اردستان

شهرستان کهن و تاریخی اردستان که در مسیر راه کاشان - نائین - یزد، در شمال شرقی اصفهان و در جنوب دشت کویر مرکزی قرار گرفته است. اطلاعاتی که درباره سابقه تاریخی اردستان درمنابع تاریخی ذکر شده، بسیار متنوع است برخی مورخان نوشته اند این شهرستان در دوران اشکانی، پایتخت اردوان چهارم بوده و اردشیر اول، بنیانگذار پادشاهی ساسانی، آتشکده ای در آن بنا کرده است. بعضی مورخان نیز اردستان را زادگاه کاوه آهنگر دانسته اند و اهالی منطقه، خانه و باغی را که در محله کبودان این شهر واقع شده و به باغ کاوه موسوم است و همچنین قنات دو طبقه مون که یکی از عجایب سیستم آبرسانی در ایران قدیم به شمار می آید و حفر آن را به کاوه آهنگر نسبت داده اند، دلیلی برای اثبات نوشته مورخان می دانند. علاه بر این در این شهرستان قنات دیگری هم با عنوان ارونه وجود دارد که با فورزه بندی دیدنی و جالبش، آب کشاورزی پنج محلهٔ شهر را تامین می کند و مردم معتقدند ارونشاه نخستین پادشاه پیشدادی آن را حفر کرده است. اردستان در دوران صفویه از شهرهای آباد و مهم کشور به شمار می آمده و نقل شده مردم آن هنگام حمله اشرف افغان به اصفهان، چنان پایداری و استقامتی در برابر مهاجمان نشان دادند که موجب حیرت اشرف افغان شد. در دوران قاجاریه، به ویژه هنگام حکومت ناصرالدین شاه اردستان جایگاه بهتری یافت، اما پس از کشته شدن ناصرالدین شاه این شهر ناامن شد. نام اردستان، در افسانه های فولکلوریک نیز آمده و از جمله بر پایه یکی از افسانه ها، اردستان مسکن رستم دستان، جهان پهلوان باستانی بوده و ابتدا ارگ دستان نام داشته و سپس به ارگستان و سرانجام به اردستان تغییر نام داده است. بر پایه این افسانه، طایفه لیلاز، که از طایفه های پرجمعیت اردستان به شمار می آیند، از اعقاب لیلاز، برادر رستم هستند. وجود مسجد جامع اردستان دلیل خوبی بر سابقه دیرینه این شهرستان می تواند، باشد. مسجد جامع اردستان که یکی از نمونه های منحصر به فرد مساجد چهار ایوانی کشور به حساب می آید، در قرن سوم قمری به دستور عمربن عبدالعزیز اجلی بر روی بنای آتشکده ای که هنوز آثار آن در گوشه ای از مسجد دیده می شود، به سبک مسجدهای عربی ساخته شده و مجموعه کم نظیری شامل مدرسه حاج حسین نورالدین، آب انبار حاج حسن، راسته بازار، میدان تعزیه، حمام و قلعه میان شهر در کنار آن قرار دارد. این مسجد که در دوره های آل بویه، سلجوقی و بعد مورد بازسازی قرار گرفته، ویژگی خاص مساجد قبل از ایلخانیان ( قرن هشتم به بعد ) و استفاده نکردن از کاشی های لاجوردی را دارد و تمامی آن از خشت و گل ساخته شده است. مسجد امام حسن محله بازار ( ع ) و آب انبار مجاور آن از دیگر بناهایی است که قدمت اردستان را تایید می کند، همچنین مسجد خسرو که در دورانهای مختلف دستخوش تخریب شده و هم اکنون، فقط سر در ورودی آن برجا مانده است گواه کهن بودن این شهرستان است. بنای مسجد جامع زواره در بخش مرکزی زواره، در فاصله ‪ ۱۸‬کیلومتری شمال شرق اردستان، با توجه به مدارک موجود، نخستین مسجد چهار ایوانی ایران است که در دوره سلجوقی ساخته شده و اصالت خود را تاکنون به نحو شایسته ای حفظ کرده است. کاروانسرای جوگند واقع در جاده اردستان - نایین، مجموعه آسیاب های آبی در مناطق راهمیان و زواره، مجموعه کاخ سرهنگ آباد در شرق زواره و همچنین حسینه ها، یخچالها، آب انبارها، مناره ها از دیگر نقاط تاریخی و دیدنی اردستان بشمار می روند. در شهر اردستان قناتی وجود دارد که دو طبقه است، یعنی دو رشته آب، دو کیلومتر به موازات هم در جریان هستند. این قنات که معروف به قنات دو طبقه مون است، تنها قنات دو طبقه ایران بشمار می رود. این قنات ها به گونه ای ساخته شده اند که آب در گل بین آنها نفوذ نمی کند تا باعث شود به هم نشتی داشته باشند. شهرستان اردستان پرورشگاه عالمان بزرگ، ریاضی دانان و فقیهان و هنرمندان فراوانی نیز بوده است. ابوجعفر محمد ادیب اردستانی، ابوالحسن شافعی اردستانی، شیخ فضل الله مهابادی، موسی ابوالحسن علی زواره و دهها عالم، محدث، فیلسوف و فقیه که شهید آیت الله سید حسن مدرس و استاد محیط طباطبایی از جمله مشاهیر معاصر این شهرستان هستند. بارگاه های ملکوتی امامزادگان موسی، اسماعیل، ابراهیم، حیدر، یعقوب یحیی، سیدکمال الدین، بی بی غریب ( واقع درسرابه کچومثقال ) و سرالدین ( واقع درروستای لاسیب ) علیهم السلام از جمله مکانهای زیارتی شهرستان اردستان بشمار می روند. این شهرستان دارای حدود چهار هزار و ‪ ۵۰۰‬اثر تاریخی، مذهبی و جاذبه گردشگری است که برخی از آنها در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. مسجد ملا یعقوب محله کبودان، مقبره سلطان سید حسین، آتشکده مهر اردشیر، حسینیه های محله بالا ( سرده ) و پایین ( دمبیده ) کچومثقال، مسجد جامع روستای اونج، یخچال شهر مهاباد، مقبره های سلطان بیگ، پیر مرتضی و امیر اویس اردستان، آب انبار باغ بازان، نو و پامنار زواره، آب انبار مون اردستان، کاروانسراهای روستاهای بغم و ظفرقند، مسجد سام الدین و حسینیه های بزرگ و کوچک زواره از جمله مکانهای تاریخی شهرستان اردستان هستند. شهر اردستان که ساکنانش در گویش محلی خود از آن با عنوانهای ارسون، اردستون، ارسون، اسوم و اسون نیز یاد می کنند با مساحت ‪ ۱۱‬هزار و ‪۵۹۱‬ کیلومتر مربع در فاصله ‪۱۱۰‬کیلومتری شمال اصفهان واقع شده است.
محتویات [نمایش]
تقسیمات کشوری و جمعیت [ویرایش]
بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ جمعیت کل شهرستان اردستان ۴۴٬۷۰۹ است. شهرها، بخش ها و دهستانهای شهرستان اردستان عبارت اند از:
شهرها:اردستان، زواره و مهاباد
بخش مرکزی شهرستان اردستان
دهستان کچو
دهستان زاغل
دهستان برزاوند
دهستان علیا
ده . . .