ابوالحسن علی اشعری

[ویکی فقه] اَشْعَری ، ابوالحسن علی بن اسماعیل بن اسحاق (۲۶۰-۳۲۴ق / ۸۷۴ -۹۳۶م )، متکلم نامدار و بنیان گذار مکتبی در عقاید اسلامی که پیروانش اشاعره (ه م ) خوانده شده اند. ویژگی اصلی این مکتب کلامی دفاع عقلانی از عقاید اهل سنت و اصحاب حدیث است ، در برابر جریان فکری معتزله که از دیدگاه ایشان بدعت در دین تلقی شده است . مکتب سنت گرای اشعری با قبول عامی که نزد غالب اهل سنت یافت ، کم وبیش ساختار عقاید رسمی آنان را تشکیل داد.
ابوالحسن اشعری از دودمان ابوموسی اشعری (ه م ) صحابی معروف پیامبر صلی الله علیه و آله بود. خطیب بغدادی و ابن عساکر نسب کامل او را تا ابوموسی آورده اند. شهرت اشعری به ابن ابی بشر به روایت صحیح تر به کنیه جد او اسحاق باز می گردد و ابوبشر کنیه پدرش نبوده است . اشعری در بصره زاده شد. مطابق یکی از قدیم ترین گزارش ها، پدر ابوالحسن که خود بر مذهب اصحاب حدیث بود، هنگام وفاتش زکریا بن یحیی ساجی (د ۳۰۷ق )، محدث و فقیه شافعی را وصی خویش قرار داد. در شمار استادان اشعری نیز از این شخص نام برده شده است . نظر به اینکه وطن و محل تدریس ساجی ، بصره بوده است ، باید اشعری سال های نخست زندگی و تحصیل را در بصره گذرانده باشد. ابن جوزی نیز می گوید که وی بیشتر عمر خویش را در بصره به سر برده است .
اساتید
استادان اشعری در حدیث که احتمالاً محضر اکثر آنان را در بصره دریافته است ، عبارت بوده اند از: ابوخلیفه جمحی ، سهل بن نوح بصری ، محمد بن یعقوب مقری و عبدالرحمان بن خلف ضبی . وی در تفسیر خود که اکنون در دست نیست ، از یحیی ساجی و دیگر استادان خویش در حدیث ، روایات بسیار نقل کرده است . اشعری در بصره به درس ابوعلی جبایی (د ۳۰۳ق ) متکلم بزرگ معتزلی که معتبرترین حوزه درس کلام به شمار می آمد، راه یافت . وی همچنین در حلقه درس فقیه معروف شافعی ابواسحاق مروزی (د ۳۴۰ ق ) حاضر می شد، نزد او فقه می آموخت و او نیز کلام را را از اشعری فرامی گرفت .
تحول عمیق در اندیشه اشعری
مهم ترین واقعه در زندگی اشعری ، تحول عمیقی بود که در اندیشه او روی داد. ابن عساک ر به نقل از ابن فورک تاریخ این فصل تازه از حیات اشعری و انتشار آثار جدید او را بعد از ۳۰۰ق دانسته است . اشعری تا دیر زمانی بر مذهب اعتزال بود و با استادش ابوعلی جبایی پیوندی نزدیک داشت . در برخی منابع آمده است که او ۴۰ سال شاگرد ملازم جبایی بود که البته این مطلب را با توجه به سال درگذشت جبایی نمی توان پذیرفت ؛ اما این روایت را که وی ۴۰ سال معتزلی بود، می توان به معتزلی بودن او تا ۴۰ سالگی تعبیر کرد. در برخی منابع متأخر نیز گفته شده است که مادر اشعری پس از مرگ پدر او به همسری جبایی درآمده ، و اشعری فرزندخوانده او محسوب می شده است . اشعری درباره کتابی که در موضوع صفات الهی نوشته است ، می گوید که در آن کتاب به نقد و نقض اثری که خود پیش از کشف حقیقت ، بر پایه اصول معتزلی نوشته بوده ، پرداخته است . وی می افزاید که مانند آن اثر را در نوشته های معتزله نمی توان یافت .
روی گردانی از اعتزال
...