ابویوسف قاضی، یعقوب (کوفه ۱۱۳ـ بغداد ۱۸۲ق)
فقیه، محدث و از بنیادگذاران مذهب حنفی. نزد کسانی چون سلیمان اعمش، ابواسحاق شیبانی، عطاء بن سائب و یحیی بن سعید انصاری درس خواند. فقه استاد دیگرش، ابوحنیفه، را تدوین کرد و به خلاف سیرۀ او با خلافت مرتبط شد. در زمان مهدی و هادی عباسی قاضی شد. هارون نیز در ۱۷۰ق او را لقب قاضی القضاة اسلام داد، و این نخستین بار بود که در تاریخ اسلام چنین لقبی به کسی داده می شد. همچنین هارون قاضیان شهرها را با مشورت او از مقلدان ابوحنیفه برمی گزید. بدین گونه مذهب حنفی بسیار گسترش یافت. با شافعی مناظره می کرد و در تألیف اصول فقه نیز بر او مقدم است. در تفسیر، مغازی و ایام العرب (شناخت علل و عوامل و وقایع جنگ های قبایل عرب در عهد پیش از اسلام) نیز توانا بود. برخی چون ابن مبارک او را در حدیث ضعیف شمردند. او نخستین کسی است که لباس متمایز برای علما برگزید. رأی متخالف مجتهدان را خطا نمی دانست. احمد بن حنبل، یحیی بن معین، و محمد بن حسن شیبانی از شاگردان او بودند. از آثارش: الخراج، کهن ترین کتاب تفصیلی و نظری موجود در موضوع خراج که به درخواست هارون الرشید تألیف شده است. این اثر نخستین بار در بولاق (۱۳۰۲ق) به چاپ رسیده و ترجمۀ ایتالیایی آن به کوشش تریپودو۱ (رم، ۱۹۰۶) و ترجمۀ فرانسوی آن به کوشش فاینان۲ (پاریس، ۱۹۲۱) منتشر شده است؛ الردُّ علی سیرالاوزاعی، دربارۀ احکام شرعی مربوط به جنگ، که به کوشش ابوالوفا افغانی در قاهره به چاپ رسیده است (قاهره، ۱۳۵۷ق).
فقیه، محدث و از بنیادگذاران مذهب حنفی. نزد کسانی چون سلیمان اعمش، ابواسحاق شیبانی، عطاء بن سائب و یحیی بن سعید انصاری درس خواند. فقه استاد دیگرش، ابوحنیفه، را تدوین کرد و به خلاف سیرۀ او با خلافت مرتبط شد. در زمان مهدی و هادی عباسی قاضی شد. هارون نیز در ۱۷۰ق او را لقب قاضی القضاة اسلام داد، و این نخستین بار بود که در تاریخ اسلام چنین لقبی به کسی داده می شد. همچنین هارون قاضیان شهرها را با مشورت او از مقلدان ابوحنیفه برمی گزید. بدین گونه مذهب حنفی بسیار گسترش یافت. با شافعی مناظره می کرد و در تألیف اصول فقه نیز بر او مقدم است. در تفسیر، مغازی و ایام العرب (شناخت علل و عوامل و وقایع جنگ های قبایل عرب در عهد پیش از اسلام) نیز توانا بود. برخی چون ابن مبارک او را در حدیث ضعیف شمردند. او نخستین کسی است که لباس متمایز برای علما برگزید. رأی متخالف مجتهدان را خطا نمی دانست. احمد بن حنبل، یحیی بن معین، و محمد بن حسن شیبانی از شاگردان او بودند. از آثارش: الخراج، کهن ترین کتاب تفصیلی و نظری موجود در موضوع خراج که به درخواست هارون الرشید تألیف شده است. این اثر نخستین بار در بولاق (۱۳۰۲ق) به چاپ رسیده و ترجمۀ ایتالیایی آن به کوشش تریپودو۱ (رم، ۱۹۰۶) و ترجمۀ فرانسوی آن به کوشش فاینان۲ (پاریس، ۱۹۲۱) منتشر شده است؛ الردُّ علی سیرالاوزاعی، دربارۀ احکام شرعی مربوط به جنگ، که به کوشش ابوالوفا افغانی در قاهره به چاپ رسیده است (قاهره، ۱۳۵۷ق).