اهل کتاب

[ویکی فقه] مقصود از اهل کتاب، پیروان مذاهب و ادیانی می باشند که پیامبر آنان دارای کتابی بوده است که از سوی خداوند برای هدایت انسان ها به او وحی شده باشداز آن در بسیاری از باب های فقهی مانند طهارت، صلات، جهاد، نکاح و صید و ذباحه، از جهات مختلف بحث شده است.
منشأ اطلاق عنوان اهل کتاب به گروه های یاد شده، کتاب و سنّت است. اما اهل کتاب اصطلاحی فقهی است که برای اولین بار در قرآن از آن یاد شده استقرآن کریم در سوره های مختلف از اینان یاد نموده استتعبیراتی که قرآن استعمال نموده است در عین تعدد در لفظ کتاب با یکدیگر مشترک هستند، بدین ترتیب که قرآن گاهی از اینان با اصطلاح مشهور «اهل کتاب» و گاهی با«الذین آتیناهم الکتاب» و گاهی با «الذین اوتوا الکتاب» یاد می کند.
گستره عنوان اهل کتاب
فقها با استناد به آیات قرآن و روایات، عنوان اهل کتاب را در رتبه اول شامل: یهودیان، نصرانیان (مسیحیان) و مجوسی (زرتشتیان) نموده اند و سپس پیروان بعضی از مذاهب مانند صائبین را نیز به عنوان اهل کتاب ملحق نموده اند.از این رو، کافران کتابی را به اهل کتاب یعنی یهود و نصاری و به کسانی که شبهه داشتن کتاب نسبت به آنان می رود یعنی مجوسیان، تقسیم کرده اند؛ هر چند گروه دوم در حکم - یعنی پذیرش جزیه - ملحق به اهل کتاب هستند. در این که سامریّه و صابئین از اهل کتابند یا نه، اختلاف است.
← ۱- یهودیان (کلیمیان)
اهل کتاب به حربی و ذمّی تقسیم می شوند.
احکام شرعی اهل کتاب
...

[ویکی شیعه] اهل کتاب، در اصطلاح اسلامی به پیروان ادیانی گفته می شود که از دیدگاه اسلام پیامبر آنان دارای کتابی الهی برای هدایت انسان ها بوده است. یهودیان و مسیحیان از مصادیق مسلم این اصطلاح در فرهنگ اسلامی بوده اند. پیروان دین زرتشت و صابئین نیز نزد گروهی از عالمان اسلامی، از اهل کتاب دانسته شده اند.
اهل کتاب اگرچه به عنوان مفهومی فقهی به کار می رود اما سابقه کاربرد این اصطلاح به دوران پیش از اسلام بر می گردد.
در بسیاری از باب های فقه اسلامی مانند طهارت، نماز، جهاد، ازدواج و صید و ذباحه، از زوایای مختلف درباره احکام اهل کتاب بحث شده است.اهل کتاب از سوی حاکم اسلامی بین پذیرش اسلام و التزام به شرایط ذمّه، آزاد گذاشته می شوند و در صورت عدم پذیرش این دو امر، جهاد با آنان واجب است.

