اندخوی

اَندْخوی شهری در ولایت فاریاب در شمال غربی افغانستان است که در کناره جنوبی بیابان قره قوم و در کنار رود اندخوی موقعیت دارد. این شهر حدود ۳۷٬۸۷۷ نفر ( ۲۰۲۰ ) جمعیت دارد و ۳۰ کیلومتر با آمودریا فاصله دارد. اندخوی شهری باستانی در ناحیه جوزجانان بوده است، تا دوره شاه عباس صفوی پادشاه ایران، اندخوی مرکز فاریاب بود، ولی بعد از فتح آن مردم آن که اکثراً تاجیک بوده اند به مرکز ایران کوچانیده شدند، اندخوی تا زمان نادرشاه افشار ویران بود که با اسکان بیات ها و افشارها نادر اقدام به آبادانی این شهر کرد که بعدها ترکمنهای آلیلی به این شهر مهاجرت کردند[ ۱]
اکثریت جمعیت شهر را اقوام ازبک و ترکمن تشکیل می دهند و بقیه را تاجیک ها، پشتون ها و دیگر اقوام تشکیل می دهد. [ ۲]
در منطقه اندخوی دامداری اهمیت دارد و به خاطر کمبود آب کشاورزی رونقی ندارد. [ ۲] خانه های کاهگلی اندخوی گنبدهایی از گل و آجر دارند. در این شهر یک کارخانه دباغی وجود دارد. [ ۳]
اندخوی در قدیم اندخود و انتخد نامیده می شد و مدت هایی دراز محل اجتماع کاروان هایی بود که به سمت شمال به سوی بخارا می رفتند. در دائرةالمعارف بریتانیکا اسکندر مقدونی بنیان گذار اندخود قلمداد شده و ساخت بالاحصار اندخوی در سال ۳۲۸ پیش از میلاد نیز به او نسبت داده شده است. [ ۴]
ظاهرآ نخستین اثری که در آن از اندخوی یاد شده، کتاب المسالک و الممالک ابن خردادبه است که در نیمه دوم سده سوم هجری قمری نوشته شده است. در منبع دیگری آمده است که چیرگی مسلمانان در ناحیه جوزجان ازجمله شهرهای میمنه و اندخوی به سال ( ۳۳ ) هجری قمری صورت گرفته است.
اصطخری جغرافی دان سده سوم ه‍. ق منطقه اندخوی را مربوط به یک رستاق می داند که مرکز آن شهر کوچک اُشتُرج بوده است.
شهر امروزی اندخوی که در نزدیکی ویرانه های وسیع اندخود کهن قرار گرفته شهری بازاری است که در آن بیشتر قالیچه های بخارایی، پوست قره قول، پشم و ابریشم دادوستد می شود. [ ۲]
الغ بیگ ( زاده ۱۳۹۴ م. /۷۹۶ هـ ) زمانی به حکومت شاپورگان و اندخوی گمارده شده بود. [ ۵]
در حدود سال ۶۰۰ هجری در ساحل قراسو جنگ سختی میان محمد خوارزمشاه و یکی از شاهان غوری بنام معزالدین محمد غوری درگرفت که طی آن بسیاری از سربازان دو طرف کشته شدند. معزالدین پس از آنکه شکست خود را حتمی دید به عقب نشینی خود ادامه داد و پس از گذشتن از آمودریا ( جیحون ) به سوی بلخ روی آورد. خوارزمشاه به تعقیب دشمن شکست خورده روان گردید و او را مجبور کرد تا در هزارسپ به جنگ بی نتیجهٔ دیگری اقدام کند. در آنجا باز هم معزالدین شکست خورد و به قلعه اندخود ( اندخوی امروزی ) پناه برد. [ ۶]

اَنْدخوی
(یا: اندخود) شهری در شمال غرب افغانستان، در ایالت مزارشریف. این شهر نزدیک مرز ترکمنستان و در ۱۰۰کیلومتری غرب بلخ واقع است. نام آن در مأخذ جغرافیایی اندخود، اندخذ، ادخذ، ادخد و انتخذ نیز ضبط شده است. اندخوی از مراکز عمدۀ تجارت پوست قراکل بود. این شهر در قرون اول اسلامی بخشی از ولایت بلخ به شمار می رفت. نام آن در ضمن جنگ های امیرتیمور بارها به میان آمده است. افشارهای اندخوی، در اوایل دورۀ نادرشاه، حاکم خود را برانداختند و شهر را به رضاقلی میرزا فرزند نادر تسلیم کردند. اندخوی در دورۀ ابدالیان و بارکزاییان به یک شهر تاجیک نشین تبدیل شد. تنها بنای مهم قدیمی اندخوی مقبرۀ گنبدی بابا ولی صاحب است، که احتمالاً نام واقعی او بابا شکرالله ابدال بوده است.