امپراتوری اکد

پایه گذاری و شکوه امپراتوری اکّد
سارگُن اکّدی ( 2. 334 - 2. 279 ق. م ) - کودک نجات یافته از آبها - پایه گذار امپراتوری اکّد بود. او در شهر «آزوپیرانو» متولد شد. مادرش که یک کاهن اعظم بود، او را پنهانی به دنیا آورد، درون سبدی گذاشت و وی را به رودخانه سپرد. سارگُن توسط شخصی به نام «آگی» نجات پیدا کرد. آگی سرپرستی او را بعهده گرفت، او را بزرگ کرد و تجارت باغبانی را به وی آموخت.
سارگُن به خدمت اور - زابابا شاه کیش ( 2. 340 ق. م ) درآمد، و منصب حامل جام را به دست آورد. اور - زابابا در جنگ با لوگالزاگِسی شاه اوروک ( 2. 345 - 2. 316 ق. م ) شکست خورد و کیش به تسخیر شاه اوروک درآمد. سارگن نیز به محلی که بعد ها تختگاه خود اکّد را در آنجا ساخت رفت تا آنجا را پایگاه قدرت خود سازد. پس از تحکیم پایه های قدرت خویش، به سمت اوروک لشکر کشید و حصار آن شهر را ویران نمود. سپس ائتلاف 50 اِنسی سومری را که به کمک ارتش اوروک آمده بودند شکست داد. تنها در این زمان بود که لوگالزاگِسی با ارتش خود آشکار می گردد. سارگُن شهر اوروک را تسخیر و استحکامات آن را نابود ساخت و در نبرد، موفق به دستگیری شاه بزرگ لوگالزاگِسی شد. سارگُن، لوگالزاگِسی را در یک طوق آهنین بست و او را به نیایشگاه اِنلیل، در شهر نیپّور، شهر مذهبی میان دو رود فرستاد.
با بردن تاج و تخت شاهی به نیپّور، سارگُن ( به اکّدی شاروکینو = شاه راستین ) ، یک سامی اهل میان دو رود، نخستین شاه دودمان اکّد شد. او سپس به سرعت شهر اور و دیگر شهرهای سومر را به تسخیر خود درآورد.
سپس، شهرهای لاگاش و اومّا را گرفت، و آن گاه که به خلیج فارس رسید، برپایه یک آیین مذهبی، جنگ افزارهای خود را در آن شست. او خود را "اِنسی بزرگ اِنلیل" نامید تا نشان دهد که به سنت های سومریان احترام می گذارد.
پس از آن، به میان دو رود شمالی حمله برد تا شهرهای بزرگ آشور، اِبل»، ای - آمارتی و ماری را مطیع خود سازد. همه آنها به تسخیر او درآمدند. دامنه فتوحات باختری، او را به "جنگل درختان سرو و کوهستان نقره ای" کشاند، که به لبنان و کوه های توروس اشاره دارد. سپس، متوجه عیلام، براهشی، و نواحی باختری ایران امروزی شد.
او در پی آفندی به آنان، به گشودن ناحیه کازالو در خاور دجله اشاره کرده است. اندکی آنسو تر از کازالو، دِر ( بدره کنونی ) قرار داشت. تسخیر این شهر او را به گرفتن ناحیه ای کشانید که هویت عیلامی بیشتری داشت. او در سنگ نبشته ای از افرادی نام می برد که با آنان برخورد کرده از شهرهایشان غنیمت گرفته است:
اوی و سیدگائو، شاناکو ها یا حاکمان براهشی، کوندوبا که قاضی بود، و داگو برادر پادشاه براهشی؛ زینا، ایشاکو یا امیر هوهونوری، هیداریدا، ایشاکوی گونیلاها؛ و نیز هنی و بونبان که با یکدیگر ستیزه می کردند.
سپس بازیگران اصلی نمایش را یادآور می شود: سانام شیموت ایشاکو - ی عیلام، و لوه - ایشان پادشاه آوان. جنگ با عیلامیان دشوار می نمود.
اندکی بعد سفر جنگی دیگری به خاور انجام گرفت، که حتی بیش از سفر نخست پیروزی در بر داشت. یک بار دیگر سارگُن با سیدگائو و«کوندوب» که ایشاکوی«شیریهوم نیز به آنان پیوسته بود و نیز، «سانام - شیموت و لوه - ایشان درگیر گردید. این دو تن اخیر به احتمال در جنگ کشته شده اند زیرا اندکی بعد، هیشپ - راتپ شاه آوان، به دست نماینده اش هیبابری برای جنگاور اکد خراج فرستاد، و از آنجا که استوانه سارگُن در شوش پیدا شده می توان گفت که خود این شهر نیز به ظاهر به تسخیر فرمانروای اکّد در آمده بود. از آن زمان، شوش بعنوان تختگاه دوّم اکد درآمد، و زبان اکدی جانشین زبان عیلامی در آن ناحیه شد. در آن هنگام بود که سارگن، خود را "شاه سرزمین ها" و "شاه چهار بخش جهان" خواند.
البته سارگن تنها یک رهبر نظامی بزرگ نبود، بلکه یک مدیر باهوش نیز به حساب می آمد. او سامیان را به مشاغل عالی اداری منصوب کرد و پادگان های نظامی خود را به شهر های مهم سومر انتقال داد. پس از گرفتن شهر اور، دخترش اِنهدوآنا را کاهن بانوی اعظم ناننا خدای ماه کرد.
سارگُن، میان شهر های کیش و بابلیم ( بابل آتی ) ، پایتخت سلطنتی جدید خود آگاده را ساخت.
او با استفاده از بردگان بیشماری که از جنگ هایش به دست آورده بود، کانال های آب بیشماری را برای کشت غلات ایجاد و برقرار ساخت. او یک سیستم بازرسی و انتقال سواره نظام را در هر 50 کیلومتر ایجاد نمود. همچنین بر طبق افسانه ها، او حتی ارتش خود را به کریت، قبرس، آناتولی و هند نیز فرستاد که البته این موضوع ثابت نشده است.
مانند بسیاری از امپراتوری هایی که به سرعت گسترش یافتند، امپراتوری اکّد نیز با همان نخستین نشانه شورش فرو پاشید و سارگُن خود، قربانی این شورش شد. حتی شاهزادگان سومر، از جمله ایشاکو - ی کازالو، اشاری و سوکال بزرگ دِر در برابر جانشین و پسر بزرگ او ریموش جبهه گرفتند.
اما ریموش ( 2. 278 - 2. 2269 ق. م ) نیز همانند سارگُن، فاتحی بزرگ بود. او به سرعت شورش های نواحی اور، اومّا، آداب، دِر، لاگاش و کازالو در سومر را فرونشاند و سراسر ناحیه سومر و اکّد را زیر فرمان خویش درآورد. سپس متوجه خاور گردید. در این سو، عیلام یا آوان، حریف اصلی او بود. پادشاه آوان از شاکاناکوی ( حاکم ) سرزمین زاهارا و از براهشی که سیدگائو بر آن فرمان می راند یاری جست و به درخواست وی پاسخ مثبت داده شد. کوهنشینان اگر چه در برابر مهاجم، دلیرانه درایستادند، اما سرانجام از او شکست خوردند و شوش نیز به دست رزم آوران ریموش افتاد. اما به احتمال زیاد سوریه را از دست داده باشد.
پ . . .