اق قلا

آق قلا. آق قلا یا آق قلعه به معنی دژ سپید یا سپید دژ، شهری از توابع بخش مرکزی و مرکز شهرستان آق قلا در استان گلستان است. آق قلا، در طرفین رودخانهٔ گرگان و در شمال شهر گرگان قرار گرفته است. از سمت شمال به بخش اترک، از غرب به بخش مرکزی بندرترکمن، گمیشان، از جنوب به بخش مرکزی گرگان و دهستان ملک و از شرق به دهستان کتول و بخش مرکزی شهرستان گنبد قابوس محدود است. منابع درآمد مردم این شهر نخست زراعت و دامداری پس از آن تجارت و بعد فروش صنایع دستی است. محصولات عمدهٔ آن: گندم، جو، برنج، پنبه، حبوبات، نباتات علوفه ای، سیب زمینی و دانه های روغنی است که از طریق آبیاری و دیم به دست می آید. شهر آق قلا در شمال گلستان و در کنارهٔ رودخانهٔ گرگان رود با داشتن آثار تاریخی و صنایع دستی همچون انواع قالی ترکمن از مناطق گردشگرپذیر این استان است.
نام قدیمی این شهر «مبارک آباد»، «اسپی دژ» یا «دژ سفید» بوده و[ ۱] اسپی در زبان طبری به معنای سفید است. https://www. cgie. org. ir/fa/news/60810/آق قلا - در - یک - نگاه[ ۲] [ ۳] ترکمن ها نام «آق قلعه» یعنی قلعهٔ سفید را بر آن نهاده اند. برای مدتی تا پیش از سال ۱۳۵۷ پهلوی دژ نامیده می شد، اما اکنون نام ترکمنی خود را بازیافته است. [ ۱] [ ۴] [ ۵] دژ سپید نام قلعه ای است که سهراب در لشکرکشی خود به ایران نخست بدانجا رسید و پس از جنگ با هژیر و گردآفرید آنجا را ویران کرد. اینگونه برمی آید که دژ سپید در دست خاندان گژدهم بوده است. بر پایه برخی نسخه های خطی شاهنامه گژدهم دژبان این دژ بوده و به نظر می رسد که او از زمان نوذر دژبان آنجا بوده است.
این شهر در ۱۸ کیلومتری شمال شهر گرگان بر جلگه ای هموار در کنار رودخانهٔ گرگان با عرض جغرافیایی °۳۶ وَ ۵۸ و طول جغرافیایی °۵۴ وَ ۱۶ قرار گرفته است. براساس سرشماری تقریبی ۱۳۶۲–۱۳۶۳ آق قلعه دارای ۷۹۹‘۱۳ خانوار بوده است. آق قلعه شهر آبادی است که بر سر راه بندر ترکمن به گنبد قابوس قرار گرفته است. رودخانهٔ گرگان، آق قلعه را به هفت بخش تقسیم می کند. گفته می شود این شهر توسط شاه عباس در سال ۱۰۲۰ هجری قمری بنا شده است.
از بناهای قدیمی آق قلعه یک پل آجری است که در دوران صفویه روی رودخانهٔ گرگان ساخته شده است. در عکسی که در دورهٔ ناصرالدین شاه از این پل برداشته اند دو مناره در کنار پل دیده می شود. اکنون از این مناره ها اثری نیست. از مدتی پیش پل دیگری بر این رودخانه ساخته اند و از آن زمان تاکنون وسایل نقلیهٔ موتوری از روی پل قدیمی رفت وآمد نمی کنند و از آن تنها به عنوان یکی از آثار باستانی نگهداری می شود. این پل دارای ۵ چشمه با ساختمان قدیمی است. تعمیرات جدیدی نیز در آن انجام شده است. از بناهای تاریخی دیگر این شهر قلعهٔ کهن آن است که اکنون خراب شده و تنها دیوارهای جنوبی و اندکی از دیوار شمال به جنوب آن بر جای مانده است. این قلعه به قلعهٔ مبارک آباد ( نام پیشین آق قلعه ) مشهور بوده است. دیوار قزل آلان که گفته می شود اسکندر آن را بنا نهاده و انوشیروان ساسانی آن را تعمیر کرده، از ۳ کیلومتری شمال آق قلعه می گذرد. این دیوار از دریای خزر شروع می شده و تا کوه های گلی داغ به طول تقریبی ۱۷۰ کیلومتر امتداد داشته است. اکنون این دیوار، مخروبه است اما بعضی از قسمت های آن که هنوز پابرجاست بین ۲ تا ۴ متر ارتفاع دارد.