یلدا

فرهنگ فارسی معین
فرهنگ فارسی هوشیار
یلدا� برگرفته از واژهٔ سریانی ܝܠܕܐ به معنای زایش است ابوریحان بیرونی از این جشن با نام �میلاد اکبر� نام برده و منظور از آن را �میلاد خورشید� دانسته است. در آثارالباقیه بیرونی، از روز اول دی ماه، با عنوان �خور� نیز یاد شده است. در قانون مسعودی نسخهٔ موزه بریتانیا در لندن، �خُره روز� ثبت شده، اگرچه در برخی منابع دیگر �خرم روز� نامیده شده است. واژه �شب چله� یا �شب چله کلان� هم که در فرهنگ عامه مردم مترادف با شب یلدا بکار می رود از آن روست که چهل روز اول زمستان را �چله بزرگ� و بیست روز بعد از آن را �چله کوچک� نامیده اند. و در قدیم گاهشمار باستانی در بین کشاورزان تقسیم بندی چهل داشته است. چلّه، دو موقعیت گاه شمار در طول یک سال خورشیدی با کارکردهای فرهنگ عامه، یکی در آغاز تابستان ( تیرماه ) و دیگری در آغاز زمستان ( دی ماه ) ، هریک متشکل از دو بخش بزرگ ( چهل روز ) و کوچک ( بیست روز ) است. واژهٔ چلّه برگرفته از چهل و مخفف �چهله� و صرفاً نشان دهندهٔ گذشت یک دورهٔ زمانی معین ( و نه الزاماً چهل روزه ) است.
منابع ها
طبیب زاده ( ۱۳۸۴ ) . یلدا.
مرادی غیاث آبادی ( ۱۳۸۷ ) . جشن ها و گردهمایی ها.
هاشم رضی، گاهشماری و جشن های ایران باستان
یلدا آئینی به قدمت تاریخ، مجله میراث فرهنگی، ۳۰ آذر ۱۳۹۵، محمد عجم

شده و زایش خورشید و تابش آن را نشان پیروزی روشنایی بر تاریکی می دانند. چرا که با زادن خورشید است که از ساعات شب کاسته شده و بر درازای روز افزوده میشود ( شب یلدا تنها چند ثانیه از دیگر شب ها طولانی تر هست ) . برای همین اولین روز پس از یلدا را ، اول ماه دی گویند به معنی ( دادار ) و ( دا ) و زایش و زایندگی. ( رجوع شود به معنی دا از همین نویسنده در آبادیس ) . شهریار بابادی نیاکان

با خوراکی سنتی که هزاران پیام از سفره خاندان دارد
ز انار و هندوانه فلسفه و داستان فراوان دارد
ز آجیل شب یلدا برکت و نعمت شایان دارد
ز وسعت این جشن در گیتی چندین کشور را پیمان دارد
هر قسمت از جهان با فرهنگ و خوراکی خود داستان دارد
هر چه باشد در کل نشاط و سرور در اقلیم خود تابان دارد
پارسی شب یلدا نشاط و بهداشت روانی شایان دارد
حفظ این ارزشها بهداشت روانی و سروری درجام فروزان دارد
ز تبریک شب یلدا ز شهمیرزادی و سنگسری و سمنانی وکل ایران خرامان دارد
ز اتحاد هم بر حفظ ارزشها و سنت ها غزل خوان دارد
علی وردی پناه ( پارسی )

به ما نشان می دهد. و کلمه دا هم به مفهوم مادر که در کلمه دایه خودنمایی می کند. مردمان جنوب کشورمان هم هم اکنون به مادر دای می گویند. به طور مختصر یلدا را به مفهوم مادر شب و شب بلند می توانیم برداشت کنیم.

