نمودار هرتسپرونگ راسل

نمودار هرتسپرونگ راسل (به انگلیسی: Hertzsprung-Russell diagram) (یا نمودار H-R) نموداری است که رابطه ای بین قدر مطلق, درخشندگی, رده بندی، و دمای مؤثر ستارگان به دست می دهد. این نمودار در سال ۱۹۱۰ و توسط اینار هرتس اشپرونگ و هنری نوریس راسل ایجاد شده است.
نمودار هس
خط تولد ستارگان
رده بندی ستارگان
در آغاز قرن بیستم، اینار هرتسیرونگ و هنری نوریس راسل، به یک طریق، با حذف کردن فاصله در نورانیت، یعنی بر مبنای قدر مطلق، نموداری از یک گروه از ستارگان تهیه کردند. آن ها با تعیین کردن یک محور به عنوان دما و محور دیگر به عنوان قدر مطلق، دریافتند که نقاط نشانگر ستارگان در این نمودار، در یک نوار باریک جای می گیرند. این نوار، رشته اصلی خوانده می شود. در این نمودار دیده می شود که اکثراً، ستارگان نورانی تر، داغ ترند و ستارگان کم نورتر، سردتر. تعدادی از ستارگان، نورانی تر از آن ستارگان رشته اصلی هستند که همان دما را دارند. از این رو، این ستارگان استثنایی را غول می نامند و ستارگان باز هم نورانی تر از آن ها به ابرغول مشهورند. برخی از ستارگان نیز کم نورتر از آن ستارگان رشته اصلی هستند که همان دما را دارند. این ستارگان، کوتوله های سفید هستند. آن ها بسیار کوچکند و اندازه سیارات را دارند.