ارزروم

ارزروم ( به ترکی استانبولی: Erzurum ) ؛ ( به ارمنی: Կարին، کارین ) ؛ ( به کردی: Erzîrom ) ( به ترکی عثمانی: ارضروم ) ( در گذشته به صورت ارزن الروم یا ارزنةالروم هم نوشته می شد ) یکی از شهرهای ترکیه جمعیت ۳۶۷٬۰۰۰ نفر و بزرگ ترین شهر و مرکز استان ارزروم در ترکیه است. مردم این شهر به نسبت مساوی ترک های آناتولی و کُردها هستند. این شهر در شرق آناتولی قرار داشته و دارای ارتفاع ۱۹۰۰ متر بالاتر از سطح آب های آزاد است. [ ۱] ورزش های زمستانی در این شهر رونق زیادی دارد. [ ۲]
تاریخ ارزروم به دوران اورارتو می رسد و دودمان آرتاشسی در آنجا اسکان داشته است. سکنه اول این منطقه ارمنی ها بودند که شهری به نام «کارین» در آنجا بنیان نهادند. در دوران بیزانس ( روم شرقی ) شهر تبدیل به قلعه شد و تئودوسیوپولیس ( Theodosiopolis ) نام گرفت. ارزروم در جنگ های بین ایران و روم و ایران و عثمانی به دفعات تغییر تبعیت داد. در سال ۵۰۲ میلادی، بهرام گور شهر را تسخیر کرد اما این شهر پس از مدت کوتاهی دوباره به دست رومیان افتاد.
حمدالله مستوفی می گوید «در آنجا کلیسایی است در عظمت چنان که عالی تر از آن عمارت در آن ملک نیست و در او گنبد عالی بوده پنجاه گز و بعضی از طاق آن گنبد در شب ولادت حضرت رسول فرود آمد و چنان که می خواهند که باز جای کنند عمارت نمی پذیرد و فرود می آید و در برابر آن کلیسا مسجد بر شکل طول و عرض آن مانند کعبه مسلمانان ساخته اند و آن را نمودار کعبه می خوانند. » ابن بطوطه که در سال ۷۳۳ هجری در ارزروم بوده می گوید ارزروم شهریست بزرگ متعلق به سلطان عراق و قسمت عمدهٔ آن خراب است و بیشتر خانه های آن باغ دارد و سه رودخانه آن را مشروب می سازد. [ ۳]
در تاریخ ایران و در دوره قاجاریه یک دوره مذاکرات مهم تاریخی برای تعیین مرز بین دولت ایران و دولت عثمانی در شهر ارزروم برگزار شد که سرپرستی هیئت اعزامی از ایران به عهده میرزا تقی خان امیرکبیر بود. این شهر یکی از سرد سیرترین شهرهای کشور ترکیه می باشد.
جنگ عثمانی و صفوی اندکی پیش از مرگ پدر احمد یکم ( محمد سوم ) آغاز شده بود. احمد یکم پس از به تخت نشستن، زاده یوسف سنان پاشا را به عنوان رهبر سپاه شرق منصوب کرد. ارتش عثمانی در ۱۵ ژوئن ۱۶۰۴ از قسطنطنیه حرکت کرد اما خیلی دیر شده بود، و زمانی که در ۸ نوامبر ۱۶۰۴ به جبهه شرقی رسید، ارتش صفوی ایروان را تصرف کرد و وارد ایالت قارص شد و فقط قوای عثمانی می توانست در آخالتسیخه آنها را متوقف کند. با وجود مساعد بودن شرایط، یوسف سینان پاشا تصمیم گرفت برای زمستان در وان بماند، اما پس از آن به ارزروم لشکر کشید تا از حمله صفویان جلوگیری کند. این امر باعث ناآرامی در سپاه عثمانی شد و آن سال عملاً برای عثمانی ها هدر رفت و بی نتیجه ماند. [ ۴]

اَرْزِروم
مسجد اولوجامع، (یا: ارض روم، ارزنةالروم، ارزن الروم) شهری در شمال شرقی ترکیه و نزدیک ترین شهر بزرگ این کشور به مرز ایران. ۲۹۷,۵۰۰ نفر جمعیت دارد (۱۹۹۰). ارتفاع آن از سطح دریا بیش از ۱,۵۰۰ متر است و زمستان های سرد و طولانی دارد. رود ارس از این ناحیه سرچشمه می گیرد. اقتصاد شهر بر پایۀ کشاورزی و دامداری، فراوری مواد غذایی، و صنایع سبک استوار است. ارزروم در اعصار کهن بخشی از ارمنستان قدیم بود. در امپراتوری روم شرقی آن جا را تئودوسیوپولیس می نامیدند. در ۵۰۲م، قباد اول ساسانی ارزروم را تصرف کرد. امپراتوری روم و روم شرقی نیز بر این شهر حکومت کردند. در خلافت عثمان به دست مسلمانان افتاد (۴۲ق). مورخان عرب آن را با معرب کردن نام ارمنی آن قالیقَلا می خواندند. این شهر بارها بین مسلمانان و رومیان دست به دست شد. زلزلۀ ۲۲۵ق و حملۀ غزها (۴۷۳ق) از مصائب تاریخی ارزروم است. در ۴۷۳ق سلجوقیان بر آن جا چیره شدند. در ۹۰۸ق، شاه اسماعیل صفوی ارزروم را تسخیر کرد و تا مدت ها این شهر عرصۀ نبرد ایران و عثمانی بود. معاهدۀ معروف ایران و عثمانی در زمان محمدشاه قاجار، موسوم به معاهدۀ ارزروم، در این شهر منعقد شد و به اختلافات دو کشور پایان داد. نمایندۀ ایران در این گفت وگوها میرزا تقی خان امیرکبیر بود. در جنگ جهانی اول قوای روس ارزروم را تصرف کردند و در ۱۹۱۸ نیروهای عثمانی شهر را بازپس گرفتند. انجمن دفاع از حقوق آناتولی شرقی، کنگره ای به ریاست مصطفی کمال پاشا (آتاتورک) در ارزروم برگزار و میثاق ملی را تنظیم کرد (۱۹۱۹). مهم ترین اثر تاریخی باقی مانده در ارزروم اولوجامع (مسجد عالی)، از بناهای عهد سلجوقی، است. شمس تبریزی مدتی در این شهر می زیسته و طریقت مولویه در آن جا پیروانی داشته است.