اثرگذاری های حافظ

غزل حافظ به اعتقاد سیروس شمیسا، آشناترینِ اشعار برای عام و خاص است و این موقعیت برای کمتر شاعری، حتی در مقیاس جهانی پیش آمده است. [ ۱] به گفتهٔ یارشاطر، حافظ محبوب ترین شاعرِ ایرانی است. اگر کتابی شعر در یک خانهٔ ایرانی پیدا شود، به احتمال بسیارْ این، دیوانِ حافظ است. بسیاری از ابیاتش، ضرب المثل های زبانزدی شده اند، و شمارِ کسانی که نمی توانند برخی از اشعار او را تا حدی یا به طور کاملْ حفظ بخوانند، اندک هستند. از دیوانش در کتاب داری بسیار بهره گرفته می شود. داستان ها دربارهٔ پیش بینی های الهام گرفته شده از او فراوان هستند، که با لقبِ معروفِ «لسان الغیب» توجیه شده است. و بااین حال، او همچنان شاعریْ محض است. [ ۲]
یارشاطر می گوید هیچ شاعرِ ایرانیِ دیگری اینچنین موردِ تجزیه و تحلیل، تفسیر و تعبیرِ بسیار قرار نگرفته است. هیچ شاعری نیز به اندازهٔ حافظ اثری در دوره های شعرِ فارسیِ پس از سدهٔ چهاردهمِ میلادی نداشته است. او در پیشگاهِ فردوسی در قلمرو پهناور و مهمِ اجتماعی–سیاسی، در مقابلِ سعدی در زمینه های تنوع و ذوق و نشاط، و در برابرِ مولوی در موسیقیِ پُرنواختْ پایین تر است؛ اما با اجماعی عمومی، اوجِ شعرِ غناییِ ایران را نمایندگی می کند. در هیچ شاعرِ فارسیِ دیگری نمی توان چنین ترکیبی از تخیلِ بارور، بیانِ ادبی، انتخابِ مناسبِ کلمات و عباراتِ خوش آهنگِ ابریشمین را یافت. وی عمیقاً بر گروهِ بعدیِ غزل سرایان اثر گذاشت. شخصیت هایی که در اشعارش مورد حمله یا ستایش قرار گرفته اند، تبدیل به گنجینهٔ مشترکِ اشعارِ غناییِ فارسی شد. تجلیل از شراب و مستیِ شورانگیز، سخره گرفتنِ زاهد، شیخ، واعظ و ریاکاران دیگر، غزلِ پس از حافظ را با مضامین و نقوش و مبانی ای که تا به امروز ادامه دارد، مجهز کرده است، اما پس از تجدیدِ حیاتِ نیما و پیروانش به تدریج کاهش یافت. بااین حال، جذابیت و محبوبیتِ حافظ از همهٔ تحولاتِ بعدی جانِ سالم به دربُرد. [ ۳] نفوذ و اثرگذاریِ حافظ در ایران و جهان تا بدان حد است که در زمانهٔ خودِ او، آوازهٔ شعرش تا خراسان و ترکستان و هند و عراق عرب و عجم و آذربایجان رسیده بود و پس از درگذشتش نیز پادشاهانِ کشورهای همسایه مانند سلطان احمد، سلطان غیاث الدین، سلطان محمدشاه دکنی و تهمتن بن تورانشاه از شعر او استقبال می کردند. [ ۴] بسیاری از شخصیت های ایرانی از اشعارش در سخنانِ خویش استفاده کرده اند مانند نادرشاه، ناظم الدوله حاکم فارس، ناصرالدین شاه قاجار، ملااسماعیل واعظِ عهد ناصری. [ ۵]