امیرکبیر

[ویکی فقه] "میرزا تقی خان فراهانی" معروف به «امیرکبیر» (۱۲۲۲- ۱۲۶۸ق / ۱۸۰۷-۱۸۵۲م )، سیاستمدار و صدر اعظم عهد ناصرالدین شاه قاجار است.
وی در هزاوه در اطراف فراهان از توابع اراک دیده به جهان گشود. برخی به وی نسبت سیادت داده ، و خاستگاه خانواده او را کرمانشاه دانسته اند.
والدین
پدرش کربلایی محمدقربان که از خانواده ای پیشه ور در هزاوه بود، نخست به عنوان آشپز به خدمت میرزا عیسی قائم مقام (د ۱۲۲۶ق / ۱۸۱۱م ) درآمد و سپس در دستگاه فرزند او میرزا ابوالقاسم قائم مقام ناظر آشپزخانه شد. اقبال آشتیانی معتقد است که کربلایی محمدقربان در اواخر عمر قاپوچی قائم مقام شد. وی تا هنگام قتل قائم مقام (۱۲۵۱ق / ۱۸۳۵م ) نیز زنده بود. درباره تاریخ دقیق ولادت امیر اختلاف است ، ولی سال ۱۲۲۲ق به نظر درست تر می رسد. بر این اساس میرزا تقی خان در هنگام مرگ بیش از ۴۶ سال نداشته است . مادر وی فاطمه سلطان ، ملقب به معصومه که در تمام اسناد عهد صدارت امیر از وی به «والده امیرنظام » تعبیر شده است و ظاهراً در اواخر عمر با علی محمدخان قاجار وصلت کرده بوده ، در صفر ۱۲۷۶/ سپتامبر ۱۸۵۹ هنوز حیات داشته است .
دوران کودکی
محمدتقی دوران کودکی را در خانواده قائم مقام به خانه شاگردی سپری کرد و سپس مأمور محاسبه فیلخانه او شد. داستان معروف فرا گرفتن درس به هنگام خدمت به فرزندان قائم مقام که به تواتر در منابع به آن اشاره شده ، حاصل همان ایامی است که به خانه شاگردی مشغول بوده است . در این ایام هوش و استعداد محمدتقی در نامه نگاری موجب اعجاب قائم مقام شد و او را بر آن داشت تا از آن جوان در امور دبیری بهره جوید. به این ترتیب محمدتقی به تدریج با رجال سیاسی آن روزگار آشنا گردید و به زودی توانست حتی خود را به شاه بنمایاند.
فرمان مستوفی گری
...

[ویکی شیعه] میرزا محمد تقی خان فراهانی (۱۲۲۲-۱۲۶۸ق.) مشهور به امیرکبیر، صدراعظم ایران در دوره ناصرالدین شاه قاجار. وی در دوره صدارت سه سال و سه ماه (۳۹ ماهه) خود، اصلاحاتی را در زمینه های آموزشی، اجتماعی و سیاسی ایران آغاز کرد. امیرکبیر دارُالفُنون را بنیان نهاد، مسائل قضایی را به عالمان دینی سپرد، مسجد و مدرسه دینی ساخت، بست نشینی در بیوت علما و تعزیه خوانی را محدود و شورش بابی ها را سرکوب کرد. او با دسیسه اطرافیان شاه از مقام خود برکنار و به کاشان تبعید شد و در حمام فین به دستور شاه به قتل رسید. قبر وی در حرم امام حسین(ع) است.
میرزا محمدتقی خان (۱۲۲۲ هجری) فرزند «کربلایی قربان» متولد یکی از محله های «اراک» بود. پدرش در خانه «میرزا عیسی قائم مقام اول» به آشپزی اشتغال داشت. میرزا تقی خان پس از پدرش در دستگاه قائم مقام ثانی سمت پدر را حفظ کرد. میرزا تقی خان در ابتدای جوانی منشی و محرم اسرار «میرزا عیسی» ملقب به میرزا بزرگ پدر قائم مقام ثانی بود و بعد از فوت وی در خدمت پسرش درآمد و به شغل کتابت مشغول شد و تا سال ۱۲۴۴ق. که قائم مقام او را به همراهی «خسرو میرزا» پسر ولیعهد به روسیه فرستاد، به منشی گری مشغول بود و پس از بازگشت از روسیه به لقب «مستوفی نظام» ملقب گردید. وی در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به مقام صدارت اعظمی و به دامادی خاندان سلطنت رسید. او با عزت الدوله خواهر ناصرالدین شاه ازدواج کرد.
تحولات مهمی در زمان وی در شئون سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، نظامی و اجتماعی کشور رقم خورد؛ از جمله سنگ بنای مدرسه «دارالفنون» در اوایل سال ۱۲۶۶ق. به دست وی گذاشته شد و در روز یکشنبه پنجم ربیع الاول سال ۱۲۶۸ق. از طرف ناصرالدین شاه و رجال دولت گشایش یافت. مخالفان امیرکبیر اقدامات بسیاری علیه او انجام دادند و نزد شاه جوان قاجار از وی به بدگویی پرداختند و او در نهایت برکنار، تبعید و به قتل رسید.

