استحسان
/~estehsAn/
لغت نامه دهخدا
استحسان ؛ در لغت چیزی را خوب شمردن و خوب پنداشتن است. در اصطلاح نام دلیلی است از دلائل چهارگانه که با قیاس جلی معارضه کرده هر وقت از آن قویتر باشد در آن عمل می کند و به این اسم نامیده شده زیرا غالباً از قیاس جلی قویتر است و آنرا قیاس مستحسن گویند. قال اﷲ تعالی : فبشر عباد. الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه. ( قرآن 17/39 و 18 ). و دیگر استحسان ، عبارت از ترک کردن قیاس و اختیارکردن چیزی است که اخذ آن برای مردم آسان باشد. ( تعریفات جرجانی ). هو فی اللغة عد الشی حسناً. و اختلفت عبارات الاصولیین فی تفسیره و فی کونه دلیلاً. فقال الحنفیة و الحنابلة بکونه دلیلاً و انکره غیرهم حتی قال الشافعی : من استحسن فقد شرع. قیل معناه ان اثبت حکماً بانه مستحسن عنده من غیر دلیل شرعی فهو الشارع لذلک الحکم و ابوحنیفة رحمه اﷲ، اجل قدراً من ان یقول فی الدین من غیر دلیل شرعی و من غیر ان یرجع الی اصل شرعی. و فی میزان الشعرانی فی بحث ذم الرأی : و قد روی الشیخ محیی الدّین العربی فی الفتوحات بسنده الی الامام ابی حنیفة انه کان یقول ایاکم و القول فی دین اﷲ بالرأی و علیکم باتباع السنة فمن خرج منها ضل . فان قیل ان المجتهدین قد صرحوا باحکام فی اشیاء لم تصرّح فی الشریعة بتحریمها و لا بایجابها فحرموها و اوجبوها فالجواب انهم لولا علموا من قرائن الادلة بتحریمها او بایجابها ماقالوا به. و القرائن اصدق الادلة. و قد یعلمون ذلک بالکشف ایضاً، فتشاهد به القرآن و کان الامام ابوحنیفة یقول القدریة مجوس هذه الامة والشیعةالدّجال . و کان یقول حرام علی من لم یعرف دلیلی ان یفتی بکلامی و کان اذا افتی یقول هذا رأی ابی حنیفة و هو احسن ما قدرنا علیه. فمن جاء باحسن منه فهو اولی بالصواب. و کان یقول ایاکم و آراء الرّجال فکیف ینبغی لاحد ان ینسب الامام الی القول فی دین اﷲ بالرأی الذی لایشهد له کتاب ٌ ولاسنة.و کان یقول علیکم بآثار السّلف و ایاکم و رأی الرجال. و کان یقول لم یزل الناس فی صلاح مادام فیهم من یطلب الحدیث فاذا طلبوا العلم بلاحدیث فسدوا. و کان یقول لاینبغی لاحد ان یقول قولاً حتی یعلم ان شریعة رسول اﷲ صلی اﷲ علیه و سلم تقبله. و کان یجمع العلماء فی کل مسئلة لم یجدها صریحة فی الکتاب و السنة و یعمل بما یتفقون علیه فیها. و کذلک کان یفعل اذا استنبط حکماًفلایکتبه حتی یجمع علیه علماءُ عصره فان رضوه قال لابی یوسف اکتبه. فمن کان علی هذا القدر من اتباع السنة کیف یجوز نسبته الی الرأی. معاذاﷲ ان یقع فی مثل ذلک عاقل فضلا عن فاضل. انتهی من المیزان. و لذا قیل الحق انه لایوجد فی الاستحسان مایصلح محلا للنزاع. اما من جهة التسمیة فلانه اصطلاح و لامشاحة فی الاصطلاح. و قد قال اﷲ تعالی : الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه. ( قرآن 18/39 ). و قال النبی صلّی اﷲ علیه و سلم مارآه المسلمون حسنا فهو عنداﷲ حسن و قال النبی صلّی اﷲ علیه و سلّم من سن فی الاسلام سنة حسنة فله اجرها و اجر من عمل بها بعده من غیر ان ینقص من اجورهم