ارگ

ارگ (ساز). اُرگ یا ارغَنون[ الف] ( به فرانسوی: Orgue ) ، ( به انگلیسی: Organ ) ( برگرفته از واژهٔ یونانی «όργανον» ( اُرگانُن ) به معنی ابزار یا عضو ) از سازهای بادی است که نت های آن بر روی صفحه کلید اجرا می شود. این ساز از قدیمی ترین سازها در فرهنگ اروپائی است و در اجرای موسیقی مذهبی و کلیسایی از دیرباز بکار می رفته است. در منابع عربی و فارسی قدیم به این ساز ارغنون می گفتند. ارگان بیشترین گسترهٔ صوتی را در میان تمام سازها داراست ( حتی بیشتر از پیانو ) .
ارگ امروزی دو نوع اصلی دارد: ارگ بادی و ارگ برقی ( الکترونیک ) . ارگ بادی از یک ردیف لوله با اندازه های مختلف تشکیل شده است که صدا از نوسان هوا در این لوله های صوتی تولید می شود. در ارگ برقی مدارهای الکترونیک نوسان می سازند و بلندگویی صدا را بگوش می رساند.
برخلاف هارپسیکورد و پیانو که با فشار یا نگه داشتن کلید یا پدال کم کم صدا قطع می شود، نت های ارگ بادی تا زمانی که یک شستی یا یک پدال را فشار می دهیم ادامه می یابد و هوا نیز از درون لوله مربوط به آن شستی عبور می کند.
ارگ معمولاً پنج ردیف شستی یا کلید و جایگاهی برای پدال های متعدد دارد. گاهی نوازنده ارگ این پدال ها را با پاهای خود و با استادی هرچه تمام تر می نوازد. برخلاف پیانو، شدت فشردن شستی ها تغییری در شدت صدای تولید شده ایجاد نمی کند، اما نوازنده ارگ به وسیله اهرم های قطع و وصل که خود آن ها را تنظیم می کند و همچنین ابزاری که آن را کلیدهای قطع صدا می نامند، با قطع و وصل جریان هوا درجه صدا را تغییر می دهد. سایر حالت ها هنگامی تأثیر می گذارند که نوازنده به صفحه کلید دیگری رجوع کند یا پدال ها را به کار گیرد. بسیاری از ارگ ها دارای پدال هارمونیوم نیز هستند که به آن ها فرصت می دهد تا سطح صدا را به تدریج کم یا زیاد کنند.
پیکر این ساز بسیار بزرگ و صدای آن بسیار حجیم و پر طنین است رنگ های درخشان ارگ های بادی که در مراسم مذهبی کلیساها اجرا می شود، فضای زیبایی به این مراسم می بخشد. آهنگسازان بزرگی برای این ساز آهنگسازی کرده اند که مشهورترین آن ها باخ می باشد.
جیمی اسمیت با نواختن ارگ برقی هموند در دهه ۱۹۵۰ این ساز را وارد دنیای موسیقی جاز کرد.
کمی پیش از پیدایش مسیحیت فرهنگ یونانی مآب تحولی در سازوکار سازهای بادی که تا آن هنگام بسیار ساده بود، به وجود آورد. نگه داشتن فشار هوا همیشه یکی از سختی های بزرگ در نواختن آئولوس بود و تنها راه حل شناخته شده آن از سده ششم به بعد، بهره بردن از نگهدارنده چرمی بود که تا دور دهان نوازنده بسته می شد. یک سفالینهٔ اسکندریه ای از سده یکم پیش از میلاد در دست است که گروهی تک نفره را نشان می دهد: نوازنده نی های بزرگی را در دست چپ نگه داشته است و با بازوی چپ خود کیسه ای را فشار می دهد که یک نی از آن بیرون زده است. او این نی را با دست راست نگه داشته است؛ در اینجا بی تردید با یک نی انبان کاملاً پیشرفته روبرو هستیم. هیچ سازی بیش از این به عنوان منشأ نی انبان که بعدها به یکی از پیشرفته ترین و رایج ترین سازهای محلی مبدل شد، شهرت نیافته است. با این حال این ساز همواره یک ساز محلی باقی ماند و در دوران رومیان جایش در میخانه بود نه در قصر؛ این ساز هرگز در حیطه موسیقی علمی پذیرفته نشد البته اصول نخستین آن به طرز درخشانی توسط دانشمندان اسکندریه تعمیم یافت تا سازی پدید آید که در سده چهارم میلادی «ارگانوم» نام گرفت که به معنای ساز درخشان است. با این همه خاستگاه ارگ به اندازه نی انبان نامشخص است.

ارگ (فیلم). «ارگ» ( انگلیسی: Citadel ( film ) ) فیلمی در ژانر ترسناک است که در سال ۲۰۱۲ منتشر شد. از بازیگران آن می توان به جیمز کازمو اشاره کرد.

