ام الکتاب

[ویکی فقه] اُم الْکِتاب، یکی از کتاب های مقدس و سرّی اسماعیلیان منطقه جیحون علیا در آسیای مرکزی که به زبان فارسی نوشته شده و عمده مطالب آن را پاسخ هایی تشکیل می دهد که امام محمدباقر (علیه السلام) در جواب پرسش های شاگردان خود گفته است.
ام الکتاب در اصل یک اصطلاح قرآنی است که ۳ بار در قرآن به کار رفته است. لغویان و مفسران منظور از ام الکتاب را اصل کتاب و لوح محفوظ دانسته اند.ابوالفتوح رازی برای معنی «ام» به معنی اصل، ترکیبات « ام الولد »، « ام القری » ( مکه ) و « ام المَثوی » (مُضیف) را مثال آورده است. ام الکتاب همچنین نام سوره حمد است.

[ویکی شیعه] اُم ُّالکتاب واژه ای قرآنی که به دو معنای آیات محکم قرآن و لوح محفوظ به کار می‎رود. این واژه سه بار و در سوره های آل عمران آیه ۷، رَعد آیه ۳۹ و زُخرُف آیه ۴ آمده است. در برخی روایات، ام الکتاب بر همه قرآن، و در برخی بر سوره حمد اطلاق شده است.
راغب اصفهانی معنای اصلی «امّ» را «مادر» دانسته که سپس گسترش یافته و به چیزی که اصل برای وجود چیزی دیگر، یا اصل برای تربیت و اصلاح آن یا آغاز چیزی باشد اطلاق شده است.
کتاب نیز به معنای صحیفه ای است که در آن چیزی نوشته شده باشد. این واژه به صورت معرفه (الکتاب) در مواردی بر تورات و در موارد زیادی بر قرآن و نیز بر لوح محفوظ (سوره احزاب، آیه ۶) اطلاق شده است.

[ویکی فقه] ام الکتاب (ابهام زدایی). واژه ام الکتاب ممکن است در معانی ذیل به کار رفته باشد: • سوره حمد، ام الکتاب یکی از نام های سوره حمد• لوح محفوظ، ام الکتاب یکی از نام های لوح محفوظ• آیات محکم، ام الکتاب یکی از نام های لوح محفوظ• ام الکتاب (کتاب سری اسماعیلیان)، یکی از کتاب های مقدس و سرّی اسماعیلیان منطقه جیحون علیا
...

[ویکی شیعه] ام الکتاب (ابهام زدایی). اُم ُّ الْکِتاب ممکن است به یکی از موارد زیر اشاره داشته باشد:

[ویکی فقه] ام الکتاب (قرآن). ام الکتاب (قرآن)، یکی از اسامی و صفات قرآن را می گویند.
ام الکتاب سه بار در قرآن برای دو معنا ذکر شده است:۱. لوح محفوظ (دو مورد)؛۲. اصل، عمده و اساس که منظور، قرآن کریم به ویژه آیات محکم آن است (یک مورد).
در قرآن
بنابراین، یکی از اسامی و صفات قرآن «ام الکتاب» است که در آیه ذیل می فرماید: (هو الذی انزل علیک الکتاب منه آیات محکمات هن ام الکتاب واخر متشابهات…)؛ "اوست کسی که این کتاب (قرآن) را بر تو فرو فرستاد پاره ای از آن آیات محکم (صریح و روشن) است آنها اساس کتابند و (پاره ای) دیگر متشابهاتند (که تاویل پذیرند)". علامه طباطبایی درباره وصف قرآن به «ام الکتاب» می گوید: «ام» به معنای اصلی است که همه چیز به آن بازمی گردد. به این دلیل به آیات محکمات «ام الکتاب» گفته شده است که برای تفسیر و تاویل آیات متشابه باید به آیات محکم رجوع شود، و «ام الکتاب» اضافه لامیه نیست؛ بلکه اضافه تبعیضیه است.