میتوان از یلدیدن به نام ریشه این واژه بهره برد
جشن یلد دوستم = جشن تولد دوستم
یلد گرفتیم = تولد گرفتیم

فردا
پیدا
یلدا
که همگی آن واژه به دا می رسیم که
فردا = فر دا = شکوه و امید روشنایی = اینده روشن
پیدا = پی دا = دنبال روشنایی = یافتن
یلدا = یل دا = فرشته روشنایی = پدید اوردنده روشنایی = زایش روشنایی = روز بلند = پدید امدن روز و روشنایی
چرا دا = روشنایی ؟ چون یلدا ابتدای دی می باشد و خود واژه دی در زبان لاتین یعنی روز یعنی روشنایی و همین دی نام یکی از ما های ایرانیست به چم روشنایی چرا روشنایی ؟ چون زمستان از این پس کوتاه می شود و روز یل و بلند پس بدین روز یلدا گفتند و از یاد نبریم که بیشتر ماه های ایرانی را به فرشتگانی چسباندند از این رو برای ماه دی فرشته ای گزین کردند که اگر یلدا را ا = فرشته روشنایی بنامیم هم بیراهه نگفتیم از دیگر چمش های آن وز بلند است در هر روز نشان از روشنایی بلند یا کسی که روشنایی را اورده و بر شب پیروز گشته می باشد

دولت مردها و عوامل حکومتی هم هیچ تلاش کردند تا این چیزها را به نام ایران ثبت بزنن؟باید ثبت کنند.
چهارشنبه سوری و نوروز هم جشن آریایی هست.

تک چشم یا همان دجال ادیان ابراهیمی یا همان میترا یا مسیح را زایید و یلدا یعنی مادری که پهلوان هست و بی شوهر فرزند بزرگ می کند کاج همان درخت کابالا ست یا درخت زندگی و ستاره روی کاج کریسمس نشانه لوسیفر. درخشان از فسفر میاد یا ستاره صبح یا آورنده نور صبحگاهی یا همان زهره یا ونوس و همان آناهید هست و دی همان نماد زحل خدای ساترن هست که پرستش می شود می بینیم که همه چیز با حقیقت آمیخته شده است و حقیقت پنهان است و واقعا نمی دانیم پیام آوران نور چه سرنوشتی داشتند چون با هزاران دروغ رنگ شده اند

🍉 ایرانیان باستان براین باوربودند که شب نخست زمستان دانه های گیاهان در زیر خاک جوانه زده و آغاز به روییدن میکنند و به همین دلیل نخستین شب زمستان را جشن می گرفتند چون مژده ی آمدن بهار است،
🍉 پس یلدا به معنی رویش و زایش بزرگ
عمران حیدری آریا:
شاعر، نویسنده، واژه شناس
🍉🍉🍉🍉🍉🍉🍉
#ariya

ننه سرما=دادا، دایا، دالو= پیرزن و مادربزرگ
دا = مادر
دی=مادر
دی ماه= ماه اول زمستان
دی ماه= آمدن ننه سرما
یلدا همان مادر بزرگ و ننه سرما می باشد و ایرانی و باستانی بوده نه یونانی، نه عربی، نه ژاپنی و. . . .
معنای مادر و معنای آفریننده برای واژه های ( دا ) و ( دی ) یکی هست و یک ریشه اند.
از مردمان ٩٠ ساله، هم در کوهستان و هم دشت های خوزستان شنیده ام تک تک خانواده ها ( از فقیر تا دورافتاده، کوچ رو و روستایی، شهری و. . . ) یلدا، چهارشنبه سوری و نوروز را باشکوه برگزار می کرده اند.

احتمالا واژه شب کشیده درست تر باشد شب طولانی چون همیشه تاریخ ترکها و فارسها به هم گره خورده است چه پادشاهان ترکی که سلسله بنا نهادند با کمک فارس ها و پشتیبانی انها وبه ان افتخار کردند دو قوم برتر

بزرگ یا مادر شبها از دو واژه است یل به معنی تنومند بلندقامت ودا به معنی مادر وبه زبان عربی یلدا را جلدا گویند مونث و چند معنی بیان می کند یعنی ضربت شب طولانی ترین شب سال و جلدا خیلی صبور و بردبار همچنانسرد است و زاده آن جلید یخبندان است اما کجای تاریخ گفته که داریوش ۷۰۰۰ سال پیش زندگی میکرد داریوش ۲۵۰۰سال پیش حکومت کرد ولی شب یلدا قبل از او بوده است ولی خواستگاران حقیقت بدانند داریوش هخامنشی همان فرعون زمان حضرت موسی بود در آن زمان مصر جزئی از حکومت ایران بوددرهمان دوران حضرت موسی به پیامبری برگزیده شد

