یاقوت در افغانستان

یاقوت پس از الماس و زمرد سومین سنگ قیمتی در جهان می باشد. معدن این سنگ قیمتی در ناحیه جگدلک واقع ۱۰۰ کیلومتری سرک ( سرک واژه ای اردو وارد شده به پشتو و فارسی افغانستان به معنی جاده ) میان کابل و جلال آباد قرار دارد. یاقوت معمولاً درمیان سنگ مرمر سفید ( چقماق ) به شکل قرمز کم رنگ، قرمز، کبود و رنگ های دیگر پیدا می شود. در بازار تجارتی افغانستان یاقوت سرخ را «اناری» و یاقوت کبود را بنام «لعل پیازی» یا «لعل بدخشان» می گویند.
از جمله معادن لعل در ولایت بدخشان ولسوالی اشکاشم محلی به نام غران وجود دارد. یاقوت از نوع سنگ متحوله بوده و اندازه سختی آن ۹ می باشد. یاقوت از اکسید آلومینیوم در شرایط ویژه ساخته شده است. رنگ سرخ این کانی را یاقوت و رنگ های دیگر آن از قبیل: سفید، زرد، نصواری ( سبز ) و سایر رنگ ها را به نام «کورندم» می نامند که در افغانستان و ایران از خود نامهای محلی دارند. یاقوت در معادن به شکل پخته و خام یافت می شود. یاقوت پخته شفاف و نور از آن می گذرد. یاقوت خام شکننده بوده و شفاف نیست و ارزش تجاری ندارد به همین ترتیب رنگهای دیگر نیز خام و پخته دارند. وزن مخصوص این کانی ۴٫۰۰ ضریب شکست آن ۱٫۷۶۵ - ۱٫۷۷۰ است؛ از این رو در برابر پرتو ایکس موج کوتاه و بلند مقاومت نشان می دهد.
معدن یاقوت در کشورهای تایلند، برمه ( میانمار ) ، سریلانکا و افغانستان وجود دارد. استخراج این معادن از زمان های قدیم رواج داشته است. شماری از تاریخ دانان ایرانی و عرب همچون اصطخری ۹۵۱ میلادی، الطالبی ۹۶۱ - ۱۰۳۸، ابن حوقل متوفی ۹۷۸ میلادی، المقصدی در قرن دهم، ابوریحان بیرونی ۹۷۳ - ۱۰۵۰ و ابن بطوطه ۱۳۲۵ - ۱۳۵۴ میلادی در نوشته های خود از یاقوت بدخشان نام برده اند. گفته می شود که نمونه ای از یاقوت افغانستان زیب تاج ملکه انگلیس است. دربار تیمورلنگ نیز با این یاقوت مزین بوده است. این معادن در قرن هفدهم در دسترس مغولان هند بود. در ۱۶۳۷ شاه جهان پادشاه هند برای ساخت تاج محل از سنگ مرمر این معادن استفاده نمود.
در سال ۱۳۹۲ از معادن ولایت بدخشان یاقوتی به وزن ۲۰۰ قیراط به دست آمد. این در حالیست که معادن جگدلک و غران بدخشان توسط دینامیت، چکش و کلنگ استخراج می گردد و سنگهای آن به گونه رسمی و قاچاق فروخته می شوند.