اثر بنیان گذار

در مباحث مربوط به ژنتیک جمعیت ها، به کاهش تنوع ژنتیکی که در اثر ایجاد یک جمعیت جدید توسط شمار اندکی از افراد یک جمعیت بزرگ رخ می دهد، اثر بنیان گذار[ ۱] می گویند. ارنست مایر[ ۲] در سال ۱۹۵۲ با بهره گیری از نظرات افرادی چون سؤال رایت، [ ۳] این موضوع را مورد بررسی کامل قرار داد. به دلیل کاهش چشمگیر تنوع ژنتیکی، جمعیت تازه ایجاد شده ممکن است از نظر ژنتیکی و فنوتیپی از جمعیت اولیه کاملاً متمایز باشد. در شکل روبرو جمعیت اولیه به طور تقریبی شمار یکسانی اعضای آبی و قرمز دارد.
سه جمعیت کوچک جدا شده در شکل به دلیل خطای نمونه گیری برخی از رنگ ها را به شکلی غالب از خود نشان می دهند. این حالت همان اثر بنیان گذار است. گر چه در مورد پدیده گلوگاه جمعیت، یک جمعیت جدید به مفهوم واقعی آن تشکیل نمی شود، ولی می توان اثر بنیان گذار را در آن جا نیز مشاهده کرد. اثر بنیان گذار شکلی ویژه از رانش ژنتیکی است. جمعیت های دچار اثر بنیان گذاردر بیشتر مواقع جمعیت های کوچکی هستند و به همین دلیل نسبت به رانش ژنتیکی حساسند. این امر خود سبب کاهش تنوع ژنتیکی در این جمعیت ها می گردد.
جمعیت آمیش در ایالات متحده آمریکا از تعداد بسیار محدودی خانواده بنیان گذار به وجود آمده است. این گروه شروع به ازدواج های درون خانوادگی کردند و مهاجر تازه ای نیز به گروهشان افزوده نگردید. اثر بنیان گذاری که در اثر انزوای فرهنگی این گروه رخ داد، سبب شیوع پدیده های نادری چون چند انگشتی ( انگشت اضافه ) یا پلی داکتیلی که یکی از نشانه های سندرم الیس وان کرولد[ ۴] است در میان آمیش ها گردید. شمار بالای ناشنوایان مارتاز وین یارد[ ۵] در آمریکا که منجر به اختراع زبان اشاره مارتاز وین یارد گردیده است، یکی دیگراز نمونه های شیوع بیماری به واسطه اثر بنیان گذار است. مارتاز وین یارد نام پنجاه و هشتمین جزیره ایالات متحده آمریکا از نظر وسعت است و در ساحل شرقی این کشور قرار دارد. مثالی دیگر از اثر بنیان گذار شیوع بالای کوررنگی کامل در میان بومیان یکی از جرایر میکرونزی بنام پین گلاپ است. در حوالی سال ۱۷۷۵ طوفانی سهمناک جمعیت بومیان این جزیره را به تنها ۲۰ نفر کاهش داد ( برای جمعیت نامبرده این حادثه یک گلوگاه جمعیت[ ۶] محسوب می شود ) . در میان باقی ماندگان یک نفر ژن کوررنگی داشت. تنها با گذشت چندین نسل، در جمعیت کنونی ۵ درصد افراد کوررنگ و ۳۰ درصد آن ها ناقل ژن کوررنگی می باشند. در مقایسه باید ذکر کرد که شیوع این بیماری در ایالات متحده آمریکا تنها سه هزارم درصد است. حالتی مشابهی را می توان در میان یهودیان اشکنازی مشاهده کرد. این گروه از یهودیان در معرض ابتلا به بیماری تی ساکس[ ۷] ( بیماری وراثتی کشنده که غالباً منجر به مرگ اطفال مبتلا پیش از سن چهار سالگی می گردد ) هستند.