دا در برخی واژگان به چم روز و زمان می باشد و همچنین در برخی از زبانهای ایرانی به مانای مادر نیز می باشد .
یل ( بزرگ ، تنومند ، نیرومند ) دا ( بلندی و زمان ) = یلدا
�دا� و �دی � هم خانواده می باشد و دی به زبان های اروپایی راه یافته و واژه day در زبان آنها کاربرد یافته است . حتا واژه های روز های هفته ی انگلیسی برگرفته از روزهای هفته ی کهن ایرانی است . خورشید روز ، ماه روز ، و. .
واژه فردا یا پردا که در زبان پهلوی به گونه ی فرتاک به کار رفته نیز مانای روز پسین یا زمان پسین رامی دهد .

منظور از چله یعنی طولانی و بلند.
یادم هست که پدر و مادرم در روستا معتقد بودند که وقتی گره ای به کاری و طولانی می افتاد می گفتند به کار چله افتاده. یعنی طولانی شده. قدیمی ها معتقد بودند برخی افراد دارای دست و قدم سبک و برخی سنگین هستند. یعنی دست و پای سبک باعث زود انجام شدن یک کار و دست و قدم سنگین باعث طولانی شدن کار می شود. لذا برای راه اندازی یک کار مثلا بستن دار قالی از یک فردی که دارای دست سبک باشد می خواستند کار را آغاز کند یا کمی راه رود و بقیه ساکت بنشینند . اگر در این بین اگر کسی که قدم سنگین دارد راه برود به کار چله می افتد یعنی کار طولانی می شود و بین کار گره رخ می دهد و آن فرش بسیار بیشتر از حد معمول طول می کشد.
خواستم با این روایتها ضمن بیان آداب و رسوم باستانی یکی از روستاهای ایران، معنای چله و شب چله به معنای بلند را توضیح دهم.
نکته دیگر اینکه بین ادبیات کتابی ایران و زبان و آداب و رسوم توده مردم در دوره باستان و تا پیش از دوره گسترش تمدن جدید و وسایل ارتباط جمعی، اختلافهایی بوده است.
یعنی در کتابهای ادبی می گفتند یلدا ولی در بین مردم می گفتند شب چله. و به نظر من شب چله درست تر است چون یلدا واژه سریانی است ولی چله ایرانی اصیلتر است.
ما نیاز است که آداب و رسوم پدر و مادرها و روستاها و جاهای دست نخورده ایران را ثبت و مکتوب و حفظ کنیم چون خود سرچشمه و گاهی رمز گشای برخی واژه ها و آداب و رسوم و فرهنگ ما است.
سپاس از وقتی که برای مطالعه این نوشتار گذاشتید و اعلام دیدگاههای شما

