مثقال

آلت وزن چه کم باشدچه زیاد، ونیزوزنی است معادل۲۴نخود، یک شانزدهم سیر
۱ - ( اسم ) مقایسه شود با موسیقی . ۲ - سازی است که اروپاییان آنرا [ فلوت پان ] گویند و امروز به ساز دهنی مشهور است . ساختمان این ساز از نایهای کوچک و بزرگ که در کنار هم نهاده اند تشکیل میگردد ( حسینعلی ملاح . مجله موسیقی شماره ۹۸ ص ۷٠ ) : [ خوش بود آواز موسیقار و صوت ارغنون ساخته با یکدگر در مجلس شاه جهان . ] ( معزی .۵۷۸ ) توضیح اولیائ چلبی انواع مختلفی از موسیقار را ذکر کند و گوید بزرگ آنرا [ بطال ] و کوچک آنرا [ جرفت ] ( بر وزن گرفت ) مینامیدند . در زبان ترکی آنرا از آن در رومانی وجود دارد . ( دکتر فروغ آلات [ مزمار دودگی ] میخوانند . و این نوع ساز هر چند که فعلا در ترکیه معمول نیست . نوعی موسیقی قدیم ایران . مجله موسیقی دوره سوم شماره ۱۴ ص ۵۹ ) . این ساز شاید همان سازی باشد که آنرا امروزه در بالکان موسکال مینامند ( ایضاص ۵۹ ) . یا موسیقار ختایی . آلتی است از مطلقات آلات ذوات النفخ چچیق ۳ - مرغی است افسانه یی که در منقارش سوراخهای بسیاراست و از آن سوراخها آوازهای گوناگون بیرون آید و گویند موسیقی ( موزیک ) را حکیمان از آن صداها استخراج کرده اند ( اساطیر ) . ۴ - ( صفت ) موسیقی دان ( دزی . ذیل قوامیس عرب ۶۲۴:۲ )
عبدالوهاب بن محمد ازدی

[ گویش مازنی ] /mesghaal kaash/ ترازوی کوچک

ترازوئی خرد در جعبه چوبین که در آن سنگهای فلزین با جاهای مخصوص تعبیه کنند و وزنه ها غالبا دوازده مثقال تا ربع مثقال باشد و نیز در درون آن جعبه برای قرار دادن نخود و جو و غیره جهت کشیدن جواهر و طلا و داروهای سمی و مانند آن جایی باشد .

دوازده نخود . وزنه ای معادل دوازده نخود که نصف یک مثقال باشد در حدود ۲/۵ گرام .

(مِ) [ ع . ] (اِ.) واحدی برای وزن معادل ۱۱۶ سیر. ، ~ی هفت صنار فرق داشتن کنایه از: بسیار متفاوت بودن ، بسیار برتر بودن .

۱. مقدار کم.
۲. [منسوخ] واحد اندازه گیری وزن، معادل ۲۴ نخود، یک شانزدهم سیر.

معنی مِثْقَالَ: هر وسيلهاي که با آن وزنها را ميسنجند - هم وزن با ("مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ " هم وزن دانه ي خردلي )
معنی مَا يَعْزُبُ: پوشیده نیست - دور نیست - حاضر است (کلمه عزوب که فعل مضارع يعزب از آن گرفته شده به معناي غيبت و دوري و خفاء است ومنظور از عبارت "وَمَا يَعْزُبُ عَن رَّبِّکَ مِن مِّثْقَالِ ذَرَّةٍ فِي ﭐلْأَرْضِ وَلَا فِي ﭐلسَّمَاءِ "این است که :همه اشياء عالم نزد خداي...
ریشه کلمه:
ثقل‌ (۲۸ بار)

«مثقال» از مادّه «ثِقْل» در لغت، هم به معنای ثقل و سنگینی آمده، و هم ترازوئی که با آن سنگینی اشیاء را می سنجند، و در اینجا به همان معنای اول است.

