایان، بازتاب تیره و تار دیدارهای پیش از تاریخ آدمیان است با جانوران فوق طبیعی و شریر روزگار کهن که در مرداب ها زندگی می کردند و تخم می گذاشتند.
در هند، «ایندرا» بود که «ورثرغن» ( اژدهاکش ) نام داشت. در بابل، «مردوک» بود که «تیامت» را کشت. در یونان باستان، «زئوس»– خدای برین– «تیفون» را می کشد و «آپولو» اژدهای زمین ( پیتون ) را و «کادموس» و «برسیوس» با اژدها نبرد می کنند. در «مکاشفه یوحنا»، شرح مفصلی هست از اژدهایی که در آخرالزمان به دست «میکائیل»– فرشته ی مقرب– نابود خواهد شد. به او در این جا «اژدهای بزرگ»، «مار پیر»، «دیو» و «شیطان» نام داده شده است. ( 9 )
«مسعودی»، در «مروج الذهب»، برداشت هم زمانان و گذشتگان خود را از اژدها چنین بیان می کند: «دریای اقوام عجم، اژدها فراوان دارد، به دریای روم نیز اژدها فراوان است. . . به دریای حبشی و در همه خلیج های آن اژدها نیست و بیش تر در حدود دریای اقیانوس نمودار می شود. » آن گاه تصوراتی را که قدما درباره ی اژدها داشتند، چنین بیان می دارد: «بعضی برآنند که اژدها بادی سیاه است که در قعر دریاست و چون به هوا می رسد، مانند طوفان به طرف ابرها می رود. مردم چنان پندارند که مارهای سیاه است که از دریا برآمده است. بعضی دیگر گفته اند اژدها جنبنده ای است که در قعر دریا به وجود می آید و بزرگ می شود و حیوانات دریا را آزار می کند و خداوند، ابر و فرشتگان را می فرستد تا آن را از میان حیوان دریا بیرون آرند و به شکل ماری سیاه است که برق و صدایی دارد و دم آن به هر بنای بزرگ یا درخت یا کوهی رسد، آن را در هم کوبد، گاه باشد که تنفس کند و درخت تنومند را بسوزد. »
اژدها، در ادبیات ملت های گوناگون، به معنی و نماد اقتدار، هرج و مرج، ابر، ظلم، استبداد، خشکی و بی بارانی، دشمن حقیقت، بت پرستی، جهل، دزدی دریایی و نیز نخستین دریا، باران و آب به کار رفته است.
اژدها هیولایی است که عموما به شکل خزنده ای بال دار و بزرگ توصیف می شود؛ بر فرق سرش برجستگی به سان تاج خروس هست و چنگال هایی دهشتناک دارد و از دهانش آتش بیرون می جهد. اژدها به عنوان تجسّمی از اصل شر، همچنین به عنوان غاصب و محتکر آب، همگان را می ترساند و به عنوان خدای زمین و سرور دنیای زیرزمینی و نگهبان گنجینه ها، مورد پرستش قرار می گرفت و گاهی در برکه ای که درخت دانش یا حیات بر آن سایه افکنده، ساکن بود و نگهبانی آن درخت را داشت.
در افسانه ها آمده است که Kadmos و همراهانش اژدهایی را به آسمان پرتاب کردند که به صورت فلکی ثعبان درآمد که ستاره قطبی را در بر گرفت. ( 10 ) در فارسی نام این صورت فلکی «تنین»، «هستبهر»، یا «هشتبهر» و همان است که در باورهای عامیانه هندوایرانی ماه و خورشید به هنگام گرفتگی به کام او می روند:
بر قمر نور پاش رویش به / چون قمر را سیه کند تنین ( سنایی )
نمود اندر شمال خویش تنین / به گرد قطب دنبالش چو پرچین
اگرچه طبیعت اژدها خشن و . . .

اژدها یا اژدر که در زبان اوستایی «اژی» ( - aži ) ، در زبان پهلوی ساسانی ( فارسی میانه ) «از» ( az ) و در زبان سانسکریت «اهی» ( - ahi ) خوانده و نامیده می شود، به معنی «مار یا افعی مهیب و سهمگین» است. در متون کهن ایرانی، گاه این واژه به گونة عام بکار می رود.
در اساطیر و ادبیات جهان
اژدها جانوری است که در کهن ترین سنن نماد ویرانکاری و نیز آب و آبادانی بوده است. روزگاری دراز اساطیرشناسان می پنداشتد که اژدها نمایشگر سَّر و انگیزه پیشرفت بشر است و سرگذشت بشر سراسر کوششی است برای رهائی یافتن از قدرت درهم شکننده اژدها.
