[ویکی فقه] احکام قضایا یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم منطق بوده و به معنای نسبت های بین دو قضیه متلازم از لحاظ صدق و کذب است.
گاهی میان دو قضیه از لحاظ صدق و کذب، نوعی تناسب و ارتباط وجود دارد، به گونه ای که اگر صدق یا کذب یکی از آن دو معلوم باشد می توانیم به صدق یا کذب قضیه دیگر حکم کنیم. این نوع قضایا در اصل موضوع و محمول مشترک اند و اختلاف آنها در موارد ذیل است:۱. موضوع یا نقیض موضوع یکی از دو قضیه، محمول در قضیه دیگر است و محمول یا نقیض محمول قضیه اول، موضوع قضیه دوم است. قضایای عکس و عکس نقیض، مصداق این موردند.۲. اختلاف دو قضیه در کمّ و کیف یا یکی از این دو است بدون اینکه جای موضوع و محمول عوض شده باشد. منشا قضایای متناقض، متداخل، متضاد و داخلتان تحت تضاد، همین اختلاف است.۳. به جای موضوع و محمول یا یکی از این دو، نقیض آن در قضیه دیگر آمده است. قضایای منقوض از این قسم اند.۴. فقط جهت دو قضیه متفاوت است. این اختلاف باعث ایجاد نسبت تباین، عموم و خصوص من وجه و یا عموم و خصوص مطلق میان دو قضیه می شود.نسبت های یاد شده را مناسبات قضایا و یا احکام قضایا می گویند. وجه اینکه در منطق به بحث احکام قضایا توجه می شود، این است که در بسیاری از موارد، اثبات مطلوب به نحو مستقیم، دشوار و بلکه در بعضی موارد غیرممکن می شود. در این موقع، استدلال کننده در صدد اثبات قضیه دیگری بر می آید که با مطلوب، نوعی ملازمه و مناسبت دارد، بدین صورت که از صدق قضیه اثبات شده؛ به لحاظ ملازمه و مناسبت به صدق یا کذب قضیه مطلوب، و یا از کذب آن به کذب یا صدق مطلوب پی می برد.در بعضی آثار منطقی، علاوه بر مباحث تناقض، عکس مستوی و عکس نقیض، لوازم شرطیات نیز در احکام قضایا مندرج شده است. بعضی معتقدند عکس، از احکام قضایا نیست، بلکه از قواعد استنتاج مباشر بوده و در مباحث قیاس باید مطرح شود.
گاهی میان دو قضیه از لحاظ صدق و کذب، نوعی تناسب و ارتباط وجود دارد، به گونه ای که اگر صدق یا کذب یکی از آن دو معلوم باشد می توانیم به صدق یا کذب قضیه دیگر حکم کنیم. این نوع قضایا در اصل موضوع و محمول مشترک اند و اختلاف آنها در موارد ذیل است:۱. موضوع یا نقیض موضوع یکی از دو قضیه، محمول در قضیه دیگر است و محمول یا نقیض محمول قضیه اول، موضوع قضیه دوم است. قضایای عکس و عکس نقیض، مصداق این موردند.۲. اختلاف دو قضیه در کمّ و کیف یا یکی از این دو است بدون اینکه جای موضوع و محمول عوض شده باشد. منشا قضایای متناقض، متداخل، متضاد و داخلتان تحت تضاد، همین اختلاف است.۳. به جای موضوع و محمول یا یکی از این دو، نقیض آن در قضیه دیگر آمده است. قضایای منقوض از این قسم اند.۴. فقط جهت دو قضیه متفاوت است. این اختلاف باعث ایجاد نسبت تباین، عموم و خصوص من وجه و یا عموم و خصوص مطلق میان دو قضیه می شود.نسبت های یاد شده را مناسبات قضایا و یا احکام قضایا می گویند. وجه اینکه در منطق به بحث احکام قضایا توجه می شود، این است که در بسیاری از موارد، اثبات مطلوب به نحو مستقیم، دشوار و بلکه در بعضی موارد غیرممکن می شود. در این موقع، استدلال کننده در صدد اثبات قضیه دیگری بر می آید که با مطلوب، نوعی ملازمه و مناسبت دارد، بدین صورت که از صدق قضیه اثبات شده؛ به لحاظ ملازمه و مناسبت به صدق یا کذب قضیه مطلوب، و یا از کذب آن به کذب یا صدق مطلوب پی می برد.در بعضی آثار منطقی، علاوه بر مباحث تناقض، عکس مستوی و عکس نقیض، لوازم شرطیات نیز در احکام قضایا مندرج شده است. بعضی معتقدند عکس، از احکام قضایا نیست، بلکه از قواعد استنتاج مباشر بوده و در مباحث قیاس باید مطرح شود.
wikifeqh: احکام_قضایا