ارایه شناسی

آرایه شناسی. آرایه شناسی[ ۱] یا آرایه بندی ( به انگلیسی: Taxonomy ) ، همان کاربرد و دانش «رده بندی بر اساس مجموعه های گسسته» است. آرایه بندی به رده بندی اشیا و مفاهیم اشاره دارد، همچنین این واژه به قوانین بنیادین عمل رده بندی هم ارجاع دارد. واحد آرایه بندی، یک آرایه ( به انگلیسی: taxa یا taxon ) است. بیشتر آرایه بندی ها ساختار سلسله مراتبی دارند ولی لازم نیست حتماً این موضوع برقرار باشد، یعنی مثلاً یک آرایه بندی می تواند ساختار شبکه ای داشته باشد. آرایه بندی با جزءبندی متفاوت است، جزءبندی نیز نوعی رده بندی است ولی دربارۀ «رده بندی جزءهای یک کل» به کار می رود.
ریشه کلمه انگلیسی تاکسونومی به زبان یونانی برمی گردد: «τάξις یا taxis» یعنی آرایه یا ترتیب و «νόμος یا nomos» یعنی قانون یا دانش.
در اصل واژه آرایه بندی به طبقه بندی موجودات زنده - که امروزه آن را به «آرایه بندی آلفا» نیز شناسند - اشاره می داشت، با این وجود، امروز این واژه به مفهوم فراختر و عمومی تری کاربرد دارد و می تواند به دسته بندی هر چیزی و نیز به اصولی که متضمن چنین دسته بندی ای می باشد، دلالت کند. تقریباً برای همهٔ موجودات جاندار، بی جان، مکان ها، فکرها، عقیده ها، وقایع، محتویات و رابطه ها و… این امکان هست که بر اساس رَویه ای آرایه بندی طبقه بندی بشود. این واژه همچنین ممکن است به رویه های خویشاوندی ای به جز سلسله مراتب پدر - فرزندی، مانند ساختارشبکه، با نوع دیگری از رابطه ها بکار بسته شود. آرایه بندی ممکن است شامل تک فرزند با چند تا از والدین باشد؛ برای مثال ماشین شاید با دو والدین به نظر برسد: یکی «وسیله نقلیه» و دیگری «ساختار پولادی» درهرصورت این فقط به این معنی است که ماشین یک بخش از چندین آرایه بندی مختلف است. یک آرایه بندی شاید همچنین یک سازمان ساده ای از انواع چیزهایی در یک گروه یا حتی یک سیاههٔ الفبایی باشد. اما اصطلاح واژگان ( Vocabulary ) برای چنین سیاهه ای مناسبتر است. در کاربرد رایج در مدیریت دانش، آرایه بندی ها نسبت به هستی شناسی ها که دربارهٔ گونه گونی بیشتری از انواع رابطهٔ به کار می رود، کمتر دیده می شوند. از دیدگاه ریاضی، یک آرایه بندی سلسله مراتبی، یک ساختار درختی از دسته بندی هایی برای مجموعه ای از اشیاء داده شده است که سلسله مراتب محدود نیز نامیده می شود. در بالای ( سر ) این ساختار یک رده بندی منفرد وجود دارد ( گره ریشه ای یا root node ) ، که برای همهٔ اشیاء به کار می رود. گره های زیر این ریشه بیشتر رده بندی خاصی هستند که برای زیرمجموعه های مجموعهٔ شامل تمام اشیاء رده بندی شده بکار بسته می شوند؛ بنابراین برای مثال در رَویه های معمولیِ رده بندی علمی جانداران، ریشه که اندامگان ( ارگانیسم ) نامیده می شود، با گره هایی ( nodes ) برای طبقهٔ آرایه شناختی دنبال می شود: دامنه، فرمانرو، شاخه، رده و…

آرایه شناسی (زیست شناسی). در زیست شناسی، آرایه شناسی یا تاکسونومی ( به انگلیسی: Taxonomy ) ( از یونانی باستان τάξις، به صورت taxis خوانده شده، به معنای "چینش یا آرایش"، و - νομία، به صورت - nomia خوانده شده به معنای "روش" ) ، مطالعه علمی نامگذاری، تعریف ( تعیین حدود ) و طبقه بندی گروه جانداران زیست شناختی، برحسب ویژگی های مشترکشان می باشد. جانداران را به آرایه ها ( تاکسا taxa که مفرد آن taxon تاکسون است ) دسته بندی کرده، و به هر کدام از این دسته ها طبقه یا رتبه آرایه شناختی نسب داده می شود؛ به گونه ای که گروه هایی از یک طبقه را می توان در طبقه فراگیرتری تجمیع کرده و بدین طریق سلسله مراتب آرایه شناختی شکل خواهد گرفت. جدیدترین طبقه بندی مورد استفاده بدین صورت است: حوزه ( domain ) ، فرمانرو ( kingdom ) ، شاخه ( phylum ) ( برخی مواقع در گیاه شناسی به آن division یا بخش گفته می شود ) ، رده ( class ) ، راسته ( order ) ، خانواده ( family ) ، سرده ( genus ) ، گونه ( species ) . گیاه شناس سوئدی، کارل لینه را به عنوان بنیانگذار دستگاه کنونی آرایه شناختی بر می شمرند، چرا که او دستگاه طبقه بندی به نام آرایه شناسی لینه ای را برای نامگذاری جانداران بنیان نهاد.
با پیشرفت هایی که در این نظریه رخ داد، داده ها و فناوری تحلیل سیستماتیک زیست شناختی ( یا سامانه شناسی زیستی ) دستگاه لینه ای تبدیل به دستگاهی از طبقه بندی زیست شناختی نوینی جهت بازتاب روابط تکاملی بین جانداران، چه آن ها که زنده اند، یا آن ها که منقرض شده اند گشت.