کهنترین تصویر موجود اژدها واقع در دروازه ایشتار
رابطه میان اصل و آغاز جهان و اژدها در کیهان شناسی بابلیان آشکار است. در این کیهان شناسی، تیامات یا اژدهائی که نماد ظلمت آغازین است غالباً بصورت ماری خشمگین نموده شده و مردوک یا قهرمان خورشیدی بر آن چیره می شود. بدینگونه جهان روشن پدرسالاری جهان آغازین مادرشاهی را تسخیر می کند.
تندیس اژدها در سنگاپور
در مصر باستان اژدها رمز طغیان های بزرگ رود نیل بوده است و سود و زیان آن طغیان ها را که بارور کننده یا ویران کننده اند نشان می داده است. از اینرو اژدها غالباً هم با خداوند اُسیریس و هم با الههٔ هاتور همانند می شده و گاه نیز از لحاظ خیر و برکتی که داشته با اسیریس و به سبب ویرانکاریش با «ست» دشمن ازیریس یکی می شده است.
اژدها همیشه حیوانی نیرومند و سهمگین پنداشته شده و گاه ‐ چنانکه در چین ‐ مقدس بوده و پرستیده می شده است زیرا او را بخشندهٔ آب و باران می دانسته اند. در بعضی نقاط اژدها را همان تمساح دانسته و پنداشته اند که تمساح آورنده باران است. اقوام بسیار معتقد بودند که اژدها خدای طوفان و هوای بد و سیل و دیگر بلاهای آسمانی است و طوفان بر اژدها سوار شده موجب لغزش زمین و زمین لرزه می شود. تقریباً همه جا اژدها با شب و تاریکی و بطن مادری و آب کیهانی پیوسته و مربوط بوده است.
برخی از اژدهاهای چندسر مشهورند چون لادون که نگاهبان سیب های زرین هسپریدها بود. بعضی اژدهاها یا مارهای چند سر نیز شاخ هایی به اشکال گوناگون داشتند از قبیل اژدهای قرمز هفت سر بنام آپوکالیپس، وانی، اژدهای چینی و ژاپنی نیز چندین شاخ دارد. نزد اقوام سرخ پوست پوئبلو مار شاخدار نماد روان و روح آب بوده است، و به باور مانی شیطان یا اهریمن درآغاز بر آب ها فرمان می راند، «او همه چیز را تباه می کرد و ویران می ساخت».
آزدها تنها موجود اساطیری هست که در تمام ملل جایگاه داشته. چین ژاپن ایران مصر یونان رم شمال اروپا در کتب تاریخی از این موجود یاد شده است.
پرفوسور فرهاد عسکری محقق و فیلسوف اعتقاد دارد که این موجود در گذشته وجود داشته ولی نه به این شکل که مجسمه و روایات ذکر کرده اند. شاید بصورت موجود ( مار عظیم ) مانند کنت دراکولا یا ضحاک .
در اساطیر و ادبیات ایران
رستم در حال کشتن اژدها اثر عادل عدیلی
سیمای اژدها در تاریخ اساطیری ایران، در نهایت سهمناکی، زشت رویی و پلشتی است. آنها از نخستین یاران اهریمن می باشند که آفرینش نیکوی اورمزد را آشفته می نمایند؛ ولی توانایی تباه آن را ندارند. اگر فدیه گران بهایی نثار ایزدانی همچون آناهیتا و وای می کنند ( یشت ۵، بندهای ۲۹ - ۳۱ و ۴۱ - ۴۳ و نیز یشت ۱۵، بندهای ۱۹ - ۲۱ ) . بر اساس ادبیات اوستایی، هنگامی که اورمزد نخستین سرزمین نیک خویش را می آفریند ( ایرانویج ) ، آنگاه اهرمن همه تن مرگ برای تباهی آن، اژدهایی ( اژدهای سرخ ) را در رود دائیتی پدید می آورد ( وندیداد ۱، بندهای ۲ - ۴ ) . از سوی دیگر نیز ایزد هم با رزم افزارهای خود به نبرد با اژدهای زرد برمی خیزد تا او را نابود سازد ( یسنه ۹، بند ۳۰ ) .