[ویکی اهل البیت] این صفحه مدخلی از دائرة المعارف قرآن کریم است
کلیدواژه: اهل کتاب، حضرت موسی، حضرت عیسی، تورات، انجیل، یهود، نصاری، اسلام، مجوس، صابئین
اهل به معنای سزاوار و شایسته، خاندان، خانواده، اُنس، اختصاص و تعلق داشتن به چیزی است.از این رو با اضافه شدن به کتاب معنای «وابستگان به کتاب» می دهد. چون مقصود از کتاب در اینجا کتاب آسمانی است، «اهل کتاب» به معنای صاحبان کتاب آسمانی و پیروان ادیان الهی است. البته این تعبیر در قرآن و فرهنگ اسلامی برای مسلمانان بکار نمی رود. گزینش این اصطلاح که گویا نخستین بار در قرآن آمده، بدین جهت است که وجود کتاب های آسمانی وجه مشترک همه ادیان الهی است و راه را برای مدعیان ادیان بر ساخته می بندد.
اصطلاح اهل کتاب 31 بار در 31 آیه از 9 سوره قرآن و بیش از همه در سوره آل عمران (12 بار) بکار رفته است. این موارد عبارتند از: (سوره بقره/2، 105، 109؛ سوره آل عمران/3، 64 ـ 65 ، 69 ـ 72، 75، 98 ـ 99، 110، 113، 119؛ سوره نساء/4، 123، 153، 159، 171؛ سوره مائده/5 ، 15، 19، 59 ، 65 ، 68 ، 77؛ سوره عنکبوت/29، 46؛ سوره احزاب/33، 26؛ سوره حدید/57 ، 29؛ سوره حشر/59 ، 2، 11؛ سوره بینة /98، 1، 6)
قرآن کریم از اهل کتاب با تعبیرهای دیگری نظیر: «الَّذینَ اوتواالکِتبَ» (سوره بقره/2، 101، 144 ـ 145؛ سوره آل عمران/3،19)، «اَلَّذینَ ءاتَینهُمُ الکِتب» (سوره بقره/2،121، 146)، «الَّذینَ اُوتوا نَصیبـًا مِنَ الکِتب» (سوره نساء/4،51) نیز یاد کرده و با اختصاص بخش قابل توجهی از آیات و خطاب های خود، صف آنان را از صف بت پرستان جدا ساخته است. (سوره حج/22،17؛ سوره مائده/5 ،69 ؛ سوره بقره/2،62) در آیات مربوط به اهل کتاب، روی سخن با یهود و نصارا و گاه یکی از آن دو است. در برخی آیات بر اثر انکار رسالت پیامبر گرامی اسلام یا نفوذ شرک در عقاید اهل کتاب به آنان «کافر» نیز گفته شده است.(سوره بقره/2، 105؛ سوره بینة/ 98، 1)
کاربرد اصطلاح اهل کتاب در برابر «اُمّی»ها و دعوت هر دو گروه به توحید، نشان می دهد که ساکنان شبه جزیره عرب در آستانه بعثت پیامبر اسلام به این دو گروه عمده تقسیم می شده اند: «...وقُل لِلَّذینَ اوتواالکِتبَ والاُمِّیِّینَ ءَاَسلَمتُم فَاِن اَسلَموا فَقَدِ اهتَدَوا واِن تَوَلَّوا فَاِنَّما عَلَیکَ البَلغُ...». (سوره آل عمران/3،20) اقلیت پراکنده اهل کتاب که یهودیان و مسیحیان بوده اند، با برخورداری از کتاب آسمانی، تعالیم دینی مکتوب و نیز عالمانی آشنا به خواندن و نوشتن از برتری فرهنگی نسبت به «امی»ها برخوردار بوده اند. امّیها که دین رایج آنان بت پرستی بوده است فاقد کتاب دینی و ادبیات نوشتاری در حوزه دینی و اغلب ناآشنا به خواندن و نوشتن بوده، برتری فرهنگی اهل کتاب را پذیرفته بودند. مراجعه آنان به اهل کتاب درباره صحت و سقم ادعای پیامبر اسلام مؤید این معناست.
بررسی آیات مربوط و شأن نزول آنها نشان می دهد که یهود و نصارا، مصداق روشن اهل کتاب از منظر قرآن اند و تورات و انجیل کتاب آسمانی آنان است. قرآن با استناد به نزول تورات و انجیل در زمان بعد از حضرت ابراهیم علیه السلام، احتجاج اهل کتاب بر سر یهودی یا نصرانی بودن آن حضرت را نابخردانه خوانده و نفی می کند: «یاَهلَ الکِتـبِ لِمَ تُحاجّونَ فی اِبرهیمَ وما اُنزِلَتِ التَّورةُ والاِنجیلُ اِلاّ مِن بَعدِهِ اَفَلا تَعقِلون». (سوره آل عمران/3،65) نفی ارزش و بی پایه و اساس خواندن دین و آیین اهل کتاب بدون اعتقاد و عمل به تورات و انجیل نیز به روشنی نشان می دهد که مصداق مورد اشاره آن، پیروان این دو کتاب اند: «قُل یاَهلَ الکِتبِ لَستُم عَلی شَیء حَتّی تُقیموا التَّورةَ والاِنجیلَ و ما اُنزِلَ اِلَیکُم مِن رَبِّکُم...». (سوره مائده/5 ،68)
اگر اهل کتاب، مصداق دیگری داشت باید از کتاب آسمانی سومی نیز در کنار تورات و انجیل یاد می شد. مورد خطاب بودن یهود و نصارا یا یکی از آن دو در همه کاربردهای اهل کتاب نیز مدعای یاد شده را تأیید می کند. (برای نمونه: سوره نساء/4،153، 171؛ سوره مائده/5 ، 65 ـ 66 ؛ سوره حشر/59 ،11)؛ اما اهل کتاب بودن صابئیان و مجوسیان هیچ مستند قرآنی ندارد و فقط یاد کرد آنان در کنار یهود و نصاراست که چنین پنداری را پدید آورده است: «اِنَّ الَّذینَ ءامَنوا والَّذینَ هادوا والصّبِینَ والنَّصری والمَجوسَ والَّذینَ اَشرَکوا اِنَّ اللّهَ یَفصِلُ بَینَهُم یَومَ القِیمَةِ...».(سوره حج/22،17)

