[ویکی نور] «ابوسعید خرّاز، احمدبن عیسی بغدادی»، از عرفای قرن سوم هجری بوده است. غیر از لقب خرّاز او را با القاب «لسان التصوف» و «قمر الصوفیه» نیز خوانده اند. در باره تاریخ تولد و خانواده او اطلاع چندانی در دست نیست. همچنین اطلاعات پراکنده ای نیز در باره سفرهای او در دست است (مانند سفر به رمله و بیت المقدس). او به احتمال قوی در ایام محنت صوفیان، که به دست غلام خلیل پدید آمده بود، از بغداد به مصر مهاجرت کرد و مدتی را نیز در مکه مجاور بود.
خرّاز با صوفیان بسیاری معاصر یا معاشر بود، از جمله ذوالنون مصری، ابوعبداللّه نَباجی، ابوعبید بُسری، بشر بن حارث، عَمرو بن عثمان مکی و با برخی از آنها نیز مکاتبه می کرد. گفته اند که خرّاز شاگرد محمد بن منصور طوسی بوده و از او و ابراهیم بن بشّار خراسانی روایت کرده است. برخی چون علی بن محمد واعظ مصری، ابومحمد جریری و علی بن حفص رازی نیز از خرّاز روایت کرده اند.
خرّاز در میان اهل تصوف، به ویژه در مکتب بغداد، مقامی بلند داشت. از جنید بغدادی نیز چنین نقل شده است: «اگر ما آنچه را ابوسعید بدان رسیده از خداوند طلب کنیم، هلاک خواهیم شد». گفته شده است هرچند وی خود را شاگرد جنید می خواند، اما در حقیقت از او برتر بود. با وجود این عباس بن مهتدی در باب ورع بر او خرده گرفته است. خرّاز از میان معاصرانش، ابن عطا آدمی را بزرگ می داشت و او را صوفی حقیقی می دانست.
تصوف خرّاز همچون جنید با رعایت شریعت همراه بود. او مقام نبوت را برتر از ولایت می دانست و معتقد بود که هر نبی قبل از نبوت حائز مقام ولایت بوده است. همچنین او از گروهی از صوفیان دمشق به سبب قول بدعت آمیزشان در باره رؤیت خدا انتقاد کرده بود. با وجود این، علمای ظاهر او را به سبب برخی مطالب، که در کتاب «السّرّ» آورده بود، به کفر منسوب کردند. خرّاز در پاسخ کسی که علت تکفیر را از او پرسید، گفته بود: «گفتم میان من و حق حجاب نیست». به خرّاز اشعار اندکی نسبت داده شده است.
تاریخ وفات او را به اختلاف بین 277 تا 297 ذکر کرده اند. برخی متأخران تاریخ 286 را ترجیح داده اند.
آثار به جامانده از ابوسعید همراه با آثار دیگر او - که فقط نامی از آنها به تصریح یا به اشارت در آثار نویسندگان دیگر صوفیه آمده - حجم بسیاری را در بر نمی گیرد. به گزارش سزگین او علاوه بر کتاب الصدق - که آربری آن را تصحیح و ترجمه و در 1316ش / 1937 در لندن منتشر کرد - کتاب هایی با عناوین «المسائل»، «معیار التصوف و ماهیتُه»، «الصفات»، «الضیاء»، «الکشف و البیان»، «الفراغ»، «الحقایق» را نیز تألیف کرده بود، که نسخه هایی از آنها موجود است. پنج کتاب اخیر را قاسم سامرایی در 1346ش، در بغداد به چاپ رساند. در کنار این آثار، از کتاب «السّر»، کتاب «درجات المریدین»، «أدب الصلاة» و جز آنها در آثار برخی صوفیان یاد شده که به دست ما نرسیده است. «الصدق» کتاب تعلیمی کوچکی برای مبتدیان است که خرّاز در آن تعالیم زاهدانه رایج در زمان خود را با تکیه بر چند مفهوم اساسی مثل صدق، صبر و اخلاق آورده است. او در کتاب «الضیاء» به سبکی فشرده و مبهم، هفت مرتبه کسانی که آنها را اهل تیهوهیّه و حیروریّه (گم گشتگان و حیرانان) می نامد، وصف کرده است. کتاب «الکشف و البیان» در اثبات برتری مقام نبوت بر ولایت است و «الفراغ» حاصل تلاش خرّاز در توضیح تجربه عرفانی، استخراج مبانی انسان شناختی آن و پیوند این تجربه ها با ساختار روانی انسان هاست.