بر اساس ادبیات ودایی و اوستایی، دو اژدهای ورتره و اپه اوشه ( اپوش ) ، آبها را در دژ جادویی خود اسیر، ابران آسمانی را سترون و زمین را خشک و کویر می سازند؛ ولی سرانجام به دست ایزدان ایندره و تیشتر تباه می گردند. از دیگرسو نیز اژی دهاکه ( ازدهاگ/ضحاک ) و افراسیاب تورانی نشان از اژدهایان اساطیری دارند که با گذشت زمان و به هنگام تغییر ساختار ساده و نخستین ( روایت اوستایی ) داستان به شکل پیچیده و پویا ( روایات پهلوی ساسانی و خدای نامه ) ، جامة نوین پادشاه انیرانی ( = نا ایرانی ) را بر تن می نشانند. خشکسالی، سترونی، زوال و مرگ، ارمغان دشخدایی آنان بر ایران می باشد.
پرداخت شخصیت و ویژگی های اژدها در روایات اساطیری چندان کامل و دقیق نیست، زیرا اسطوره تنها به آن بخش از سرگذشت زندگی یک بوده اهریمنی ( یا حتی قهرمان ) می پردازد و آن را آنچنان می بالاند و با شکوه و اغراق درمی آمیزد که برای نمایش جهان بینی ویژه خویش و دیگر اهداف خود نیاز دارد. اما این پرداخت در روایات حماسی ( برخلاف نمونه های اساطیری شکل کامل تر و پویاتری دارد و اژدها در این داستان ها چهره های گوناگونی دارد که از میان آنها دو گونه بیش از دیگر نمونه ها دیده و تکرار می شود.
اژدها در نخستین چهره، سیمای «فرمانروای بیگانه اژدروشی» را به خود می پذیرد که با تازش بر ایرانشهر و چیرگی بر پادشاه این سرزمین، فرمانروایی را در دست می گیرد، زندگی مردمان و ستوران آنان را تباه، باران و آب را دربند و خشکی و نیاز را بر سرتاسر زمین حکمفرما می سازد. این فرمانروای دژکامه انیرانی با رزم افزار جادویی و سپند قهرمان بی همتایی از تبار پادشاهان نیکوی ایرانی، تباه می گردد. آشتی، آرامش و زیبایی ارمغان پادشاهی نیک قهرمان بر ایران زمین است. روایت کارزارهای «فریدون و ضحاک»، «اسفندیار و ارجاسب تورانی» ( هر دو به نقل شاهنامه ) و داستان نبرد پادشاهانی همچون «منوچهر، زو و کی خسرو با افراسی . . .

۴ اژدها در نگارگری
۵ خون اژدها
۶ درخت خون اژدها
۷ معبد اژدها
۸ منابع
واژه شناسی در فارسی [ویرایش]
ریشه واژه اژدها و ( ضحاک ) یکی است و صورت هایی دیگر چون «اژدر»، «اژدرها» و «اژدهات» دارد، به معنی «ماری است افسانه ای و بزرگ، با دهان فراخ و گشاد. »
اژدها یا اژدر که در زبان اوستایی «اژی» ( - aži ) ، در زبان پهلوی ساسانی ( فارسی میانه ) «از» ( az ) و در زبان سانسکریت «اهی» ( - ahi ) خوانده و نامیده می شود، به معنی «مار یا افعی مهیب و سهمگین» است. در متون کهن ایرانی، گاه این واژه به گونة عام بکار می رود.
در اساطیر و ادبیات جهان [ویرایش]
اژدها جانوری است که در کهن ترین سنن نماد ویرانکاری و نیز آب و آبادانی بوده است. روزگاری دراز اساطیرشناسان می پنداشتد که اژدها نمایشگر سَّر و انگیزه پیشرفت بشر است و سرگذشت بشر سراسر کوششی است برای رهائی یافتن از قدرت درهم شکننده اژدها.
کهنترین تصویر موجود اژدها واقع در دروازه ایشتار
رابطه میان اصل و آغاز جهان و اژدها در کیهان شناسی بابلیان آشکار است. در این کیهان شناسی، تیامات یا اژدهائی که نماد ظلمت آغازین است غالباً بصورت ماری خشمگین نموده شده و مردوک یا قهرمان خورشیدی بر آن چیره می شود. بدینگونه جهان روشن پدرسالاری جهان آغازین مادرشاهی را تسخیر می کند.
تندیس اژدها در سنگاپور
در مصر باستان اژدها رمز طغیان های بزرگ رود نیل بوده است و سود و زیان آن طغیان ها را که بارور کننده یا ویران کننده اند نشان می داده است. از اینرو اژدها غالباً هم با خداوند اُسیریس و هم با الههٔ هاتور همانند می شده و گاه نیز از لحاظ خیر و برکتی که داشته با اسیریس و به سبب ویرانکاریش با «ست» دشمن ازیریس یکی می شده است.