[ویکی فقه] ام الکتاب (کتاب سری اسماعیلیان). اُم الْکِتاب، یکی از کتاب های مقدس و سرّی اسماعیلیان منطقه جیحون علیا در آسیای مرکزی که به زبان فارسی نوشته شده و عمده مطالب آن را پاسخ هایی تشکیل می دهد که امام محمدباقر (علیه السلام) در جواب پرسش های شاگردان خود گفته است.
ام الکتاب در اصل یک اصطلاح قرآنی است که ۳ بار در قرآن به کار رفته است. لغویان و مفسران منظور از ام الکتاب را اصل کتاب و لوح محفوظ دانسته اند.ابوالفتوح رازی برای معنی «ام» به معنی اصل، ترکیبات « ام الولد »، « ام القری » ( مکه ) و « ام المَثوی » (مُضیف) را مثال آورده است. ام الکتاب همچنین نام سوره حمد است.
اصطلاح شناسی
اما این تعبیر در اینجا عنوان کتابی است به فارسی که در این قرن نسخه های آن در میان اسماعیلیان بدخشان در پامیر پیدا شد و « ایوانف » آن را برای نخستین بار براساس ۴ نسخه متأخر در ۱۹۳۶ میلادی در جلد ۲۳ « مجله اسلام » همراه با مقدمه ای به زبان انگلیسی منتشر کرد. وی قبلاً در ۱۹۳۲ میلادی مقاله مفصلی به زبان فرانسه در باره این کتاب منتشر کرده بود.
رد ارتباط با اسماعیلیان
به نظر ایوانف این کتاب اصلاً با مذهب اسماعیلی ارتباطی ندارد، زیرا :• جای اصطلاحات اساسی مذهب اسماعیلی، مانند امامت ، وصایت ، نص ، ناطق، اساس و غیره در آن کاملاً خالی است. • دیگر این که از این کتاب در هیچ یک از آثار بعدی اسماعیلیان ذکری به میان نیامده است .• به نظر ایوانف این کتاب اصلاً به فارسی نوشته شده بوده است، زیرا ساخت جملات و نیز اصطلاحات و تعبیرات آن حقیقتاً فارسی است و این نکته عربی بودن اصل آن را منتفی می سازد .• زمان تألیف کتاب به نظر وی پایان قرن ۵ قمری، و یا قرن های ۴ و ۵ قمری است .• محل تألیف این کتاب به نظر ایوانف جنوب بین النهرین یا شام ، یا به احتمال قوی نزدیکی های خلیج فارس است زیرا مؤلف از شهرهای جنوب عراق آگاهی کافی دارد، بحرین را می شناسد و از جزایر کوچک و مناطق خلیج فارس، مانند کرک ، کیش ، عمان و مسقط به خوبی آگاه است و از شهرهای شام مانند انطاکیه ، ملطیه ، اسکندریه ، نصیبین و عسقلان اطلاعات کافی دارد، ولی از شهرهای خراسان و ماوراء النهر نامی نمی برد. تنها چیزی که آن را به آسیای مرکزی ارتباط می دهد رسم الخط کتاب است.
عقیده لازار
...

اُمُّ الکِتاب
«امّ» در لغت به معنای اصل و اساسی که چیزی از آن تکوین یابد. در قرآن، سه بار (آل عمران، ۷؛ رعد، ۳۹؛ زخرف، ۴) و به دو معنا در قرآن به کار رفته است. در آل عمران، آیۀ ۷، به معنای اصل و اساس کتاب (قرآن کریم) و در دو مورد دیگر به نظر بیشتر مفسران در معنای لوح محفوظ (بروج، ۲۳) و «کتاب مکنون» (واقعه، ۷۸) که جمیع حوادث عالم علوی و سفلی، در آن ثبت است. برخی دیگر از مفسران این واژه را به معنای علم الهی دانسته اند. همچنین سورۀ فاتحةالکتاب را که در آغاز قرآن آمده و مقاصد اصلی قرآن را دربر دارد، ام الکتاب می خوانند.