ادبیات ترکی استانبولی

ادبیات ترکی استانبولی شامل قطعات شفاهی و متون نوشته شده به زبان ترکی استانبولی می شود، چه در شکل عثمانی چه در اشکال کمتر ادبی آن مانند گونه ای که امروزه در جمهوری ترکیه به آن صحبت می شود. زبان ترکی عثمانی که اساس بیشتر مجموعه نوشتارها را تشکیل می دهد، تحت تأثیر فارسی و عربی بود و به الفبای ترکی عثمانی نوشته می شد.
پس از اسلام بر اثر دین جدید و برخورد با ایرانیان و مسلمانان تغییراتی در دین، زبان و سبک زندگی شان به وجود آمد و به سرزمین های جنوبی تر مهاجرت کردند. ادبیات ترکی در حقیقت به صورت کتبی از همان دوره به وجود آمد و نخستین کتاب ادب ترکی قوتادغوبیلیگ است که در قرن یازدهم میلادی به پایان رسیده است. [ نیازمند منبع]
• آثار ادبیات ترکی از پس از اسلام تا دورهٔ امپراتوری عثمانی و تیموریان:
• قوتادغوبیلیگ: به معنی دانش مقدس نوشتهٔ یوسف بلاساغونی ( مشهور به یوسف خاص حاجب بلاساغونی ) که در سال ۱۰۶۹ میلادی به پایان رسید و تقدیم خاقان قراخانیان بغراخان شد. این اثر بر هجایی بر همان وزن شاهنامه سروده شده است. این اثر مثنوی ۶۶۴۵ بیت دارد. مضمون آن مانند سیاست نامه ها است. [ ۱]
• دیوان لغات الترک: نوشتهٔ محمود کاشغری ست و در مورد آموزش لغات زبان ترکی به عربی زبانان بوده و ترکی - عربی است. این اثر در سال ۴۵۱ هجری تألیف و به خلیفه عباسی تقدیم شده است و حاوی ۷۵۰۰ تکواژ است. [ نیازمند منبع]
• جواهر النحو فی لغات الترک:نویسنده این کتاب محمود کاشغری است ولی متأسفانه این کتاب به روزگار ما نرسیده و اطلاع ما از این کتاب فقط اشاره ای است که خود نویسنده در مقدمه کتاب آورده است. [ ۲]
• عتبه الحقایق: نوشتهٔ ادیب احمد یوکنکی در قرن ۱۲ میلادی در آسیای میانه نوشته شده و بر وزن هجایی بوده و کلمات فارسی و عربی زیادی به درون آن راه یافته است. این کتاب مانند قوتادغو بیلیگ بر وزن عروضی بحر متقارب مثمن مقصور سروده شده است و متن آن را ۱۰۲ دو بیتی تشکیل می دهد. کتاب از ۱۴ باب تشکیل یافته و قسمت اصلی را ۹ باب تشکیل می دهد. [ ۳]
• دیوان حکمت : نوشتهٔ احمد یسوی - مؤسس طریقت یسویه - که اندیشه ها و پندهای خود را در این کتاب نوشته است و به پیر ترکستان مشهور است و عطار در منطق الطیر چند بیت از ابیات دیوان حکمت را به فارسی برگردانده و تمثیلی هم آورده است. ایشان در سال ۵۶۲ هجری رحلت کرده اند . [ نیازمند منبع]
• قصص الانبیا: در سال۶۸۹ هجری توسط ناصر ربغوزی فرزند برهان الدین ربغوزی در مناقب پیغمبران نوشته شده است. ایشان اهل رباط اوغوز بودند که در منطقه خوارزم ترکستان غربی قرار دارد. قصص الانبیا به نثر نوشته شده است ولی قطعات منظوم نیز در متن دارد . [ نیازمند منبع]
• اوغوز خان داستانی: که به نثر و نظم است و در قرن سیزدهم میلادی نوشته شده است و دربردارنده داستان کهن ترکان یعنی داستان اغوز خان است. [ نیازمند منبع]
• چرخ نامه:اثر خواجه احمد فقیه، او اولین کسی است که در آسیای صغیر و در غرب آسیا به زبان ترکی شعر نوشت. پیش از او کسی در غرب دریای خزر هنوز به ترکی اثر منظوم خلق نکرده بود و بدین ترتیب او را می توان پدر ادبیات ترکی غربی معرفی نمود. او کتابی به نام اوصاف مساجد الشریفه دارد. [ ۴]
• شیاد حمزه: همان زمان با احمد فقیه است و داستان یوسف و زلیخا را او اولین بار به ترکی ترجمه کرده است که اثر او ۱۵۲۹ بیت دارد و در قالب مثنوی است. [ ۵] [ ۶]
• خواجه دهخانی: او در قرن سیزدهم می زیسته و از او چند غزل و یک قصیده بجای مانده است. [ ۷]