مردم استان لرستان نیز در این شب که در گویش لری خود به آن ( اول قاره ) یا ( توک چله ) می گویند شب یلدا را به همراه آداب و رسوم ویژه ای اجرا می کنند که از گذشته ها نسل به نسل انتقال یافته است .
لرستانی ها مانند دیگر هموطنان ایرانی همواره آیین های شب یلدا را ارج نهاده و از چند روز قبل خود را برای برگزاری این آیین ها مهیا می کنند .
در این شب تنقلات زیادی که برخی از آنها مختص همین منطقه است مصرف می شود که شامل گندم شیره ، گندمی که در شیر می خیسانند و زرد چوبه و نمک را با آن مخلوط می کنند سپس آن را روی ساج برشته می کنند و آن را همراه با خلال بادام ، گردو، کشمش و کنجد مخلوط می کنند و می خورند . معمولا در شب یلدا گندم شیره در تمام خانه ها یافت می شود . انواع شیرینی های محلی از جمله تنقلات دیگری است که مردم این دیار در شب یلدا از آنها استفاده می کنند . غذای مخصوص مردم لرستان در شب یلدا بوقلمون ، گوسفند ، سبزی پلو و خورش سبزی است.
از دیگر رسوم قوم لر در این شب به جای آوردن رسم ( کشتی ) به معنای کشتن است هر خانواده ای در این استان با توجه به موقعیت و وضعیت اقتصادی اش سعی می کند گوسفند یا بزی را سر بریده و سورو سات کبابی را مهیا کند .
همچنین مردم این استان بنا به سنت دیرینه اغلب خانواده ها یلدا را در کنار بزرگان طایفه به ویژه پدر بزرگ ها و مادر بزرگ های خود سپری می کنند.
خواندن دیوان حافظ و تفعل به آن ، شاهنامه فردوسی و داستان سرایی از دیگر آدابی است
که در شب یلدا زینت بخش محافل گرم مردم این دیار بوده و از محبوبیت و یژه ای نیز نزد مردم برخوردار است .
ازدیگر سنت های دیرینه مردم این دیار در شب یلدا رفتن به پشت بام منازل و طلب کردن تنقلات شب یلدا است .
در شب یلدا بسیاری از پشت بام منازل این شهر مملو از جوانان و نوجوانانی است که با شور و شوق فراوان عبارت امشو اول قاره ( امشب شب یلدا است ) را در شهر طنین کرده و حال و هوای خاص شب یلدا را دو چندان می کنند .
در این شب نوجوانان و جوانان با تاریک شدن هوا به پشت بام منازل همسایه رفته و شالی را به حیاط منزل آویزان می کنند و با سر دادن شعار جمعی ( امشو اول قاره، خیر د هونت بواره ، نون و پنیر و شیره ، کیخا حونت نمیره ) از صاحب خانه می خواهند تنقلات شب یلدا را در شال آنها بریزد .
این شب که در لرستان از آن به عنوان چله یاد می شود به دو بخش چله بزرگ وچله کوچک تقسیم می شود. چله بزرگ همان اول زمستان است وچله کوچک آخر زمستان که به عید نوروز باستان ختم می شود که بزرگان نیز اشعاری در مورد چله بزرگ وکوچک بیان نمود ه اندوگفتند پیره زن سپید موی که همان چله کوچک است به چله بزرگ که پیرمرد است می گوید چرا توچله را که شروع فصل سرماست را ازبین نمی بری ودر جواب می گوید من نمی توانم مگر اینکه چهل وپنچ روز از آن بگذرد امادر این مدت بر اثر سرما پیره زن پسرش را ازدست می دهد وبا گذشت 72روز از فصل زمستان پیره زن برای اینکه چله بزرگ را ازپای در آورد چوب یزرگی را برداشته آن را به طرف چله بزرگ پرتاب میکند می گوید حالا که پسر من بخاطر تو ازبین رفته من هیچ دلخوشی ندارم واگر چوب چله کوچک به داخل آب افتاد شروع بهار همرا با بارندگی است واگر در میان خشکی افتاد بهار خوبی در انتظار مردم ومحصولات کشاورزی نیست .
در بعضی از منازل، کلیه اقوام نزدیک و صمیمی به دور هم جمع می شوند و تا آخر شب به گفتگو می پردازند و با گرفتن فال "چل سرو" cel seru ( فال چهل سرود _ یکنفر تسبیح می اندازد و هر کدام از حاضرین یک شعر به زبان لکی می گویند و چهلمین شعر نیت اصلی گیرنده فال است ) و با گفتن افسانه های کهن وقت را می گذرانند.
اوایل شب یلدا بعضی از پسر بچه ها به بالای پشت بام منازل می روند و ریسمانی را به یک شال بزرگ بسته به پایین و بطرف درب خانه ها می فرستند و می گویند:
"امشو اول قاره _ خیر د هونت بواره"
Emshow aval gahara xer de honat bavara
( امشب اول یلدا یا اول زمستان است خیر از خانه ات ببارد )
"نون و پنیر و شیره _ کیخا هونت نمیره"
Non _ o _ panir _o _ sira kixa honat namira
( نان و پنیر و شیره کدخدا ( صاحب خانه ) خانه ات نمیرد )
"چی به علی کوشکه بیاره"Ci be ali koska beyara
( چیزی بده علی کوچک یا بچه ات بیاورد )
سپس صاحب خانه مقداری آجیل گندم برشته و میوه و شیرینی در شال آنها می گذارد و بچه ها ضمن بالا کشیدن شال و محتویاتش به عنوان تشکر از صاحب خانه میگویند:
"امشو اول قاهاره نون و پنیر و شیره کیخا هونت نمیره"
