اوپانیشادها

اوپانیشادها ( سانسکریت: उपनिषद्، اوپه نیشَد ) از کهن ترین متون مینوی آئین هندو و مهم ترین آثار فلسفی هندوستان هستند که تاریخ تقریر قدیمی ترین شان به سده های هفتم یا ششم قبل ازمیلاد می رسد. اوپانیشادهای اصیل متأخرترین قسمت وداها را شکل می دهند. تعداد متونی که با نام اوپانیشاد شناخته می شوند از ۲۰۰ می گذرد که نیمی از آن ها از اواخر هزاره نخست پیش ازمیلاد تا میانهٔ هزارهٔ دوم میلادی و به الهام از اوپانیشادهای اصیل نگاشته شده اند. در انتهای یکی از اوپانیشادهای جدید موسوم به اوپانیشاد موکتیکه فهرستی از ۱۰۸ اوپانیشاد آمده است که ده تا سیزده تا از آن ها به اوپانیشادهای اصلی ( موکیه ) معروف اند. متونی که معمولاً در ردهٔ اوپانیشادهای اصلی جای می گیرند عبارت اند از: اوپانیشاد آیتریه، اوپانیشاد کوشیتکی، اوپانیشاد چاندوگیه، اوپانیشاد کنه، اوپانیشاد تیتریه، اوپانیشاد کته، اوپانیشاد شوتاشوتره، اوپانیشاد میتری، اوپانیشاد بریهدآرنیکه، اوپانیشاد ایشا، اوپانیشاد موندکه، اوپانیشاد ماندوکیه، و اوپانیشاد پرشنه. برخی از این اوپانیشادها منظوم اند و برخی دیگر منثور.
واژهٔ اوپانیشاد در لغت به معنای «نزدیک بنشین» است و به جلوس شاگرد نزد استاد هنگام دریافت آموزه های روحانی اشاره دارد. [ ۱] تاریخ تقریر اوپانیشادها محل مناقشهٔ محققان است. بااین وجود می توان گفت که قدیمی ترین اوپانیشادها مثل اوپانیشاد بریهدآرنیکه و چاندوگیه متونی پیشابودایی اند و در برخی اوپانیشادها مثل شوتاشوتره و ماندوکیه تأثیر متون نخستین بودایی دیده می شود و می توان تاریخ تألیف آن ها را حدود ۵۰۰ قبل ازمیلاد دانست. هویت مؤلفان اوپانیشادها نیز مانند دیگر متون کهن سانسکریت معلوم نیست. به نظر مکان تقریر اوپانیشادهای نخستین در شمال هند بوده است.
اوپانیشادها، بااینکه متونی فلسفی اند که به وداها ( کتب آیینی هندوئیسم ) پیوست شده اند، در ذات خود با اعمال آیینی، «پرستش»، و «قربانی کردن» ضدیت دارند. خدایان بسیاری که در دیگر بخش های ادبیات ودایی شرح آن ها رفته است در اوپانیشادها به دو مفهوم آتمن ( خویشتن ) و برهمن ( واقعیت غایی ) تقلیل یافته اند. اختلاف شارحان اوپانیشادها بر رابطهٔ بین آتمن و برهمن سبب تشکیل سه مکتب اصلی ویدانته شده است که عبارتند از ویدانته ادویته ( یکی بودن آتمن و برهمن ) ، ویشیشت ادویته ( مشمول بودن آتمن در برهمن ) ، و دوایته ( متمایز بودن آتمن از برهمن، که مکتبی خداباورانه محسوب می شود ) .

اوپانیْشادها (Upanishads)
مجموعه ای از رساله های فلسفی، اخلاقی، عرفانی و دینی به زبان سانسکریت، از متون مقدس هندو، و مربوط به وداهای چهارگانه. تاریخ دقیق تألیف آن ها روشن نیست، اما آنچه مسلّم است دیرتر از وداها و در حدود ۸۰۰ـ۲۰۰پ م تألیف شده اند. از اوپانیشادهایی که امروزه دردست است فقط قسمتی از آن ها اصل و قدیمی است. در این متون، نفس (آتمن)با روح متعالی (برهمن) یکی دانسته می شود و نظریۀ تناسخ گسترش می یابد. محمد داراشکوه، شاهزاده ای از سلسلۀ تیموریان هند، در ۱۶۵۷ تعدادی از اوپانیشادها را از سانسکریت به فارسی برگرداند و آن را سرّ اکبر نامید. این ترجمه و ترجمه هایی به زبان های فرانسوی و لاتینی، از روی ترجمۀ فارسی، و نیز ترجمۀ آلمانی آن به چاپ رسیده است.