[ویکی اهل البیت] میرزا تقی خان هزاوه ای مشهور به امیر کبیر، صدر اعظم معروف و شهیر عصر ناصرالدین شاه است که به دستور وی در 1298 ق در حمام فین کاشان به قتل رسید و در رواق پادشاهان به خاک سپرده شد. در کنار قبر وی فرزندش ساعد الملک و برادرش میزا حسین خان دفن شده اند.
عتبات عالیات عراق ، دکتر اصغر قائدان ، نشر مشعر ، تهران ، ص 155

امیرکبیر (آلبوم). امیرکبیر نام آلبومی از موسیقی سنتی است که در سال ۱۳۸۹ در اجرای زنده ای در شهر گرگان با صدای شهرام ناظری و سرپرستی و آهنگ سازی پژمان طاهری ضبط شده و در سال ۱۳۹۰ منتشر شده است. این اثر شامل پنج قطعه موسیقی به همراه آواز و هفت قطعه موسیقی بدون آواز است. همچنین این آلبوم دربردارنده نسخه تصویری از دو اثر قدیمی شهرام ناظری به نام های «آب حیات عشق» و «واران وارنه» است که پیش تر اجرا شده بودند. [ ۱]
این آلبوم شامل دو لوح فشرده به نام های «شب های پاییزی» و «امیرکبیر» است. در این آلبوم که بیش تر از شعرهای نو بهره گرفته شده، شعرهایی از شاعرانی همانند:مهدی اخوان ثالث، فریدون مشیری، عارف قزوینی و هوشنگ ابتهاج استفاده شده است. نام قطعه های اثر چنین است:
• لوح شماره یک - شب های پاییزی
• تنهایی
• شب از شب های پاییزی ( شعر از مهدی اخوان ثالث )
• تصنیف گریه کن ( شعر و آهنگ از عارف قزوینی. مقدمه و تنظیم از پژمان طاهری )
• کنسرتو
• تصنیف ریشه در خاک ( شعر از فریدون مشیری )
• قطعه تصویری ( آب حیات عشق )
• لوح شماره دو - امیرکبیر
• مقدمه ( گروه ) و درآمد ( سنتور )
• تصنیف ای عاشقان ( شعر از هوشنگ ابتهاج )
• کمانچه و سنتور
• چهار مضراب
• تک نوازی عود
• چهار مضراب
• تصنیف امیرکبیر ( شعر از فریدون مشیری )
• قطعه تصویری واران واران
• پژمان طاهری: سنتور
• شهرام غلامی: عود
• شروین مهاجر: کمانچه کمانچه و کمانچه آلتو
• مهرداد کریم خاوری: کوزه ، دف، دایره و ضرب زورخانه
• سینا سعیدی: تنبک
• نگار خارکن: کمانچه و کمانچه آلتو ( در قطعه ریشه در خاک )
• آرش ذاکری: سنتور آلتو
• آذین ذاکری: تارباس
• محمدرضا ابراهیمی: نی
• پوریا محمدنژاد: تار
• تصنیف ای عاشقان
ه. ا. سایه
• تصنیف گریه کن
عارف قزوینی