خرّاز با صوفیان بسیاری معاصر یا معاشر بود، از جمله ذوالنون مصری، ابوعبداللّه نَباجی، ابوعبید بُسری، بشر بن حارث، عَمرو بن عثمان مکی و با برخی از آنها نیز مکاتبه می کرد. گفته اند که خرّاز شاگرد محمد بن منصور طوسی بوده و از او و ابراهیم بن بشّار خراسانی روایت کرده است. برخی چون علی بن محمد واعظ مصری، ابومحمد جریری و علی بن حفص رازی نیز از خرّاز روایت کرده اند.
خرّاز در میان اهل تصوف، به ویژه در مکتب بغداد، مقامی بلند داشت. از جنید بغدادی نیز چنین نقل شده است: «اگر ما آنچه را ابوسعید بدان رسیده از خداوند طلب کنیم، هلاک خواهیم شد». گفته شده است هرچند وی خود را شاگرد جنید می خواند، اما در حقیقت از او برتر بود. با وجود این عباس بن مهتدی در باب ورع بر او خرده گرفته است. خرّاز از میان معاصرانش، ابن عطا آدمی را بزرگ می داشت و او را صوفی حقیقی می دانست.
تصوف خرّاز همچون جنید با رعایت شریعت همراه بود. او مقام نبوت را برتر از ولایت می دانست و معتقد بود که هر نبی قبل از نبوت حائز مقام ولایت بوده است. همچنین او از گروهی از صوفیان دمشق به سبب قول بدعت آمیزشان در باره رؤیت خدا انتقاد کرده بود. با وجود این، علمای ظاهر او را به سبب برخی مطالب، که در کتاب «السّرّ» آورده بود، به کفر منسوب کردند. خرّاز در پاسخ کسی که علت تکفیر را از او پرسید، گفته بود: «گفتم میان من و حق حجاب نیست». به خرّاز اشعار اندکی نسبت داده شده است.
تاریخ وفات او را به اختلاف بین 277 تا 297 ذکر کرده اند. برخی متأخران تاریخ 286 را ترجیح داده اند.
آثار به جامانده از ابوسعید همراه با آثار دیگر او - که فقط نامی از آنها به تصریح یا به اشارت در آثار نویسندگان دیگر صوفیه آمده - حجم بسیاری را در بر نمی گیرد. به گزارش سزگین او علاوه بر کتاب الصدق - که آربری آن را تصحیح و ترجمه و در 1316ش / 1937 در لندن منتشر کرد - کتاب هایی با عناوین «المسائل»، «معیار التصوف و ماهیتُه»، «الصفات»، «الضیاء»، «الکشف و البیان»، «الفراغ»، «الحقایق» را نیز تألیف کرده بود، که نسخه هایی از آنها موجود است. پنج کتاب اخیر را قاسم سامرایی در 1346ش، در بغداد به چاپ رساند. در کنار این آثار، از کتاب «السّر»، کتاب «درجات المریدین»، «أدب الصلاة» و جز آنها در آثار برخی صوفیان یاد شده که به دست ما نرسیده است. «الصدق» کتاب تعلیمی کوچکی برای مبتدیان است که خرّاز در آن تعالیم زاهدانه رایج در زمان خود را با تکیه بر چند مفهوم اساسی مثل صدق، صبر و اخلاق آورده است. او در کتاب «الضیاء» به سبکی فشرده و مبهم، هفت مرتبه کسانی که آنها را اهل تیهوهیّه و حیروریّه (گم گشتگان و حیرانان) می نامد، وصف کرده است. کتاب «الکشف و البیان» در اثبات برتری مقام نبوت بر ولایت است و «الفراغ» حاصل تلاش خرّاز در توضیح تجربه عرفانی، استخراج مبانی انسان شناختی آن و پیوند این تجربه ها با ساختار روانی انسان هاست.
wikinoor: ابوسعید_خراز،_احمد_بن_عیسی