اژدها همیشه حیوانی نیرومند و سهمگین پنداشته شده و گاه ‐ چنانکه در چین ‐ مقدس بوده و پرستیده می شده است زیرا او را بخشندهٔ آب و باران می دانسته اند. در بعضی نقاط اژدها را همان تمساح دانسته و پنداشته اند که تمساح آورنده باران است. اقوام بسیار معتقد بودند که اژدها خدای طوفان و هوای بد و سیل و دیگر بلاهای آسمانی است و طوفان بر اژدها سوار شده موجب لغزش زمین و زمین لرزه می شود. تقریباً همه جا اژدها با شب و تاریکی و بطن مادری و آب کیهانی پیوسته و مربوط بوده است.
برخی از اژدهاهای چندسر مشهورند چون لادون که نگاهبان سیب های زرین هسپریدها بود. بعضی اژدهاها یا مارهای چند سر نیز شاخ هایی به اشکال گوناگون داشتند از قبیل اژدهای قرمز هفت سر بنام آپوکالیپس، وانی، اژدهای چینی و ژاپنی نیز چندین شاخ دارد. نزد اقوام سرخ پوست پوئبلو مار شاخدار نماد روان و روح آب بوده است، و به باور مانی شیطان یا اهریمن درآغاز بر آب ها فرمان می راند، «او همه چیز را تباه می کرد و ویران می ساخت».
آزدها تنها موجود اساطیری هست که در تمام ملل جایگاه داشته. چین ژاپن ایران مصر یونان رم شمال اروپا در کتب تاریخی از این موجود یاد شده است.
پرفوسور فرهاد عسکری محقق و فیلسوف اعتقاد دارد که این موجود در گذشته وجود داشته ولی نه به این شکل که مجسمه و روایات ذکر کرده اند. شاید بصورت موجود ( مار عظیم ) مانند کنت دراکولا یا ضحاک .
در اساطیر و ادبیات ایران [ویرایش]
رستم در حال کشتن اژدها اثر عادل عدیلی
سیمای اژدها در تاریخ اساطیری ایران، در نهایت سهمناکی، زشت رویی و پلشتی است. آنها از نخستین یاران اهریمن می باشند که آفرینش نیکوی اورمزد را آشفته می نمایند؛ ولی توانایی تباه آن را ندارند. اگر فدیه گران بهایی نثار ایزدانی همچون آناهیتا و وای می کنند ( یشت ۵، بندهای ۲۹ - ۳۱ و ۴۱ - ۴۳ و نیز یشت ۱۵، بندهای ۱۹ - ۲۱ ) . بر اساس ادبیات اوستایی، هنگامی که اورمزد نخستین سرزمین نیک خویش را می آفریند ( ایرانویج ) ، آنگاه اهرمن همه تن مرگ برای تباهی آن، اژدهایی ( اژدهای سرخ ) را در رود دائیتی پدید می آورد ( وندیداد ۱، بندهای ۲ - ۴ ) . از سوی دیگر نیز ایزد هم با رزم افزارهای خود به نبرد با اژدهای زرد برمی خیزد تا او را نابود سازد ( یسنه ۹، بند ۳۰ ) .
بر اساس ادبیات ودایی و اوستایی، دو اژدهای ورتره و اپه اوشه ( اپوش ) ، آبها را در دژ جادویی خود اسیر، ابران آسمانی را سترون و زمین را خشک و کویر می سازند؛ ولی سرانجام به دست ایزدان ایندره و تیشتر تباه می گردند. از دیگرسو نیز اژی دهاکه ( ازدهاگ/ضحاک ) و افراسیاب تورانی نشان از اژدهایان اساطیری دارند که با گذشت زمان و به هنگام تغییر ساختار ساده و نخستین ( روایت اوستایی ) داستان به شکل پیچیده و پویا ( روایات پهلوی ساسانی و خدای نامه ) ، جامة نوین پادشاه انیرانی ( = نا ایرانی ) را بر تن می نشانند. خشکسالی، سترونی، زوال و مرگ، ارمغان دشخدایی آنان بر ایران می باشد.
پرداخت شخصیت و ویژگی های اژدها در روایات اساطیری چندان کامل و دقیق نیست، زیرا اسطوره تنها به آن بخش از سرگذشت زندگی یک بوده اهریمنی ( یا حتی قهرمان ) می پردازد و آن را آنچنان می بالاند و با شکوه و اغراق درمی آمیزد که برای نمایش جهان بینی ویژه خویش و دیگر اهداف خود نیاز دارد. اما این پرداخت در روایات حماسی ( برخلاف نمونه های اساطیری شکل کامل تر و پویاتری دارد و اژدها در این داستان ها چهره های گوناگونی دارد که از میان آنها دو گونه بیش از دیگر نمونه ها دیده و تکرار می شود.
