گِیْلی، ادبیات (Gaelic, Literature)
ادبیات شفاهی و مکتوب ایرلند و اسکاتلند به زبان گیلی. تا پیش از شکوفایی گیلی اسکاتلندی به زبانی متمایز در قرن ۱۵، می توان هر دو کشور را دارای ادبیاتی واحد پنداشت. در روایات، آغاز سرودن شعر ایرلندی را اوایل قرن ۱م ذکر می کنند، اما تا پیش از عصر قدیس پاتریک (۳۸۵ـ۴۶۱م)، معروف به رسول ایرلند، ادبیات به معنی متداول آن در ایرلند پدید نیامد. کهن ترین افسانه های عاشقانه و پهلوانی گیلی به نظم و نثر در شماری از نسخه های خطی قرن ۱۲م به یادگار مانده که خود برگرفته از روایات شفاهی کهن ترند. از مهم ترین این آثار کتاب دان کاو (ح ۱۱۰۰م)، و کتاب لنستر (ح ۱۱۵۰م) است. افسانه های گیلی (ایرلندی) را به دو شعبه تقسیم کرده اند. یکی، آلستر، یا حلقۀ سرخ، مشتمل بر ۱۰۰ قصه، و برگرفته از زندگی شاه آلستر و جنگجویانش به ویژه کوکولین، که بزرگ ترین قهرمان افسانه ای ایرلند است. تِین بوکولی (هجوم به کولی)، بزرگ ترین اثر حماسی ایرلند کهن، ازجمله افسانه های شعبۀ سرخ است. از افسانه های دیگر این حلقه تبعید کودکان اوسناک، قصۀ دردناک دیردر، هلن افسانه ای ایرلند، را بازگو می کند. دیگری، حلقۀ فینی (یا آشِنی)، که با لعاب مسیحیت آمیخته است. شخصیت اصلی بسیاری از افسانه های این حلقه فین مک کول، پهلوان افسانه ای و شاعر قرن ۲ یا ۳م است. پسرش اوسیان نیز به شاعری و جنگاوری شهرت دارد. بیشتر افسانه ها در قالب بالاد سروده شده اند.
ادبیات گیلی ایرلندی، قرون ۱۷ تا ۲۰. در عصر الیزابت اول، انگلیسی جای گیلی را در ایرلند گرفت. با وجود این، آثار منثور زیادی دربارۀ گذشتۀ ایرلندی ها نوشته شد. در همین حال، مخالفت با حکومت انگلیسی ها در شعر گیلی آغاز شد. برخی از مشهورترین نویسندگان ملی گرای ایرلند در قرون ۱۷ و ۱۸ عبارت اند از ایگَن اورایلی و بریان مریمن. در قرن ۱۹ با انتشار آثار داگلاس هاید و تشکیل اتحادیۀ گیلی، زبان گیلی رونق گرفت و کوشش هایی به منظور حفظ و گسترش آن آغاز شد. در اواخر این قرن و نیمۀ اول قرن ۲۰، مجموعه هایی از قصه های عامیانه، آثار داستانی، نمایش نامه ها و اشعاری به زبان گیلی منتشر شد.
ادبیات گیلی اسکاتلندی، قرون ۱۶ تا ۲۰. نخستین آثار ادبی گیلی اسکاتلندی در کتاب دین آو لیزمور، که سِر جیمز مک گرگور در فاصلۀ ۱۵۱۲ تا ۱۵۲۶ تألیف کرده، به یادگار مانده است. در قرن ۱۷ شعر شکوفا شد. از مجموعه های اشعار این دوره کتاب سیاه کلَنرانالد و کتاب سرخ کلَنرانالد است. ازجملۀ مشهورترین شاعران قرن نیز ماری مک لئود و رودریک موریسون بودند. آشنایی با ادبیات کشورهای دیگر شور و نیروی تازه ای به ادبیات بخشید. بزرگ ترین شاعر قرن (اسکاتلندی) اَلگزاندر مکدونالد بود که اثرش به نام حیات دوبارۀ زبان اسکاتلندی کهن (۱۷۵۱)، نخستین کتاب شعر غیرمذهبی چاپ شده در اسکاتلند محسوب می شود. بزرگ ترین سرایندۀ شعر مذهبی نیز داگلاس بیوکنن بود که مهم ترین اثرش روز داوری است. در اواخر قرن ۱۹ نخستین داستان های کوتاه در نشریات چاپ شد. از داستان نویسان مشهور قرن ۲۰، لِین کریکتن اسمیت بود. دریک تامسون و سورلی مکلین نیز از شاعران مشهور این عصرند. بدین ترتیب، ادبیات گیلی، به ویژه با انتشار جُنگ هایی از متون کهن، همواره مورد توجه بوده است.
