یونانی، ادبیات (Greek literature)
دوران کهن (دوران کهن۱) (ح قرن ۸ـ۴۸۰ق م) با هومر، سراینده ای که دو منظومۀ حماسی و رواییایلیاد۲ واودیسه۳ را به او نسبت می دهند، آغاز می شود، اما شواهد حاکی از آن است که بخشی از حماسه های هومری صورت مکتوب یک سنت ادبی شفاهی است که به گذشته های بسیار دور برمی گردد. در اواخر قرن ۸، قالب های ادبی دیگری نیز ظاهر شدند: اشعار پندآموز۴ هزیود۵، که در اثرش با عنوان کارها و روزها۶ به اخلاقیات مربوط به زندگی کشاورزی، و انواع آثار غنایی، که دو قرن به خصوص در جزایر ایونی۷ و اژه۸ شکوفا شدند، می پردازد. علاوه بر همسرایی تغزلی (آلکمان۹، استسیخوروس۱۰)، آثار رثایی۱۱ و ایامبیک۱۲ (آرخیلوخوس۱۳، میم نرموس۱۴، سمونیدس۱۵ اهل آمورگوس۱۶، سولون۱۷، تئوگنیس۱۸، تورتایوس۱۹)؛ هجو سرایی (سیمونیدس۲۰ اهل خیوس۲۱)؛ اشعار سرمیز (تِرپاندر۲۲)؛ و آثار غنایی سیاسی (آلکایوس۲۳) نیز وجود داشت. همچنان که برای سافو۲۴ اشعار غنایی را محملی برای بیان احساسات پرشور ساخت.
دورۀ کلاسیک (دورۀ کلاسیک۲۵) (ح ۴۸۰ـ۳۲۳پ م). شعر غنایی با پیندار۲۶ و باخولیدس۲۷ به کمال رسید. انواع ادبی جدیدی به خصوص در آتن پدیدار شد، این شهر پس از جنگ های ایران و یونان۲۸ ۱۵۰ سال مرکز اندیشه و هنر دنیای یونانی بود. نمایشنامه نویسی به اعتلایی رسید که تا آن زمان بی سابقه بود: تراژدی با آیسخولوس۲۹، سوفوکلس۳۰، و ائوریپیدس۳۱ و کمدی با ائوپولیس۳۲، کراتینوس۳۳، و آریستوفانس۳۴. در نیمۀ دوم قرن ۵ و بیشتر سال های قرن ۴پ م، نثر در قالب های مختلف، ازجمله تاریخ، فلسفه، و خطابه (هرودوت۳۵، توکودیدس۳۶، گزنفون۳۷، افلاطون۳۸، ارسطو، ایسوکراتس۳۹، و دموستنس۴۰)، شکوفا شد.
دورۀ هلنیستی (دورۀ هلنیستی۴۱) (۳۲۳ـ۲۷پ م). پس از مرگ اسکندر مقدونی، آتن موقعیت ممتاز خود را ازدست داد، اما شکوفایی مکاتب فلسفی آن با اندیشمندانی چون اپیکوروس۴۲، زنونِ کیتیومی۴۳، و تئوفراستوس۴۴ ادامه یافت؛ همچنان که کمدی با مناندر۴۵. در این دوران، انطاکیه۴۶، پرگامون۴۷، پِلا۴۸ و، مهم تر از همه، دربار بطلمیوس۴۹ در اسکندریه با کتابخانه اش که شاعران و دانشمندان را به یک اندازه جذب می کرد، به مراکز اصلی فرهنگ یونانی تبدیل شدند. شعر اسکندرانی۵۰ بعضی قالب های از رده خارج شده را احیا کرد: حماسه (آپولونیوس رودِسی۵۱)، پندآموز (آراتوس۵۲)، شعر هجایی و سرود (کالیماخوس۵۳). هروداس۵۴ بار دیگر پانتومیم۵۵ را که اولین بار در قرن ۵م به همت سوفرون۵۶ به صورت قالب ادبی درآمد، معرفی کرد. در این دوره، شعر شبانی۵۷ نیز با تئوکریتوس۵۸ آغاز می شود. به علاوه، این دوره عصر شکوفایی علم و معرفت نیز بود، به خصوص در فقةاللغه و متن شناسی، که نمونۀ بارز آن آثار آریستوفانس بیزانسی۵۹ و کالیماخوس است؛ و نیز در ریاضیات و جغرافیا (اراتوستنس۶۰ و اقلیدس۶۱).