اژدها در نخستین چهره، سیمای «فرمانروای بیگانه اژدروشی» را به خود می پذیرد که با تازش بر ایرانشهر و چیرگی بر پادشاه این سرزمین، فرمانروایی را در دست می گیرد، زندگی مردمان و ستوران آنان را تباه، باران و آب را دربند و خشکی و نیاز را بر سرتاسر زمین حکمفرما می سازد. این فرمانروای دژکامه انیرانی با رزم افزار جادویی و سپند قهرمان بی همتایی . . .

نام اژدها به عنوان یک صورت فلکی، نماینده تمامی مطالب اساطیری از تیامات سومری ها تاهیولایی که به وسیله سنت جورج کشته شد بیان می گردد. طرح موجی شکل ستارگان این صورت فلکی بدون شک یادآور اژدها ست. صورت فلکی اژدها در آسمان به دور قطب شمال سماوی می پیچد.
ستاره ها [ویرایش]
آلفای اژدها یا ثُعبان ( مار ) امروزه دیگر چندان اهمیتی ندارد، اما زمانی که عنوان ستاره قطبی برای مصریان را داشته این افراد ساخت نیایشگاه های خود را با ثعبان در آسمان توجیه می کردند. طیف آن از نوع A۰ III، قدرش ۳٫۷ و فاصله اش تا زمین ۲۳۰ سال نوری است. ستارهٔ بتای آن به نام رأس الثعبان ( سر مار ) دارای طیف G۲ II، با قدر ۲٫۸ و فاصله ۴۹۰ سال نوری است.
ستاره های این پیکر آسمانی که نام های قدیمی دارند عبارتند از: گَوزَهَر، کتو، ثعبان ( مار ) ، ذیخ ( کفتار ) ، ذئبان ( دو گرگ ) ، ذِبه ( کفتارها ) ، بطن الثعبان ( شکم مار ) شمالی و جنوبی، تیل، راقص ( چشمک زن ) ، تَیس ( شاهمار ) ، گرومیوم، کوما، رأس الثعبان ( سر مار ) ، رأس التنین ( سر اژدها ) .
اجرام عمقی آسمان [ویرایش]
NGC۶۵۴۳: یک سحابی سیاره ای با قدر ۸ و درازای ۲۲ دقیقه قوسی است. در صورت فلکی اژدها تعداد زیادی کهکشان وجود دارد که اکثر آن ها کم فروغ و ضعیف تر از قدر دهم اند.
منابع [ویرایش]
کتاب صورت های فلکی نوشته دکتر گری مکلر
در ویکی انبار پرونده هایی دربارهٔ اژدها ( صورت فلکی ) موجود است.
این یک نوشتار خُرد پیرامون صورت فلکی است. با گسترش آن به ویکی پدیا کمک کنید.
[نهفتن]
ن • ب • و
۸۸ صورت فلکی امروزی
آبمار • آتشدان • ارابه ران • اژدها • اسب بالدار • اسب کوچک • اسکنه • آفتاب پرست • بادبان • بزغاله • برساووش • بره • پیاله • پیکان • تاج جنوبی • تاج شمالی • تازی ها • ترازو • تک شاخ • تلسکوپ • تلمبه • تور • توکان • جوی • چلپاسه • چلیپا • خرچنگ • خرس بزرگ • خرس کوچک • خرگوش • درنا • دلفین • دلو • دوپرگار • دوپیکر • دوشیزه • ذات الکرسی • روباهک • زانوزده • زرافه • زن برزنجیر • ساعت • سپر • سکستان • سگ بزرگ • سگ کوچک • سنگتراش • سه پایه • سه سو • سیاه گوش • سیمرغ • شاه تخته • شکارچی • شلیاق • شیر • شیر کوچک • طاووس • عقاب • قطب نما • قنطورس • قیفاووس • کبوتر • کژدم • کشتیدم • کلاغ • کمان • کوره • کوهمیز • گاو • گاوران • گرگ • گونیا • گیسو • مار • مار باریک • مارافسای • ماکیان • ماهی • ماهی پرنده • ماهی جنوبی • ماهی زرین • مثلث جنوبی • مرغ بهشتی • مگس جنوبی • میکروسکوپ • نهنگ • هشتک • هندی
رده های صفحه: مقاله های دارای واژگان به زبان عربیصورت های فلکیاژدهاصورت فلکی اژدهاصور فلکی شمالی