ادبیات شفاهی و مکتوب ایرلند و اسکاتلند به زبان گیلی. تا پیش از شکوفایی گیلی اسکاتلندی به زبانی متمایز در قرن ۱۵، می توان هر دو کشور را دارای ادبیاتی واحد پنداشت. در روایات، آغاز سرودن شعر ایرلندی را اوایل قرن ۱م ذکر می کنند، اما تا پیش از عصر قدیس پاتریک (۳۸۵ـ۴۶۱م)، معروف به رسول ایرلند، ادبیات به معنی متداول آن در ایرلند پدید نیامد. کهن ترین افسانه های عاشقانه و پهلوانی گیلی به نظم و نثر در شماری از نسخه های خطی قرن ۱۲م به یادگار مانده که خود برگرفته از روایات شفاهی کهن ترند. از مهم ترین این آثار کتاب دان کاو (ح ۱۱۰۰م)، و کتاب لنستر (ح ۱۱۵۰م) است. افسانه های گیلی (ایرلندی) را به دو شعبه تقسیم کرده اند. یکی، آلستر، یا حلقۀ سرخ، مشتمل بر ۱۰۰ قصه، و برگرفته از زندگی شاه آلستر و جنگجویانش به ویژه کوکولین، که بزرگ ترین قهرمان افسانه ای ایرلند است. تِین بوکولی (هجوم به کولی)، بزرگ ترین اثر حماسی ایرلند کهن، ازجمله افسانه های شعبۀ سرخ است. از افسانه های دیگر این حلقه تبعید کودکان اوسناک، قصۀ دردناک دیردر، هلن افسانه ای ایرلند، را بازگو می کند. دیگری، حلقۀ فینی (یا آشِنی)، که با لعاب مسیحیت آمیخته است. شخصیت اصلی بسیاری از افسانه های این حلقه فین مک کول، پهلوان افسانه ای و شاعر قرن ۲ یا ۳م است. پسرش اوسیان نیز به شاعری و جنگاوری شهرت دارد. بیشتر افسانه ها در قالب بالاد سروده شده اند.
ادبیات گیلی ایرلندی، قرون ۱۷ تا ۲۰. در عصر الیزابت اول، انگلیسی جای گیلی را در ایرلند گرفت. با وجود این، آثار منثور زیادی دربارۀ گذشتۀ ایرلندی ها نوشته شد. در همین حال، مخالفت با حکومت انگلیسی ها در شعر گیلی آغاز شد. برخی از مشهورترین نویسندگان ملی گرای ایرلند در قرون ۱۷ و ۱۸ عبارت اند از ایگَن اورایلی و بریان مریمن. در قرن ۱۹ با انتشار آثار داگلاس هاید و تشکیل اتحادیۀ گیلی، زبان گیلی رونق گرفت و کوشش هایی به منظور حفظ و گسترش آن آغاز شد. در اواخر این قرن و نیمۀ اول قرن ۲۰، مجموعه هایی از قصه های عامیانه، آثار داستانی، نمایش نامه ها و اشعاری به زبان گیلی منتشر شد.
ادبیات گیلی اسکاتلندی، قرون ۱۶ تا ۲۰. نخستین آثار ادبی گیلی اسکاتلندی در کتاب دین آو لیزمور، که سِر جیمز مک گرگور در فاصلۀ ۱۵۱۲ تا ۱۵۲۶ تألیف کرده، به یادگار مانده است. در قرن ۱۷ شعر شکوفا شد. از مجموعه های اشعار این دوره کتاب سیاه کلَنرانالد و کتاب سرخ کلَنرانالد است. ازجملۀ مشهورترین شاعران قرن نیز ماری مک لئود و رودریک موریسون بودند. آشنایی با ادبیات کشورهای دیگر شور و نیروی تازه ای به ادبیات بخشید. بزرگ ترین شاعر قرن (اسکاتلندی) اَلگزاندر مکدونالد بود که اثرش به نام حیات دوبارۀ زبان اسکاتلندی کهن (۱۷۵۱)، نخستین کتاب شعر غیرمذهبی چاپ شده در اسکاتلند محسوب می شود. بزرگ ترین سرایندۀ شعر مذهبی نیز داگلاس بیوکنن بود که مهم ترین اثرش روز داوری است. در اواخر قرن ۱۹ نخستین داستان های کوتاه در نشریات چاپ شد. از داستان نویسان مشهور قرن ۲۰، لِین کریکتن اسمیت بود. دریک تامسون و سورلی مکلین نیز از شاعران مشهور این عصرند. بدین ترتیب، ادبیات گیلی، به ویژه با انتشار جُنگ هایی از متون کهن، همواره مورد توجه بوده است.
wikijoo: گیلی،_ادبیات