Emsow aval gahara non _o _ panir _o_sira kixa honat namira .
( امشب اول یلدا یا اول زمستان است نان و پنیر و شیره کدخدا خانه ات نمیرد ) .
بعد از برداشتن محتویات شال به روی پشت بامهای دیگر میروند و گفته های مذکور را تکرار می کنند. بعضی مواقع عده ای از صاحب خانه ها برای اینکه با پسر بچه های روی پشت بام شوخی کرده باشند، وقتی بچه ها شال را به پایین می فرستند، صاحب خانه بجای آجیل گندم برشته و میوه و شیرینی مقداری سنگ در شال می گذارند و وقتی بچه ها متوجه این موضوع می شوند همصدا می گویند:
"نون و پنیر و حلوا کیخا هونت لنگ والا"
Non _o_ panir _o_ halva kixa honat leng vala
( نان و پنیر و حلوا کدخدا خانه ات پا در هوا یا بزمین بخورد ) .
"نون و پنیر و شیره کیخا هونت بمیره"Non _o_ panir _o_ sira kixa honat bamira
( نان و پنیر و شیره کدخدا خانه ات بمیرد ) .
در این هنگام کسانی که در خانه هستند با شنیدن گفته های بچه ها با صدای بلند می خندند و ضمن دلجویی دادن بچه ها مقداری آجیل گندم برشته و میوه و شیرینی به آنها می دهند. باید متذکر شد در آذربایجان رسم کجاوه اندازی و در روستاهای نزدیک به تهران رسم شال اندازی در شب چهار شنبه سوری یک سمبول بوده و این رسم در دوران ابوریحان بیرونی نیز مرسوم بوده. یکی دیگر از رسوم دیرینه مردم این دیار در شب اول قاره سنت قاشق زنی است. دراین آیین نیز افراد با پوشاندن سر و صورت خود به درب منازل رفته و با به صدا در آوردن قاشق صاحب خانه را از حضور خود آگاه می کنند. در این هنگام صاحب خانه نیز به میمنت این شب مقداری از تنقلات و شیرینی خانگی را در ظرف آنان می ریزد.
از دیگر رسوم قوم لر در این شب به جای آوردن رسم قربانی است و هر خانواده ای با توجه به وضعیت اقتصادی اش سعی می کند حیوانی راسرببرد و گوشتش را کباب کند. این حیوان اغلب گوسفندی است که از ۶ ـ ۵ ماه پیش نشان شده و نزد عشایر به امانت گذارده اندتا پروار شود. گاهی هم اگر خانوده ای از نظر اقتصادی و معیشت تنگ دست باشد، بوقلمون یامرغ و خروس سر می برد. دراین شب ، بزرگ خانواده از همه دعوت می کند تا شام را در کنار هم صرف کنند.
در این شب برای بچه هایی که نزد خانواده های خود نشسته اند پرسشهایی در مورد فصلها پیش می آید که بزرگتران با خوشرویی در مورد فصلها توضیحاتی می دهند، بخصوص فصلی که آغاز شده و ارمغانی از برف و باران و سرما به همراه دارد و معمولا افسانه "امیل" ami و "ممیل"mamil را برای بچه ها می گویند.
که این دو نامهای دو برادر زمستانی "چله گپه" cella gapa ( چله بزرگ _ چهل روز اول زمستان ) و "چله کوشکه" cella koska ( چله کوچک _ چهل روز بعد از زمستان ) می باشند که اولی یعنی "چله بزرگ" از اول دیماه الی یازدهم بهمن ماه و دومی یعنی "چله کوچک" از یازدهم بهمن ماه الی اول اسفند ماه ادامه دارد و افسانه این دو برادر از این قرار است که:
"امیل" "amil و "ممیل" mamil دو برادر زمستانی هستند و دو نفس دارند. "امیل" که برادر بزرگتر است دارای نفس "دزد" می باشد که آن در روز چهل و پنجم زمستان در اثر سرمای زیاد مشخص می گردد و "ممیل" برادر کوچکتر دارای نفس "آشکار" می باشد و آن در روز پنجاه و پنج زمستان که هوا کمی بهتر می شود مشخص میگردد.
چهل روز که از زمستان می گذرد "امیل" ( چله بزرگ ) به کوه می رود و زیر سنگ سیاه و بزرگی می نشیند. در این موقع سنگ سیاه بر روی او می افتد و "امیل" قادر به بلند کردن سنگ و بیرون کشیدن خودش نیست. پس همانطور زیر سنگ می ماند.
پس از سپری شدن پنجاه روز از زمستان "ممیل" ( چله کوچک ) بفکر برادرش می افتد و پیش خود می گوید نکند در کوه برای برادرم "امیل" اتفاقی افتاده باشد؟ از این رو برای پیدا کردن برادر خود به کوه می رود.
در این زمان است که مردم می گویند: هوا خیلی سرد شده و اکنون درست در وسط "ششله ششله" sasela_ sasela هستیم. یعنی تلاقی بین شش روز بعد از رفتن "ممیل" به دنبال برادرش که این دوازده روز هوا بسیار سرد می شود و آن از روز چهارم تا شانزدهم بهمن ماه می باشد.
خلاصه "ممیل" بعد از جستجوی فراوان برادرش "امیل" را در حالیکه تخته سنگی بر رویش افتاده پیدا می کند. خود را به کنار او می رساند و هر کاری می کند نمی تواند تخته سنگ را جابجا نماید تا برادرش را نجات دهد.
از آنجا که "امیل" دارای قدرت سرمای زیادی است، "ممیل" این قدرت را حس می کند. از این رو به برادرش "امیل" میگوید: اگر من جای تو بودم کاری می کردم .

