آریوس

کشیش ( و٠ اسکندریه حدود ۲۵۶ - ف٠۳۳۶ ٠ م ٠ )

آریوس (۲۵۰/۲۵۶ – ۳۳۶ ب. م در اسکندریه) از پدران اولیه کلیسا بود. وی بر این نظر بود که عیسی مسیح دارای مقام الوهیت نبوده و در مقامی پایین تر از خداوند قرار دارد. (به عبارت دیگر پسر و پدر در الوهیت با یکدیگر مشترک نیستند و پسر دون پدر است که این دیدگاه به آریانیسم مشهور است. او عیسی مسیح را خلق اول خداوند می دانست و معتقد بود همان فاصله ای که بین خدا و انسان است بین خدا و عیسی مسیح نیز هست. به هر صورت در آن زمان و پس از آن او طرفداران زیادی را بدست آورد. دیدگاه آریوس در شورای نیقیه با آنکه طرفدارانی داشت، (حدود ۲۲ نفر) رای نیاورد و به عنوان یک عقیده کفرآمیز شناخته شد، که منجر به تهیه اعتقادنامه نیقیه گردید. آریوس در سال ۳۳۶ میلادی به طرز عجیبی درگذشت به گونه ای که ناگهان کبد، طحال و بخشی از روده خود را بالا آورد. عده زیادی از پدران کلیسا مرگ او را معجزه ای به دلیل اعتقادات الحادی او خواندند. برخی مطالعات محققین، مرگ او را ناشی از مسمومیتش توسط مخالفینش می دانند.
تاریخ کلیسای قدیم، در امپراطوری روم و ایران، تالیف و. م. میلر، ترجمه علی نخستین، انتشارات اساطیر
ویکی پدیای انگلیسی
آریوس در مورد عیسی مسیح، کلمه و لوگوس (در فصل اول انجیل یوحنا) چنین اعتقادی داشت:

آریوس (ح ۲۵۰ـ۳۳۶م)(Arius)
کشیش مصری. پایه گذار بدعتی در دین مسیحیت با نام آریانیسم، و منکر الوهیت کامل عیسی مسیح بود. در لیبی به دنیا آمد و در اسکندریه کشیش شد (۳۱۱م). چون در ۳۱۸م تکفیرش کردند، به فلسطین گریخت، ولی به سبب نشر عقایدش کنستانتین/قسطنطین، امپراتور روم، شورای نیقیهرا برای ختم غائله تشکیل داد (۳۲۵م). شورا آریوس و طرفدارانش را محکوم و تبعید کرد. او اتحاد ذات پسر با پدر را در اقانیم ثلاثه انکار کرد، هرچند معتقد بود خدا پیش از خلقت کائنات پسر خود عیسی را خلق کرده و سپس به واسطۀ او کائنات را آفریده است. زمانی که آریوس تکفیر شد، اسقف های بسیاری جانب او را گرفتند؛ در رأس آنان ائوسبیوس، اسقفِ نیکومِدیاو هم شاگردی او در انطاکیه، بود. آریوس مُبلّغی زبردست بود و در اثری با نام ضیافتآرای خود را در قالب تصنیف مطرح کرد. آتاناسیوس، شمّاسوقت اسکندریه، در رأس هواداران این عقیدۀ سنّتی بود که تأکید داشت پسر با پدر «هم ذات» (هوموئوسیوس) است و لذا این واژه کانون مبارزه شد. برمبنای اعتقادنامۀ سنّتی نیقیه آریوس محکوم و به ایلیریاتبعید شد، اما با حمایت های پیگیرانۀ ائوسبیوس بازگشت (۳۳۰م) و به حضور شخص امپراتور بار یافت. قسطنطین نتوانست آتاناسیوس را که در آن زمان اسقف اسکندریه بود راضی کند که آریوس را به کرسی پیشین خود بازگرداند و در ۳۳۵م او را به گُلتبعید کرد. سرانجام اَلکساندر، اسقف قسطنطنیه، با اکراه رضایت داد که آریوس از دست او عشای ربانی را تناول کند (۳۳۶م)، ولی آریوس پیش از مراسم ناگهان ناخوش شد و درگذشت.