ارگ (معماری). اَرگ به گونه ای از ساختمان های بلند و محصور گفته می شود که در معماری قدیم کاربرد داشت.
ارگ در لغت به معنی قلعه ای کوچک است که درمیان قلعه ای بزرگ بسازند[ ۱] و دارای برج و بارو باشد. ارگ در اصطلاح به معنی اقامتگاه فرمانرواست لذا به مکانی گفته می شود که در آن فرمانروای شهر، ایالت یا کشور اقامت داشته باشد و در این مکان به اداره امور حکومتی می پردازد. در شهرهای کهن ایرانی آثار فراوانی از ارگ های قدیمی که روزگاری محل فرمانروایی و اداره امور شهر بوده، به جا مانده است. [ ۲]
ارگ واژه ای پهلوی به معنای دژ است که سازه ای با دیوارهای محکم و محل استقرار پادشاهان، نظامیان و خدمه بوده است و همچنین مرکزی اداری، سیاسی شهر.
قدمت ارگ درایران طبق کاوشهای باستان شناسی هم زمان با ایجاد شهرهاست.
یونانیان این دژها را بر فراز بلندی یا کوه می ساختند و به آن اکروپولیس یا ( ارگ شهر ) می گفتند.
اما تمام ارگ ها بر فراز بلندیها ساخته نشده اند مثل ارگ تهران و شیراز که در فضای هموار بنا شده اند.
تفاوت ارگ و قلعه درارتباطشان با شهر مشخص می شود. ارگ قسمتی از شهر بوده در صورتی که قلعه بنایی مستقل از شهر و بیشتر کاربری نظامی داشته است مثل قلعه الموت.
• ارگ کریم خان ( شیراز )
• ارگ بم
• ارگ هرات
• ارگ تهران
• دروازه ارگ سمنان
• ارگ تبریز[ ۳] [ ۴]
• ارگ فورگ
• ارگ کاشمر
• ارگ گوگد
• ارگ شیخ بهایی

اُرْگ (organ)
اُرْگ
ساز بادی باستانی ، که صدای آن با فشردن کلاویه ای تولید می شود که دریچه ای را باز می کند تا هوای فشرده از داخل یک لوله یا دسته ای از لوله ها عبور کند؛ مجموع تعداد این لوله ها برحسب اندازۀ ساز فرق می کند. ارگ در ساخته های جدی موسیقی و موسیقی کلیسایی کاربرد دارد و برای اجراهای موسیقی سبک نیز نوعی ارگ ساخته اند. هر لوله فقط صدای یک نت را تولید می کند، اما لوله ها به صورت ایست هایی گروه بندی شده اند، یعنی دسته هایی از لوله های ردیف شده یا متوالی که به کمک یک دکمه به صدا درمی آیند. این ایست ها نیز به نوبۀ خود بخشی از یک ارگ فرعی را تشکیل می دهند، و این ارگ فرعی هم یکی از قسمت های تونالی است که کلّ ارگ را می سازند. این قسمت های جداگانه که مانوآل نام دارند، عبارت اند از ارگ های بزرگ ، موج دار، کُر، تک صدایی ، پژواک و پدال ، که در اختیار دست ها و پاهای نوازنده قرار دارند. با چنین گروه بندی ها و تقسیم بندی هایی دست یابی به گستره های وسیعی از آوا و شدت صدا امکان پذیر می شود.تاریخچه. ساز ارگ از نی های پان و هیدرولیک (ارگ آبی ) شکل می گیرد، و نام آن در نوشته هایی متعلق به قرن ۳پ م آمده است . نخستین پیشرفت در ساختمان ارگ ، تأمین هوای فشرده از دَم ها بود. ارگ در قرون ۸ و ۹م از بیزانس به فرانسه صادر، و از آن پس ساخت و تولید آن در اروپا آغاز شد. جایگزین کردن لغزانک های قدیمی با نظام کلاویه به قرون ۱۱ تا ۱۳م بازمی گردد؛ نخستین کلاویۀ کروماتیک به ۱۳۶۱م تعلق دارد. بعدها کلاویه ای پدالی ، که با پاها نواخته می شد، برای کنترل لوله های بزرگ باس اضافه شد. تعداد لوله ها، که اندازه های شان از ۳۲ فوت تا کسری از یک اینچ را دربردارد، بی اندازه افزایش یافت و آن ها را به انواع و اقسام شکل های گوناگون و از مواد مختلف و با مکانیسم های صدادهی گوناگون ساختند؛ هریک از گستره های آوایی این لوله ها با ایست هایی کنترل می شود که آن ها را طبق خواست نوازنده می توانند به کار اندازند یا قطع کنند. تعداد مانوآل ها (کلاویه های دستی ) به سه عدد و بیشتر افزایش یافته است، که درنتیجه تعداد بیشتری ایست را پیش از اجرا می توان کنترل کرد و تغییر داد. از اواخر قرن ۱۹ دَم ها، که قبلاً با دست دمیده می شدند، مکانیکی به کار افتادند و تمهیدهایی ابداع شد تا تمامی ایست ها در قالب ترکیب های مختلف قابل راه اندازی و به کارگیری باشند. پیش از آن نیز استفاده از جفت کن ها، گستردگی این گونه امکانات را موجب شده بود، که رژیسترهایی را که با دو مانوآل یا یک مانوآل و پدال ها تحت اختیار قرار می گرفتند، به صورت مکانیکی با هم یکی می کردند. پدال های موج دار تولیدکنندۀ کرِشندو (افزایش بلندی صدا) و دیمینوئِندو (کاهش بلندی صدا) بر قدرت بیانگری ارگ افزودند، اما توانایی دست ها و پاهای نوازنده برای تغییر قدرت یا کیفیت آوا از این فراتر نمی رود. در ۱۹۴۳، ارگ الکتریکی چرخ آوا را لارنس هَموند (۱۸۹۵ـ۱۹۷۳)، مهندس امریکایی، اختراع کرد. انواع دیگر ارگ الکتریکی در دهۀ ۱۹۶۰ پدید آمدند. ارگ های مجهز به دستگاه های الکتریکی که تاحدی به کنترل هوای فشرده نیز متکی اند، جای ارگ های الکتریکی را گرفتند. این سازها شامل بسیاری جلوه های ویژۀ صوتی و نیز نمایش رنگ های آوایی مختلف اند. در ارگ های الکترونیک، نت ها با نوسان سازهای الکترونیک تولید می شوند و می توان به دلخواه (با آمپلی فایر) به آن ها عمق و پژواک بخشید.