شی ٔ. و من سن فی الاسلام سنة سیئة کان علیه وزرها و وزر من عمل بها من غیر ان ینقص من اوزارهم شی ٔ. رواه مسلم و نقل عن الائمة اطلاق الاستحسان فی دخول الحمام و شرب الماءمن یدالسقاء و نحو ذلک. و عن الشافعی انه قال استحسن فی المتعة ان یکون ثلاثین درهما. و استحسن ترک شی للمکاتب من نجوم الکتابة. و اما من جهة المعنی فقد قیل هو دلیل ینقدح فی نفس المجتهد یعسر علیه التعبیر عنه. فان ارید بالانقداح الثبوت فلانزاع فی انه یجب العمل به و لااَثر لعجزه عن التعبیر عنه و ان ارید به انه وقع له شک فلانزاع فی بطلان العمل به و قیل هو العدول عن قیاس الی قیاس اقوی منه. و هذا مما لانزاع فی قبوله. و یرد علیه انه لیس بجامع، لخروج الاستحسان الثابت بالاثر. کالسلم و الاجارة و بقاء الصوم فی النسیان او بالاجماع کالاستصناع او بالضرورة کطهارة الحیاض و الاَّبار. و قیل هو العدول الی خلاف الظن لدلیل اقوی. ولانزاع فی قبوله ایضاً. و قیل تخصیص القیاس بدلیل اقوی منه ، فیرجع الی تخصیص العلة العلة. و قال الکرخی :هو العدول فی مسئلة عن مثل ما حکم به فی نظائرها الی خلافه لدلیل اقوی یقتضی العدول عن الاول. و یدخل فیه التخصیص و النسخ و قال ابوالحسن البصری : هو ترک وجه من وجوه الاجتهاد غیر شامل شمول الالفاظ لوجه و هو اقوی منه. و هو فی حکم الطاری علی الاول و احترز بقوله غیرشامل عن ترک العموم الی الخصوص و بقوله و هو فی حکم الطاری عن القیاس فیما اذا قالوا ترکنا الاستحسان بالقیاس. و اورد علی هذه التفاسیر ان ترک الاستحسان بالقیاس تکون عدولا عن الاقوی الی الاضعف. و اجیب بانّه انّما یکون بانضمام معنی آخر الی القیاس به یصیر اقوی من الاستحسان. و قیل هو العدول عن حکم الدلیل الی العادة و المصلحة کدخول الحمّام من غیر تعیین مدة المکث. و العادة ان کانت معتبرة شرعاً فلا نزاع فی انها مقبولة. و الا فلا نزاع فی کونها مردودة و الذی استقر علیه رأی المتأخرین هو انّه عبارة عن دلیل یقابل القیاس الجلی نصاً کان او اجماعاً او قیاساً خفیاً او ضرورةً فهو اعم من القیاس الخفی. هذا فی الفروع ، فان َّ اطلاق الاستحسان علی النص و الاجماع عند وقوعها فی مقابلة القیاس الجلی شائع فی الفروع ، و ما قیل انّه لاعبرة بالقیاس فی مقابلة النص و الاجماع بالاتفاق فکیف یصح التمسّک به ، فالجواب عنه انه لایتمسّک به الاّ عند عدم ظهور النص و الاجماع و اما فی اصطلاح الاصول فقد غلب اطلاقه علی القیاس الخفی. کما غلب اسم القیاس علی القیاس الجلی تمییزاً بین القیاسین. و بالجملة لما اختلفت العبارات فی تفسیر الاستحسان مع انه قد یطلق لغة علی ما یمیل الیه انسان و ان کان مستقبحاً عندالغیر و کثر استعماله فی مقابلة القیاس الجلی و علی القیاس الخفی کان انکارالعمل به عند الجهل بمعناه مستحسناً اذ لاوجه لقبول العمل بما لایعرف معناه. و بعد ما استقرّت الاَّراء علی انّه اسم لدلیل متفق علیه سواء کان قیاساً خفیاً او اعم منه اذا وقع فی مقابلة القیاس الجلی حتی لایطلق علی نفس الدلیل من غیر مقابلة فهو حجة عندالجمیع من غیر تصور خلاف.بیشتر بخوانید ...