دورۀ رومی (دورۀ رومی۶۲) (ح ۲۷ق م ـ ح ۳۳۰ م). شهر رم به پایتخت دنیای متمدن و زبان لاتینی به بهترین زبان ادبی تبدیل شد، با این حال در حوزۀ مدیترانه همچنان به زبان یونانی تکلم می شد. نویسندگان مهم این دوره عبارت بودند از فلاویوس آریانوس۶۳، دیون کاسیوس۶۴، و دیونوسیوسِ هالیکارناسوسی۶۵؛ دیونوسیوسِ هالیکارناسوسی، آپولونیوس دیسکولوس۶۶، دمتریوس۶۷ (نویسندۀ رسالۀ درباب سبک)، و لونگینوس۶۸ دستور و نقد ادبی؛ پلوتینوس۶۹ مکتب نوافلاطونی۷۰. فن خطابه را آیلیوس آریستیدس۷۱ و هجویۀ اخلاقی را لوکیان۷۲ و رمان نویسی را هلیودوروس۷۳ پدید آوردند. (← بیزانسی،_ادبیات)
دورۀ جدید. (دورۀ جدید۷۴). پس از سقوط قسطنطنیه۷۵، سنت بیزانسی در آثار مکتوب یونانی کلاسیک ادامه یافت. در قرون ۱۷ و ۱۸، مناقشاتی بر سر نوشتن به زبان غیررسمی یونانی (دموتی۷۶)، زبان کلاسیک (کاتارِووسا۷۷)، یا زبان کلیسای ارتدوکس شرقی۷۸ درگرفت. حماسۀ دیگنیس آکریتاس۷۹ در قرن ۱۰ معمولاً حاکی از آغاز ادبیات بومی یونانی در دورۀ جدید است. زبان عامیانۀ یونانی در قرن های ۱۶ و ۱۷ در ادبیات شکوفای کرت۸۰ و در قرن ۱۸در شمار فراوانی از ترانه های عامیانه و بالاد۸۱های کِلفتی۸۲ به حیات خود ادامه داد. پس از کسب استقلال در قرن ۱۹، و حضور شخصیت های زیر، جنبش مردمی جایگاه یافت: دیونوسیوس سولوموس۸۳ (۱۷۹۸ـ۱۸۵۷) ایونی، آندرآس کالووس۸۴ (۱۷۹۶ـ۱۸۶۹)، و دیگران، در دوره های بعد، یانیس پسیکاری۸۵ (۱۸۵۴ـ۱۹۲۹)، نمایشنامه نویس و نویسندۀ داستان های کوتاه، و اَلکساندروس پاپادیاماندیس۸۶ (۱۸۵۱ـ۱۹۱۱)، نثرنویس، که بر بسیاری از نویسندگان جوان، ازجمله کنستانتینوس هاتزوپولوس۸۷ (۱۸۶۸ـ۱۹۲۱)، شاعر و مقاله نویس، تأثیر گذاشت. پس از دهۀ ۱۹۲۰، با ظهور نویسندگانی چون استراتیس موریویلیس۸۸ (۱۸۹۲ـ ۱۹۶۹) و نیکوس کازانتزاکیس۸۹ (۱۸۸۵ـ۱۹۵۷)، نویسندۀزوربای یونانی۹۰ (۱۹۴۶)، که شاعر هم بود، رمان نیز پا به عرصۀ ادبیات نهاد. همچنین باید از دو شاعر برندۀ جایزۀ نوبل، یورگو سفریس۹۱ و اودیسئوس الیتیس۹۲ نام برد.Archaic Period Iliad Odyssey didactic poetries Hesiod Works and Days Ionia Aegean Alcman Stesichorus elegiac Iambic Archilochus Mimnermus Semonides Amorgos Solon Theognis Tyrtaeus Simonides Ceos Terpander Alcaeus Sappho Classical period Pindar Bacchylides Persian Wars Aeschylus Sophocles Euripides Eupolis Cratinus Aristophanes Herodotus Thucydides Xenophon Plato Isocrates Demosthenes Hellenistic period Epicurus Zeno of Citium Theophrastus Menander Antioch Pergamum Pella Ptolemaic Alexandrian poetry Apollonius of Rhodes Aratus Callimachus Herodas mime Sophron bucolic poetry Theocritus Aristophanes of Byzantium Eratosthenes Euclid Roman period Flavius Arrianus Dion Cassius Dionysius of Halicarnassus Apollonius Dyscolus Demetrius Longinus Plotinus neo-platonism Aelius Aristides Lucian Heliodorus Modern Constantinople Demotic Katharevousa Eastern Orthodox Church Digenis Akritas Crete ballad Klephtic Dionysios Solomos Andreas Kalvos Iannis Psichari Alexandros Papadiamandis Konstantinos Hatzopoulos Stratis Myrivilis Nikos Kazantzakis Zorba the Greek George Seferis Odysseus Elytis
