انیران

واژه انیران از واژه پارسی میانه anērān و از پهلوی ʼnyrʼn آمده است. این مفهوم در برابر واژه ایران ērān قرار دارد که برای اشاره به مردم ایرانی یا شاهنشاهی ساسانی به کار می رود. هرچند در نوشته های دینی و شاید در دید سیاسی خود شاهنشاهان ساسانی این مفهوم با مزداپرستی گره خورده است. یک انیرانی ( پارسی میانه: anēr ) کسی است که ایرانی نیست، یا اینکه ایرانی است اما به دین زرتشت باور ندارد. در نوشته های زرتشتی پس از سقوط ساسانیان، تمامی مسلمانان صرف نظر از زبان و تبارشان انیرانی خوانده شده اند.
کرتیر در سنگ نگاره خود گفته است که او و موبدان و آتشکده های زیادی را در ایران شهر برپا داشته اند که بر طبق گفتهٔ او از این استان ها تشکیل شده است: پارس، پارت، بابل، میشان، آدیابن، آذربایجان، اصفهان، ری، کرمان، سیستان، گرگان و پیشاور. بر طبق گفتهٔ کرتیر، سوریه، کیلیکیه، ارمنستان، گرجستان، آلبانی و ولاشگان که تحت کنترل ساسانیان بودند، جز انیران محسوب می شدند.
نخستین استفاده رسمی از این واژه در سنگ نبشته های شاپور یکم دیده شده است. او خود را «شاهنشاه ایران و انیران» معرفی کرده است. از آنجایی که این واژه در سنگ نگاره های اردشیر پاپکان دیده نمی شود، اینگونه برداشت شده که منظور او از انیران، در واقع اشاره به سرزمین هایی است که او در اردوکشی هایش به امپراتوری روم و شاهنشاهی کوشان فتح کرده است. شاپور در سنگ نبشته خود در کعبه زرتشت سوریه، کاپادوکیه و کیلیکیه را جز سرزمین های انیرانی فتح شده قلمداد کرده است.
«شاهنشاه ایران و انیران» در عنوان رسمی همه شاهنشاهان پساشاپور دیده می شود. سی سال پس از نخستین استفاده رسمی از این واژه، کرتیر موبدان موبد پرآوازه ساسانی قفقاز و ارمنستان را در میان سرزمین های انیرانی دسته بندی کرده است.
هرچند قدیمی ترین منبعی که واژه انیران در آن دیده شده مربوط به دوران ساسانی است اما این واژه — همانند خود واژه ایران — بسیار قدیمی تر است. در خرده اوستا، اَنْ اَئیریا ( anairya ) برای اشاره به تورانیان به کار رفته است. تورانیان دشمنان اصلی مزداپرستان — که ایرانی اند — هستند و در سرزمین هایی که اهریمن خلق کرده است زندگی می کنند. این سرزمین آنسوی رود گیتی قرار دارد، رودی که سرزمین های اورمزد — که نخستینشان ایران ویج است — از سرزمین های اهریمن جدا می کند.

منابع ها. ناظم الاطباء، برهان قاطع
اوشیدری، جهانگیر ( ۱۳۷۶ ) ، دانشنامهٔ مزدیسنا، واژه نامهٔ توضیحی آیین زرتشت، تهران: نشر مرکز
بهترین واژه به جای واژه عربی خارج یا خارجی واژه پهلوی جایگزین انیران است.