فرهنگ فارسی
۱ - ( مصدر ) نیکو داشتن نیک شمردن پسندیدن . ۲ - دلیلی است از دلایل چهار گانه که با قیاس جلی معارضه کند و هر وقت از آن قویتر باشد در آن عمل می کند و بدین اسم نامیده شده زیرا غالبا از قیاس جلی قویتر است و آنرا قیاس مستحسن گویند . ترک کردن قیاس و اختیار کردن چیزی است که اخذ آن برای مردم آسان باشد . ( تعریفات جرجانی ) . ۳ - ترجیحی است که پس از تفکر و تعقل برای قاضی یا فقیه در مسئلهای پیدا میشود . آنچه موجب ترجیح حکمی در نظر قاضی یا فقیه میشود و قابل بیان نیست .
فرهنگ معین
فرهنگ عمید
۲. [قدیمی] نیکو شمردن، ستودن.
دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] إستحسان. اِسْتِحْسان ، اصطلاحی برای روشی از روش های اجتهادی در فقه اهل سنت که غالباً در عرض قیاس مطرح شده و در علم اصول مباحث حجّت به مناسبت از آن سخن رفته است.
این واژه در لغت به معنی «نیکو شمردن » است یا به معنای جست وجو از امر نیکو جهت عمل و پیروی از آن است.
این واژه در لغت به معنی «نیکو شمردن » است یا به معنای جست وجو از امر نیکو جهت عمل و پیروی از آن است.
[ویکی فقه] اِسْتِحْسان ، اصطلاحی برای روشی از روش های اجتهادی در فقه اهل سنت که غالباً در عرض قیاس مطرح شده و در علم اصول مباحث حجّت به مناسبت از آن سخن رفته است.
این واژه در لغت به معنی «نیکو شمردن » است یا به معناى جست وجو از امر نیکو جهت عمل و پیروى از آن است.
سرخسى ، محمد، اصول ، ج۲، ص۲۰۰، به کوشش ابوالوفا افغانى ، حیدرآباد دکن ، ۱۳۷۲ق.
استحسان اصطلاحی در فقه اهل سنّت است که تعریف آن در کلمات اصولیان اهل سنّت مختلف است، براى استحسان تعریف هایى شده و در بعضى قید «مجتهد» موضوعیّت دارد؛ مانند تعریف استحسان به:۱. عدول از حکم قیاس به قیاسی قوی تر
آمدی ، على ، الاحکام فى اصول الاحکام ، ج۴، ص۱۵۷، به کوشش ابراهیم عجوز، بیروت ، ۱۴۰۵ق /۱۹۸۵م.
...
این واژه در لغت به معنی «نیکو شمردن » است یا به معناى جست وجو از امر نیکو جهت عمل و پیروى از آن است.
سرخسى ، محمد، اصول ، ج۲، ص۲۰۰، به کوشش ابوالوفا افغانى ، حیدرآباد دکن ، ۱۳۷۲ق.
استحسان اصطلاحی در فقه اهل سنّت است که تعریف آن در کلمات اصولیان اهل سنّت مختلف است، براى استحسان تعریف هایى شده و در بعضى قید «مجتهد» موضوعیّت دارد؛ مانند تعریف استحسان به:۱. عدول از حکم قیاس به قیاسی قوی تر
آمدی ، على ، الاحکام فى اصول الاحکام ، ج۴، ص۱۵۷، به کوشش ابراهیم عجوز، بیروت ، ۱۴۰۵ق /۱۹۸۵م.
...
wikifeqh: إستحسان
[ویکی شیعه] اِستِحسان به معنای نیکو شمردن، یکی از قواعد فقهی برخی مذاهب اهل سنت همچون حنفی، مالکی و حنبلی است. کارکرد تمسک به استحسان وقتی است که فقیهی بخواهد به خاطر مصلحتی خاص از یک دلیل فقهی عدول کند. مهم ترین دلیل طرافداران حجیت استحسان دلیل عقلی است اگرچه به آیات و روایاتی نیز استناد کرده اند. فقهای امامیه استحسان را مردود می دانند و حجیت آن را نمی پذیرند. در میان مذاهب فقهی اهل سنت، شافعیه و ظاهریه از مخالفان استحسان اند.
