القانون المسعودی ابو ریحان بیرونی

[ویکی فقه] القانون المسعودی ابو ریحان بیرونی (کتاب). کتاب «القانون المسعودی»، در علم هیئت و نجوم است و توسط ابو ریحان بیرونی، در اوایل قرن پنجم هجری، به زبان عربی تالیف گردیده است.
ظاهرا بیرونی، این کتاب را برای سلطان مسعود غزنوی نوشته است. این کتاب را می توان جامع ترین کتاب اخترشناسی اسلامی دانست که زمان های طولانی به عنوان کتاب درسی مطرح بوده است. این کتاب، یک دانش نامه ی ستاره شناسی، جغرافیا، هیئت و ریاضی است و بهترین گواه بر موقعیت علمی دانشمندان ستاره شناس مسلمان در گذشته می باشد.
ساختار
کتاب، در سه جلد تدوین شده است و مشتمل بر یازده مقاله می باشد. مقاله اول تا چهارم (به ترتیب مشتمل بر ۱۱، ۱۲، ۱۰ و ۲۶ باب) در جلد اول، مقاله پنجم تا هشتم (به ترتیب شامل ۱۱، ۱۱، ۱۱ و ۱۷ باب) در جلد دوم و مقاله نهم تا یازدهم (به ترتیب دارای ۹، ۱۳ و ۱۲ باب) در جلد سوم گنجانده شده است.
گزارش محتوا
اولین مقاله کتاب، در زمینه هیئت کلی موجودات جهان هستی، ذکر دلایل بر مبادی این فن (هیئت)، پی گیری دوائر سماوی و توصیف القاب آنها، تحدید ایام (اعم از شب و روز)، ذکر ماه و سال طبیعی و وضعی و... است. دومین مقاله، درباره تواریخ سه گانه (هجری، یونانی و فارسی)، شناخت تواریخ دیگر غیر از سه تای مزبور، صیام نصاری و اعیاد آنها، و... است. مقاله سوم، پیرامون اصول وترها و راه به دست آوردن آنها، جیب و قوس و قطر و... است. چهارمین مقاله، درباره اندازه زاویه ی تقاطع معدل النهار با منطقة البروج، تقطیع میل اعظم و شناخت حصه های درجات البروج، مطالع خط استوا با فلک البروج، تشخیص طول و عرض جغرافیایی شهرها و... است. مقاله پنجم، از تصحیح طول شهرها به کمک زمان کسوف، خواص مدارهای موازی با خط استواء، راه شناخت سمت قبله و... سخن می گوید. در مقاله ششم، از تحویل تاریخ از شهری به شهر دیگر، تصحیح طول غزنه و اسکندریه، کیفیت وقوف بر اوقات اعتدال و انقلاب و سایر مواضع فرضی فلک البروج و... بحث شده است. در مقاله هفتم، مطالبی در مورد وضعیت و حرکات ماه و عرض و منظر و اختلاف و احوال تعادیل آن، مطرح شده است. مقاله هشتم، مشتمل بر مباحثی مربوط به اجتماع ماه و خورشید و کسوف آن دو و حساب و اوقات کسوف هر کدام و... است. مقاله نهم، حاوی مباحثی پیرامون کواکب ثابت و سیار، منازل و کواکب ماه در نزد عرب و مردم هند و... است. مقاله دهم، پیرامون حالات، حرکات و مواضع کواکب پنج گانه (عطارد، مشتری، زحل، زهره و مریخ) در طول و عرض می باشد. مقاله یازدهم، درباره راه های تسویه بیوت (دوازده قسمت فرضی منطقة البروج)، شناخت زمان رسیدن کوکب به موضعی فرضی از فلک البروج، صعود و هبوط کواکب و... است.
خلاصه مقالات
...