دوران کهن (دوران کهن۱) (ح قرن ۸ـ۴۸۰ق م) با هومر، سراینده ای که دو منظومۀ حماسی و رواییایلیاد۲ واودیسه۳ را به او نسبت می دهند، آغاز می شود، اما شواهد حاکی از آن است که بخشی از حماسه های هومری صورت مکتوب یک سنت ادبی شفاهی است که به گذشته های بسیار دور برمی گردد. در اواخر قرن ۸، قالب های ادبی دیگری نیز ظاهر شدند: اشعار پندآموز۴ هزیود۵، که در اثرش با عنوان کارها و روزها۶ به اخلاقیات مربوط به زندگی کشاورزی، و انواع آثار غنایی، که دو قرن به خصوص در جزایر ایونی۷ و اژه۸ شکوفا شدند، می پردازد. علاوه بر همسرایی تغزلی (آلکمان۹، استسیخوروس۱۰)، آثار رثایی۱۱ و ایامبیک۱۲ (آرخیلوخوس۱۳، میم نرموس۱۴، سمونیدس۱۵ اهل آمورگوس۱۶، سولون۱۷، تئوگنیس۱۸، تورتایوس۱۹)؛ هجو سرایی (سیمونیدس۲۰ اهل خیوس۲۱)؛ اشعار سرمیز (تِرپاندر۲۲)؛ و آثار غنایی سیاسی (آلکایوس۲۳) نیز وجود داشت. همچنان که برای سافو۲۴ اشعار غنایی را محملی برای بیان احساسات پرشور ساخت.
دورۀ کلاسیک (دورۀ کلاسیک۲۵) (ح ۴۸۰ـ۳۲۳پ م). شعر غنایی با پیندار۲۶ و باخولیدس۲۷ به کمال رسید. انواع ادبی جدیدی به خصوص در آتن پدیدار شد، این شهر پس از جنگ های ایران و یونان۲۸ ۱۵۰ سال مرکز اندیشه و هنر دنیای یونانی بود. نمایشنامه نویسی به اعتلایی رسید که تا آن زمان بی سابقه بود: تراژدی با آیسخولوس۲۹، سوفوکلس۳۰، و ائوریپیدس۳۱ و کمدی با ائوپولیس۳۲، کراتینوس۳۳، و آریستوفانس۳۴. در نیمۀ دوم قرن ۵ و بیشتر سال های قرن ۴پ م، نثر در قالب های مختلف، ازجمله تاریخ، فلسفه، و خطابه (هرودوت۳۵، توکودیدس۳۶، گزنفون۳۷، افلاطون۳۸، ارسطو، ایسوکراتس۳۹، و دموستنس۴۰)، شکوفا شد.
دورۀ هلنیستی (دورۀ هلنیستی۴۱) (۳۲۳ـ۲۷پ م). پس از مرگ اسکندر مقدونی، آتن موقعیت ممتاز خود را ازدست داد، اما شکوفایی مکاتب فلسفی آن با اندیشمندانی چون اپیکوروس۴۲، زنونِ کیتیومی۴۳، و تئوفراستوس۴۴ ادامه یافت؛ همچنان که کمدی با مناندر۴۵. در این دوران، انطاکیه۴۶، پرگامون۴۷، پِلا۴۸ و، مهم تر از همه، دربار بطلمیوس۴۹ در اسکندریه با کتابخانه اش که شاعران و دانشمندان را به یک اندازه جذب می کرد، به مراکز اصلی فرهنگ یونانی تبدیل شدند. شعر اسکندرانی۵۰ بعضی قالب های از رده خارج شده را احیا کرد: حماسه (آپولونیوس رودِسی۵۱)، پندآموز (آراتوس۵۲)، شعر هجایی و سرود (کالیماخوس۵۳). هروداس۵۴ بار دیگر پانتومیم۵۵ را که اولین بار در قرن ۵م به همت سوفرون۵۶ به صورت قالب ادبی درآمد، معرفی کرد. در این دوره، شعر شبانی۵۷ نیز با تئوکریتوس۵۸ آغاز می شود. به علاوه، این دوره عصر شکوفایی علم و معرفت نیز بود، به خصوص در فقةاللغه و متن شناسی، که نمونۀ بارز آن آثار آریستوفانس بیزانسی۵۹ و کالیماخوس است؛ و نیز در ریاضیات و جغرافیا (اراتوستنس۶۰ و اقلیدس۶۱).