حقوق دانان استحسان را معادل قاعدۀ انصاف در نظام حقوق عرفی انگلوساکسون دانسته اند.
استحسان به معنای خارج شدن از مدلول دلیل کلی به واسطۀ وجود مصالح موردی و جزیی است. به این دلیل که گاهی احکام حاصل از ادلۀ عقلی و قیاس، خشک و انعطاف ناپذیر است به گونه ای که عمل به آن باعث بروز مفاسدی می گردد و با تمسک به استحسان این نتایج تلطیف و مطابق با مصلحت می گردد. با این حال هریک از مذاهب فقهی طرف دار استصحاب از آن تعریف جداگانه ای ارائه کرده اند:
حنفیه در تعریف استحسان گفته اند: «استحسان دلیلی است که در ضمیر مجتهد خطور می کند اما قابل بیان نیست. زیرا الفاظ و عبارات یارای آن را ندارد.»
استحسان به معنای خارج شدن از مدلول دلیل کلی به واسطۀ وجود مصالح موردی و جزیی است. به این دلیل که گاهی احکام حاصل از ادلۀ عقلی و قیاس، خشک و انعطاف ناپذیر است به گونه ای که عمل به آن باعث بروز مفاسدی می گردد و با تمسک به استحسان این نتایج تلطیف و مطابق با مصلحت می گردد. با این حال هریک از مذاهب فقهی طرف دار استصحاب از آن تعریف جداگانه ای ارائه کرده اند:
حنفیه در تعریف استحسان گفته اند: «استحسان دلیلی است که در ضمیر مجتهد خطور می کند اما قابل بیان نیست. زیرا الفاظ و عبارات یارای آن را ندارد.»
wikishia: استحسان
[ویکی فقه] استحسان (اصول). استحسان عدول از حکم مستفاد از قاعده کلّی به دلیل وجود مصالح جزئی است.
استحسان، مشتق از حسن و در لغت، به معنای نیک دانستن و پسندیدن است.
تعریف دانشمندان عامه
دانشمندان عامه تعریف های مختلفی از استحسان ارایه نموده اند که به برخی از آنها اشاره می شود:۱. «ابوالحسن کرخی» از علمای حنفی مذهب می گوید:«الاستحسان هو العدول فی مسئلة عن مثل ما حکم به فی نظائرها الی خلافه لوجه اقوی یقتضی العدول؛ استحسان آن است که در یک مسئله، از حکمی که در نظایر آن است، به خاطر وجود دلیلی قوی تر، عدول نموده و به خلاف آن رأی داده شود»؛۲. برخی علمای مالکی، استحسان را چنین تعریف کرده اند: «الأخذ بمصلحة جزئیة فی مقابل دلیل کلی؛ استحسان، برتری دادن مصلحت جزئی و تمسک نمودن به آن در برابر دلیل کلی مخالف آن می باشد»؛۳. برخی علمای حنبلی، آن را چنین تعریف می کنند:«هو العدول بحکم المسئلة عن نظائرها لدلیل خاص من کتاب و سنة؛ در مسئله ای، از حکمی که نظایر آن مسئله دارد، به سبب دلیل خاصی از کتاب و سنت، به حکم دیگری عدول شود».
استحسان نزد شیعه
عالمان شیعی و شافعی چون با استحسان مخالف اند، از آن زیاد بحث نکرده اند.
مراد ار استحسان نزد علمای عامه
...
استحسان، مشتق از حسن و در لغت، به معنای نیک دانستن و پسندیدن است.