مِثقال یکای جرم و یکی از یکاهای رایج در کشورهای اسلامی است. انواع مثقال وجود دارد که مهمترین آن ها عبارتند از مثقال شرعی، مثقال صیرفی و مثقال معمولی. در علم فقه اسلامی هر مثقال شرعی برابر (۱۸ نخود) ۳٫۴۵۶ گرم و هر مثقال صیرفی چهارسوم مثقال شرعی(۲۴ نخود) و برابر ۴٫۶۰۸ گرم است. با توجه به این که هر جو چهارسوم گندم است، بنابراین هر مثقال شرعی برابر ۷۲ گندم و هر مثقال صیرفی برابر ۷۲ جو است. هر مثقال معمولی نیز معادل یک شانزدهم سیر و برابر با ۴٫۶۸۷۵ گرم است. البته برخی مثقال را معادل ۴٫۵ گرم یا ۵ گرم نیز در نظر می گیرند تا محاسبات را ساده کنند که البته این کار برای کالاهای کم ارزش انجام می شود. در برخی منابع نیز یک مثقال را معادل ۴٫۲۵ گرم در نظر گرفته اند. از مثقال صیرفی در طلافروشی ها برای اندازه گیری جرم طلا استفاده می شود. هر ۰٫۷ از مثقال شرعی را یک درهم گویند. بنابراین هر درهم برابر ۲٫۴۱۹۲ گرم است.
در سرزمین های اسلامی، از دیرباز دو واحد «مثقال» و «درهم» با اصل یونانی دراخما به عنوان اصلی ترین یکاهای جرم به کار رفته اند. نسبت مثقال به درهم در منابع شرعی ۱۰ به ۷ است. براساس جرم دو نمونهٔ عینی رطل امویان از سال ۱۲۶ قمری و سنگ شیشهٔ یک قیراطی عصر عباسی مصر، برای درهم به عنوان یکای جرم، ۳٫۱۲۵ گرم، و از آنجا برای مثقال شرعی، ۴٫۴۶۴ گرم به دست می آید که این ارقام در مذهب حنفیه پذیرفته شده اند.
دینار یک واحد پول است که به صورت طلای مسکوک(به صورت سکه ضرب شده) می باشد. جرم هر دینار یک مثقال صیرفی (۴٫۶۰۸ گرم) است و در آن یک مثقال شرعی (۳٫۴۵۶ گرم) طلای خالص به کار رفته و بقیه ی آن از نقره و مقداری مس است. مقدار نقره و مس آن می تواند فرق کند که معمولاً مقدار نقره در آن ربع درهم است. اما مقدار طلای آن همیشه ثابت است. در نتیجه می توان گفت که یک دینار سکه ای طلا با جرم یک مثقال صیرفی و عیار ۷۵۰ (۱۸ عیار) است که در نتیجه مقدار طلای خالص آن یک مثقال شرعی است.
درهم نیز یک واحد پول است که به صورت نقره ی مسکوک(به صورت سکه ضرب شده) می باشد. جرم نقره ی به کار رفته در یک درهم برابر با یک درهم (۲٫۴۱۹۲ گرم) است.

مِثقال
در اصل به معنی اسباب اندازه گیری وزن، و در مفهوم واحد وزن از کهن ترین یکاها (آحاد). اعراب دورۀ جاهلی وزن دینار زر رومی را در دادوستد خود معیار سنجش در نظر می گرفتند و آن را به نام اسباب توزین خود، مثقال می نامیدند. وزن آن دینار زر و در نتیجه مثقال۴.۲۶۵ گرم بود. مقدار مثقال در دوره های مختلف و در سرزمین های گوناگون متفاوت بوده است؛ مثلاً، مثقال بصری و مثقال صیرفی ۲۴ نخود یا۴.۸ گرم، و مثقال شرعی۳.۶ گرم ذکر شده اند. در دورۀ حکمرانی عبدالملک بن مروان، وزن یک مثقال ۶۵.۵حبه (۴.۲۵ گرم) بود. تا پیش از رسمیت یافتن سامانۀ متری در ایران، مثقال متداول در تهران معادل ۲۴ نخود یا حدود۴.۶۸ گرم بود. هر ۱۶ مثقال را هم برابر یک سیر در نظر می گرفتند.