دورۀ رومی (دورۀ رومی۶۲) (ح ۲۷ق م ـ ح ۳۳۰ م). شهر رم به پایتخت دنیای متمدن و زبان لاتینی به بهترین زبان ادبی تبدیل شد، با این حال در حوزۀ مدیترانه همچنان به زبان یونانی تکلم می شد. نویسندگان مهم این دوره عبارت بودند از فلاویوس آریانوس۶۳، دیون کاسیوس۶۴، و دیونوسیوسِ هالیکارناسوسی۶۵؛ دیونوسیوسِ هالیکارناسوسی، آپولونیوس دیسکولوس۶۶، دمتریوس۶۷ (نویسندۀ رسالۀ درباب سبک)، و لونگینوس۶۸ دستور و نقد ادبی؛ پلوتینوس۶۹ مکتب نوافلاطونی۷۰. فن خطابه را آیلیوس آریستیدس۷۱ و هجویۀ اخلاقی را لوکیان۷۲ و رمان نویسی را هلیودوروس۷۳ پدید آوردند. (← بیزانسی،_ادبیات)
دورۀ جدید. (دورۀ جدید۷۴). پس از سقوط قسطنطنیه۷۵، سنت بیزانسی در آثار مکتوب یونانی کلاسیک ادامه یافت. در قرون ۱۷ و ۱۸، مناقشاتی بر سر نوشتن به زبان غیررسمی یونانی (دموتی۷۶)، زبان کلاسیک (کاتارِووسا۷۷)، یا زبان کلیسای ارتدوکس شرقی۷۸ درگرفت. حماسۀ دیگنیس آکریتاس۷۹ در قرن ۱۰ معمولاً حاکی از آغاز ادبیات بومی یونانی در دورۀ جدید است. زبان عامیانۀ یونانی در قرن های ۱۶ و ۱۷ در ادبیات شکوفای کرت۸۰ و در قرن ۱۸در شمار فراوانی از ترانه های عامیانه و بالاد۸۱های کِلفتی۸۲ به حیات خود ادامه داد. پس از کسب استقلال در قرن ۱۹، و حضور شخصیت های زیر، جنبش مردمی جایگاه یافت: دیونوسیوس سولوموس۸۳ (۱۷۹۸ـ۱۸۵۷) ایونی، آندرآس کالووس۸۴ (۱۷۹۶ـ۱۸۶۹)، و دیگران، در دوره های بعد، یانیس پسیکاری۸۵ (۱۸۵۴ـ۱۹۲۹)، نمایشنامه نویس و نویسندۀ داستان های کوتاه، و اَلکساندروس پاپادیاماندیس۸۶ (۱۸۵۱ـ۱۹۱۱)، نثرنویس، که بر بسیاری از نویسندگان جوان، ازجمله کنستانتینوس هاتزوپولوس۸۷ (۱۸۶۸ـ۱۹۲۱)، شاعر و مقاله نویس، تأثیر گذاشت. پس از دهۀ ۱۹۲۰، با ظهور نویسندگانی چون استراتیس موریویلیس۸۸ (۱۸۹۲ـ ۱۹۶۹) و نیکوس کازانتزاکیس۸۹ (۱۸۸۵ـ۱۹۵۷)، نویسندۀزوربای یونانی۹۰ (۱۹۴۶)، که شاعر هم بود، رمان نیز پا به عرصۀ ادبیات نهاد. همچنین باید از دو شاعر برندۀ جایزۀ نوبل، یورگو سفریس۹۱ و اودیسئوس الیتیس۹۲ نام برد.Archaic Period Iliad Odyssey didactic poetries Hesiod Works and Days Ionia Aegean Alcman Stesichorus elegiac Iambic Archilochus Mimnermus Semonides Amorgos Solon Theognis Tyrtaeus Simonides Ceos Terpander Alcaeus Sappho Classical period Pindar Bacchylides Persian Wars Aeschylus Sophocles Euripides Eupolis Cratinus Aristophanes Herodotus Thucydides Xenophon Plato Isocrates Demosthenes Hellenistic period Epicurus Zeno of Citium Theophrastus Menander Antioch Pergamum Pella Ptolemaic Alexandrian poetry Apollonius of Rhodes Aratus Callimachus Herodas mime Sophron bucolic poetry Theocritus Aristophanes of Byzantium Eratosthenes Euclid Roman period Flavius Arrianus Dion Cassius Dionysius of Halicarnassus Apollonius Dyscolus Demetrius Longinus Plotinus neo-platonism Aelius Aristides Lucian Heliodorus Modern Constantinople Demotic Katharevousa Eastern Orthodox Church Digenis Akritas Crete ballad Klephtic Dionysios Solomos Andreas Kalvos Iannis Psichari Alexandros Papadiamandis Konstantinos Hatzopoulos Stratis Myrivilis Nikos Kazantzakis Zorba the Greek George Seferis Odysseus Elytis
wikijoo: یونانی،_ادبیات