تعریف دانشمندان عامه
دانشمندان عامه تعریف های مختلفی از استحسان ارایه نموده اند که به برخی از آنها اشاره می شود:۱. «ابوالحسن کرخی» از علمای حنفی مذهب می گوید:«الاستحسان هو العدول فی مسئلة عن مثل ما حکم به فی نظائرها الی خلافه لوجه اقوی یقتضی العدول؛ استحسان آن است که در یک مسئله، از حکمی که در نظایر آن است، به خاطر وجود دلیلی قوی تر، عدول نموده و به خلاف آن رأی داده شود»؛۲. برخی علمای مالکی، استحسان را چنین تعریف کرده اند: «الأخذ بمصلحة جزئیة فی مقابل دلیل کلی؛ استحسان، برتری دادن مصلحت جزئی و تمسک نمودن به آن در برابر دلیل کلی مخالف آن می باشد»؛۳. برخی علمای حنبلی، آن را چنین تعریف می کنند:«هو العدول بحکم المسئلة عن نظائرها لدلیل خاص من کتاب و سنة؛ در مسئله ای، از حکمی که نظایر آن مسئله دارد، به سبب دلیل خاصی از کتاب و سنت، به حکم دیگری عدول شود».
استحسان نزد شیعه
عالمان شیعی و شافعی چون با استحسان مخالف اند، از آن زیاد بحث نکرده اند.
مراد ار استحسان نزد علمای عامه
...
wikifeqh: قاعده_استحسان
دانشنامه آزاد فارسی
اِستِحسان
(در لغت به معنای نیکوشمردن و پسندیدن) در اصول فقه عبارت است از عدول از مدلول دلیل کلی به عادت و عرف (غیرمعتبر نزد شارع) به واسطۀ وجود مصالح عمومی. مثلاً هرگاه قاضی حکم کند که دست راست سارقی قطع گردد، اما مُجری به اشتباه دست چپ او را قطع کند، براساس قیاس (دلیل کلّی) مجری ضامن است و باید دیه بپردازد. ابوحنیفه می گوید: گرچه دست چپ به اشتباه قطع شده اما دست راست که فایده ای بیشتر دارد سالم مانده است؛ بنابراین به جهت رعایت مصلحت، حکم به عدم ضمان مجری می شود و دست راست سارق نیز قطع نخواهد شد. قاعدۀ استحسان مورد قبول مذاهب حنفی، مالکی، و حنبلی است ولی مذاهب شیعه، شافعی و ظاهری به آن عقیده ندارند. در اصطلاح تصوف، انجام کارها و آدابی است که صوفیان به جا آوردن آن ها را از واجبات و ضروریات سلوک می دانند. حتی اگر این آداب و اعمال در زمان رسول خدا (ص) متداول نبوده باشد، مانند خرقه پوشیدن صوفیان و تشریفات خاصّ آن و ساختن خانقاه و مراسم چلّه نشینی و سماع و آداب مخصوص آن.
(در لغت به معنای نیکوشمردن و پسندیدن) در اصول فقه عبارت است از عدول از مدلول دلیل کلی به عادت و عرف (غیرمعتبر نزد شارع) به واسطۀ وجود مصالح عمومی. مثلاً هرگاه قاضی حکم کند که دست راست سارقی قطع گردد، اما مُجری به اشتباه دست چپ او را قطع کند، براساس قیاس (دلیل کلّی) مجری ضامن است و باید دیه بپردازد. ابوحنیفه می گوید: گرچه دست چپ به اشتباه قطع شده اما دست راست که فایده ای بیشتر دارد سالم مانده است؛ بنابراین به جهت رعایت مصلحت، حکم به عدم ضمان مجری می شود و دست راست سارق نیز قطع نخواهد شد. قاعدۀ استحسان مورد قبول مذاهب حنفی، مالکی، و حنبلی است ولی مذاهب شیعه، شافعی و ظاهری به آن عقیده ندارند. در اصطلاح تصوف، انجام کارها و آدابی است که صوفیان به جا آوردن آن ها را از واجبات و ضروریات سلوک می دانند. حتی اگر این آداب و اعمال در زمان رسول خدا (ص) متداول نبوده باشد، مانند خرقه پوشیدن صوفیان و تشریفات خاصّ آن و ساختن خانقاه و مراسم چلّه نشینی و سماع و آداب مخصوص آن.
wikijoo: استحسان
پیشنهاد کاربران
در علم حقوق و فقه به معنای:
بنا بر مصلحت های خاصی ، قانون کلی و تایید شده را دور زدن.
بنا بر مصلحت های خاصی ، قانون کلی و تایید شده را دور زدن.
بر وزن استفعال بوده و طلب نیکوئی میباشد.
تحسین کردن
تشخیص حسن وقبح مسأله