امکان عام

[ویکی فقه] امکان عام یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم منطق بوده و به معنای سلب ضرورت از جانب مخالف کیف قضیه است.
امکان عام از جهات و مواد قضایا از جانب مخالف قضیه سلب ضرورت می کند. در این اصطلاح وقتی گفته می شود: انسان ممکن است، معنایش آن است که سلب وجود از انسان یعنی جانب مخالف قضیه، ضرورت ندارد و به عبارتی وجود انسان، ممتنع نیست، اما بیان نمی کند که ثبوت وجود برای انسان (یعنی جانب موافق قضیه) ضروری است یا نه؟ بنابراین هر دو احتمال درباره آن می رود. حاصل آنکه امکان عام در قضیه موجبه، فقط نفی امتناع می کند، اما وجود را نه اثبات می کند و نه سلب و ازاین رو هم با وجوب جمع می شود؛ مانند: «خداوند ممکن است» و هم با امکان خاص جمع می شود؛ مانند: «انسان ممکن است»، و در قضیه سالبه، فقط وجوب را نفی می کند، اما امتناع را نه اثبات می کند و نه سلب و ازاین رو هم با امتناع جمع می شود؛ مانند: «شریک باری ممکن است موجود نباشد» و هم با امکان خاص سازگار است؛ مانند: «انسان ممکن است موجود نباشد». مفاد این دو قضیه آن است که وجود برای شریک باری و انسان ضرورت ندارد، اما بیان نمی کند که آیا امتناع دارد یا نه. از اینجا دانسته می شود که هر کجا امکان خاص صادق باشد امکان عام نیز صادق است، اما در بعضی موارد، امکان عام صادق است، ولی امکان خاص صادق نیست؛ در نتیجه این امکان، اعم از امکان خاص است و به همین دلیل به آن «امکان عام» گفته اند و چون در زبان عامه مردم، مقصود از امکان، همین اصطلاح دوم است؛ مثلاً وقتی می گویند: ممکن است روح وجود داشته باشد مقصودشان آن است که وجود روح محال نیست، به آن امکان عامی (منسوب به عامه) نیز می گویند.
مستندات مقاله
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:(۱) ابوالبرکات ابن ملکا، هبه الله بن علی، الکتاب المعتبر فی الحکمة.(۲) ابن سینا، حسین بن عبدالله، دانش نامه علائی.
۱. ↑ ابن سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، ص۲۶.
...