ارکئوپتریکس

آرکئوپتریکس. نیاپرنده[ ۳] یا دیرینه مرغ[ ۴] یا آرکئوپتریکس ( به انگلیسی: Archaeopteryx، تلفظ: /ˌɑːrkiːˈɒptərɪks/ ) دایناسوری گوشتخوار از دورهٔ ژوراسیک می باشد. این دایناسور از نیاکان پرندگان به شمار می رود که حدود ۱۵۰ تا ۱۵۵ میلیون سال قبل در دوره ژوراسیک در مجمع الجزایری در دریای گرمسیری کم عمق در جنوب آلمان زمانیکه اروپا خیلی نزدیک به استوا بوده است، می زیسته است. اندازه و شکل آرکئوپتریکس مثل زاغی اروپایی[ ۵] است که می توانسته تا ۵/. متر در طول رشد کند. با وجود اینکه آن ها اندازهٔ کوچک، بالهای وسیع و توانایی برای پرواز داشتند، آرکئوپتریکس نسبت به پرندگان امروزی اشتراکات بیشتری با دایناسورهای دَدپا کوچک داشتند، به خصوص ویژگی های بعدی را با دینونیکوسور[ ۶] درومااوساروس[ ۷] و ترودونتیدس[ ۸] به اشتراک گذاشتند، آرواره ها با دندان های تیز، سه انگشت با چنگال ها، یک دُم استخوانی بلند، انگشتان پای دوم ( چنگال کشنده ) ، پرها و ویژگی های اسکلتی مختلف.
آرکئوپتریکس از کلمه یونانی |ἀρχαῖος به معنی باستانی و کلمه یونانی |πτέρυξ به معنای بالدار گرفته شده و به معنای کهن بال است. این پرنده گاه با نام آلمانی Urvogel ( نیا - پرنده ) نیز نامیده می شود. [ نیازمند منبع]
آرکئوپتریکس، در سال ۱۸۶۱ در بندر باواریا کشف شد، [ ۹] و پس از فقط ۲ سال چارلز داروین تحقیقاتش را روی گونه اصلی منتشر کرد و یک بخشی از مدرک کلیدی بحث در مورد تکامل شد. در طی سال ها، بیشتر از نه سنگواره از آرکئوپتریکس به دست آمده است.
اولین نمونهٔ کشف شده، که شاید معروف ترین سنگواره ی جهان باشد و حالا به نمونهٔ لندن معروف است، تکه تکه و ناقص بود. از آن زمان، ده سنگواره از اسکلت این جانور یافت شده است که بعضی از آن ها به شکلی شگفت انگیز سالم مانده اند. آرکئوپتریکس، مثل پرندگان امروزی، پرهایی کشیده روی بال و دمش داشت و به همین دلیل همیشه آن را نخستین پرنده قلمداد کرده اند. با این همه، حالا می دانیم که پرهای پیچیده و دیگر ویژگی های پرنده مانند در میان دایناسورهای گوشت خوار معروف به دست قاپان متداول بوده اند. گرچه امروز هم آرکئوپتریکس را از نخستین نیاکان پرندگان امروزی می دانند، بسیاری از دست قاپان کمابیش پرنده مانند بودند. [ ۱۰]