ابن حبان محمد بن حبان

[ویکی نور] محمد بن حبان بن احمد بن حبان، محدث، فقیه شافعی، مورخ و لغوی تمیمی بُستی که زادگاه و تاریخ تولدش دقیقا معلوم نیست. آنچه مشهور است ایشان در بُست (شهری قدیمی در جنوب شرقی افغانستان کنونی) متولد شد و از ابواحمد اسحاق ابن ابراهیم و ابوالحسن محمد بن عبدالله بن جنید و دیگران مقدمات علوم را فراگرفت و سپس برای تکمیل دانش خود در 300ق913/م به نیشابور رفت و این، سرآغاز سفرهای علمی وی بوده است. در نیشابور از ابوالعباس محمدبن اسحاق سراج و دیگران استماع حدیث کرد و در جست وجوی حدیث به بسیاری از شهرهای خراسان و ماوراءالنهر، عراق، حجاز، شام و مصر سفر کرد و چنان که نوشته اند، مسافت طولانی و حوزه گسترده ای از شاش (چاچ تاشکند کنونی) تا اسکندریه را پیمود. مشایخ او به گفته خود وی بیش از دو هزار تن بوده اند. در هرات از ابوبکر محمد بن عثمان دارمی، در ری از ابوالقاسم عباس بن فضل مقری، در بصره از ابوخلیفه فضل الله بن حباب جمحی، در بغداد از ابوالعباس حامد بن محمد بن شعیب بلخی، در مکه از ابوبکر محمد بن ابراهیم بن منذر نیشابوری، در دمشق از ابوالحسن احمد بن عمیر بن جوصا، در بیروت از محمد بن عبدالله بن عبدالسلام بیروتی، در بیت المقدس از عبدالله بن محمد بن مسلم مقدسی و در مصر از ابوعبدالرحمان احمد بن شعیب نسائی و گروه بسیاری از دیگر فقیهان و محدثان این طبقه در شهرهای مختلف دیگری که در مسیر سفرهای وی قرار داشته، استماع حدیث کرده و دانش اندوخته که اسامی شهرها و شیوخ وی را یاقوت به تفصیل یاد کرده است. وی پس از سفری طولانی در 334ق، به نیشابور رفت و جمع بسیاری از او نقل حدیث کرده اند. ابن حبان بار دیگر نیز در 337ق به نیشابور رفت و در باب الرازیّین خانقاهی بنا کرد و در آن جا کتب خویش را تدریس کرد. مدتی نیز در سمرقند فقه تدریس می کرد.
شاگردان وی بسیارند که می توان از آن میان به ابوعبدالله بن منده اصفهانی، ابوعبدالله بن بیع حاکم نیشابوری، ابوعبدالله محمد بن احمد ابن غنجار، ابوعلی منصور بن عبدالله بن خالد ذُهلی هروی اشاره کرد.
تراجم نویسان و مورخان از او دو چهره متفاوت و گاه متضاد ترسیم کرده اند: برخی وی را ثقه، حافظی بزرگوار و عالم به متون و اسانید حدیث دانسته اند. اما دسته ای چهره ای منفی از وی به دست داده اند.
او به تصریح عبّادی، ابن ماکولا و دیگران، دارای تصنیفات بسیار بوده است. او خود در کتاب «روضة العقلاء» به شماری از کتاب های خویش اشاره کرده است. خطیب بغدادی متجاوز از 40 کتاب او را نام برده و به نقل از سجزی تصریح کرده است که ابن حبان خانه و کتابخانه خود را وقف کرده بود تا دانشمندان بتوانند از کتاب های وی نسخه برداری کنند. اما بیشتر آثار وی از میان رفت و جز اندکی از آثار او در دست نیست.
السیرة النبویة و أخبار الخلفاء (ابن حبان بستی)
تاریخ الصحابة الذین روی عنهم الأخبار