امیرکبیر (فراهان ۲۲/۱۲۲۰ـ کاشان ۱۲۶۸ق)
لقب و شهرت میرزا تقی خان امیرنظام، صدراعظم نامی ایران و از نامدارترین رجال ترقی خواه ایران، فرزند کربلایی قربان. پدرش آشپز میرزا عیسی قائم مقام بود. در جوانی در دستگاه قائم مقام پرورش یافت و جزو منشیان و دبیران دستگاه او گردید. در ۱۲۴۴ق، متعاقب قتل گریبایدوف ، وزیرمختار روسیه در تهران ، همراه خسرومیرزا و میرزا محمدخان زنگنه، برای عذرخواهی ، به دربار روسیه رفت و پس از بازگشت در دستگاه زنگنه به کار پرداخت و بعد از فوت او، امور نظام آذربایجان به وی محول شد. در کنفرانس ارزروم، که برای حل اختلافات مرزی ایران و عثمانی در آن کشور تشکیل شد، شایستگی و قابلیت خود را نشان داد. پس از مرگ محمدشاه قاجار (۱۲۶۴ق)، ناصرالدین شاه را با تدبیر و کیاست تمام از تبریز به تهران آورد و در راه لقب «امیرنظام » یافت و بعد از ورود به تهران ، شاه او را به صدارت برگزید و لقب های امیرکبیر و اتابک اعظم به او داد و خواهرش عزت الدوله را به عقد او درآورد. امیرکبیر در مدت کوتاهی فتنۀ مدعیان سلطنت را قلع و قمع و مواجب درباریان متملق چاپلوس را قطع کرد، شورش بابیان را در کشور سرکوب کرد، از مداخلۀ سفرای روسیه و انگلیس در امور کشور قاطعانه جلوگیری و عوامل و جاسوسان آن ها را تنبیه کرد و آرامش و امنیت بی سابقه ای در کشور برقرار کرد. سپس به اجرای اصلاحاتی پرداخت . صنعتگران را به تولید کالاهای مورد نیاز کشور تشویق کرد و کارخانه ها و کارگاه های بسیاری دایر و از ورود کالاهای خارجی جلوگیری کرد. حاکمان صالح و باتدبیری در ولایات گماشت و ارتش نیرومند و ثابتی ایجاد کرد و حقوق آن ها را منظّماً پرداخت . برای اطلاع مردم از تحولات کشور و جهان ، روزنامۀ وقایع اتفاقیه را تأسیس کرد و به ترجمۀ کتب علمی اروپایی اقدام کرد. برای گسترش علوم و فنون اروپایی در کشور و تربیت مدیران کارآزموده ، مدرسۀ دارالفنون را تأسیس کرد و استادانی از اروپا، جز انگلستان و روسیه، برای تدریس دعوت کرد. هم زمان با این اصلاحات ، گروهی از مخالفان او، با هدایت سفرای روس و انگلیس ، کوشیدند شاه را به او بدبین کنند و سرانجام شاه ، براثر سعایت ها و القائات آنان، امیر را از صدارت عزل (۲۰ محرم ۱۲۶۸ق) و اندکی بعد او را به فین کاشان تبعید کرد. مدتی بعد نیز فرمان قتل او را صادر کرد و بی درنگ او را در حمام فین به قتل رساندند (۱۸ ربیع الاول ). امیر را در کاشان به خاک سپردند و سپس ، به خواهش همسرش ، پیکر او را چند ماه بعد به کربلا منتقل و در جوار مرقد امام حسین (ع ) دفن کردند.