[ویکی فقه] اهل کتاب (قرآن). در اصطلاح قرآن، به پیروان ادیان گذشته که دارای کتاب آسمانی اند، اهل کتاب گفته می شود و یهود و نصارا مصادیق روشن آنند.
در اصطلاح فقهی، غیر یهود و نصارا: مجوسی، صابئان نیز از اهل کتاب یا در حکم اهل کتاب دانسته شده اند. در این مدخل، از واژه های «آتیناهم الکتاب»، «اهل الکتاب»، «اوتوالکتاب»، «الیهود»، «النصاری» و... استفاده شده است.
اقسام اهل کتاب
اهل کتاب به حربی و ذمّی تقسیم می شوند.
پاکی و نجاست اهل کتاب
میان فقهای مسلمین درباره پاکی و نجاست اهل کتاب اختلاف نظر وجود دارد:۱- گروهی بر این نظرند که بدن کفار اهل کتاب همانند مشرکین نجس بوده و باید از آنان اجتناب نمود.مشهور میان فقها، نجاست اهل کتاب است. ۲- گروهی دیگر فتوای به پاکی جسم و بدن آنها می دهند.
عناوین مرتبط
...

اهلِ کتاب
در قرآن و فقه، پیروان پیامبری که دارای کتاب آسمانی بوده باشد. تعبیراتی که در قرآن برای اشاره به آن ها استعمال شده در عین تعدد، در لفظ کتاب با هم مشترکند مانند «اهل کتاب»، «الّذین آتَیْناهم الکتاب» (کسانی که به آن ها کتاب آسمانی داده شده). اهل کتاب در درجۀ اول شامل یهودیان و مسیحیان است و صابئین و زردشتیان (با استناد به حج، ۱۷) نیز معمولاً جزو اهل کتاب شمرده می شوند. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده است که «ایرانیان زردشتی، کلیمی (یهودی) و مسیحی تنها اقلیت های دینی شناخته می شوند که در حدود قانون در انجام مراسم دینی خود آزادند و در احوال شخصیه و تعلیمات دینی برطبق آیین خود عمل می کنند» (اصل ۱۳). اهل کتاب، از کافران ذمی به شمار می روند، یعنی فقه اسلامی این اختیار را به آنان داده است که در مملکت اسلام میان باقی ماندن بر دین خود و پرداخت جزیه، و یا پذیرفتن اسلام یکی را انتخاب نمایند. در صورت اول در ذمۀ اهل اسلام هستند و جان و مال آن ها در امان است و می توانند با مسلمانان همزیستی مسالمت آمیز داشته باشند به شرطی که از آنچه منافات با امان دارد (مانند کمک به مخالفین و سوءقصد به مسلمانان)، و از فتنه و اظهار منکرات و استخفاف اسلام و امثال آن برکنار باشند. در این صورت به آنان ذمّی یا اهل ذمّه یا مُعاهِد نیز می گویند (در مقابل حربی). برخی از فقها اهل کتاب را نجس و تعدادی نیز چون شیخ طوسی، شیخ مفید، مقدس اردبیلی، فیض کاشانی و آخوند خراسانی، به ویژه فقهای متأخّر، آنان را پاک می دانند. فقهای اهل سنّت غالباً معتقد به پاک بودن اهل کتاب هستند. دربارۀ ذبیحۀ اهل کتاب (حیوانات حلال گوشتی که آنان ذبح می کنند) برخی چون سید مرتضی و شیخ طوسی، به حرمت آن اعتقاد دارند و برخی نیز مانند ابن ابی عقیل و ابن جنید آن را حلال می دانند. دربارۀ ازدواج با آنان چند نظر مطرح است؛ برخی آن را مطلقاً حرام و برخی دیگر آن را مطلقاً جایز می شمرند و برخی نیز قایل به تفصیل هستند و فقط ازدواج موقت با زنان اهل کتاب را جایز می دانند.