یادگار زریر

یادگارِ زَریر
(یا: یادگار زریران) رسالۀ کوچکی به زبان و خط فارسی میانه (پهلوی) در شرح جنگ هایِ ایرانیان نوزردشتی با خیونان. این رساله را می توان در زمرۀ اشعار پهلوی به شمار آورد و در اصل منظومه ای به زبان پهلوی اشکانی (پارتی) با نثری آمیخته به نظم بوده است. واژه ها، ترکیبات و ساختارهای زبان پهلوی اشکانی به وضوح در متنِ فارسی میانه به چشم می خورد و حتی بازسازی شعری بخش هایی از آن امکان پذیر است. مطالب این رساله، که یکی از نخستین نمونه های سوگ نوشته در ادبیات ایرانی است، از متنی اوستایی گرفته شده است که امروز در دست نیست، اما بخش هایی از آن در کتاب هفتم دینکرد آمده است. بنابر متن رساله، هنگامی که گشتاسب (شاه حامی زردشت) و درباریان او دین مزدیسنی را می پذیرند، ارجاسب، شاه خیونان، از آن ها می خواهد که یا دینِ نو را رها کنند و یا آمادۀ کارزار شوند. ایرانیان خواستۀ ارجاسب را نمی پذیرند و جنگ آغاز می شود. در این جنگ، زریر، برادر گشتاسب و سپاه سالار او، به همراه ۲۲ تن از برادران و پسران گشتاسب کشته می شوند، اما در نهایت ایرانیان به کمک اسفندیار، پسر گشتاسب، به پیروزی می رسند. دقیقی شرح این جنگ ها را به نظم کشیده و فردوسی آن ها را عیناً نقل کرده است. این رساله به زبان فارسی ترجمه و چاپ شده است (۱۳۷۴).