آخر پاییز. برای همین هم غالباً در شعر و متون گفته می شود �شب یلدا� یعنی شب قبل از روز یلدا، و به ندرت واژۀ یلدای تنها را به معنای شب گرفته اند. گفته شده که در فرهنگ سامی ( که زبانهای عربی و عبری و سریانی مربوط به آن می شوند ) هر واحد شبانه روز از شب شروع می شود. در ایران هم خود ما همین تلقی را داریم و وقتی مثلاً می گوییم شب جمعه منظورمان شبی است که فردایش جمعه است نه روز گذشته اش. پس یلدای تنها اسم روز است. دلیلش هم اینکه از روز اول دی یعنی روز اول زمستان روزها شروع به بلند شدن می کنند و به اصطلاح روز متولد و یواش یواش بزرگ می شود. پس شب یلدا یعنی بلندترین شب سال و شب کوتاه ترین روز سال و شب تولد روز، یا شب روز یلداست. یلدای سریانی با تولد یا میلاد عربی مشابه و هم معنا و به لحاظ زبانی هم ریشه اند.

به شکرانه شروع این روند که همراه با گرمی هوا و جان دوباره گرفتن طبیعت و سربرآوردن گیاهان از خاک هست شب یلدا رو جشن میگیرن.

ای شرقی ست. در بعضی از لغت نامه ها نیز یلدا را دلیر ، بزرگترین ترس اهریمن و جوانمرد معنا کرده اند

مهروش، مهرنوش، مهرتاش، مهر گل، میتران، میترانا و. . . . . .
یلدا را هم اگر دست نجنبانیم کشور آذربایجان به نام خودش ثبت می کند مثل خیلی از چیزهای دیگر که کشورهای دیگر به نام خودشان ثبت کرده اند. ممنون از سایت خوبتون