گیاه شناسی

گیاه شناسی ( به انگلیسی: Botany ) یا زیست شناسی گیاهی ( به انگلیسی: Plant Biology ) یا فیتولوژی ( به انگلیسی: Phytology ) یکی از رشته های زیست شناسی است که به مطالعه و بررسی زندگی و رشد و نمو گیاهان می پردازد. گیاه شناسی دربرگیرنده شاخه های بسیاری از علوم زیستی است که به بررسی گیاهان، جلبک ها و برخی قارچ ها می پردازند. از زیرشاخه های گیاه شناسی می توان به ریخت شناسی، فیزیولوژی، سیستماتیک و گرده شناسی اشاره نمود. [ ۱]
نخستین اقدامات مربوط به گیاه شناسی که در حدود ۳۰۰ سال پیش از میلاد دو رساله بزرگ توسط تئوفراستوس ( فیلسوف یونانی ) دیده می شود: دربارهٔ تاریخچه گیاهان و دربارهٔ اهداف گیاهان. این دو کتاب روی هم بیشترین تأثیر را در دوران باستان و قرون وسطی در علم گیاه شناسی داشته اند. نویسنده رومی شواهد مهمی مبنی بر دانش یونانیان و رومیان دربارهٔ گیاهان دارویی ارائه می دهد.
رابرت هوک در سال ۱۶۶۵ با استفاده از یک میکروسکوپ ابتدایی، سلول را در چوب پنبه و اندک زمانی بعد در بافت گیاه زنده کشف کرد. او با نگاه به یک برش باریکی از چوب پنبه نوشت: من توانستم تعداد بسیار زیادی منفذ و سوراخ در آن مشاهده کنم که بیشتر شبیه کندوی عسل هستند. این روزنه ها یا سلول ها عمق زیادی نداشتند اما تعداد بسیار زیادی جعبه کوچک محسوب می شوند.
• تاکسونومی: یا سیستماتیک گیاهی با نامگذاری و تقسیم بندی گیاهان سرو کار دارد.
• ریخت شناسی گیاهی: شکل و ساختمان و توسعه آن ها همراه با روابط قسمت های گیاهان با یکدیگر را بررسی می کند؛ و شامل مطالعه کالبدشناسی، یاخته شناسی ( سیتولوژی ) و جنین شناسی گیاهی است.
• ریخت شناسی گیاهی: اعمال این عیسم و تولیدمثل در گیاهان است.
• بیماری شناسی گیاهی: با امراض نباتی سروکار دارد.
• بوم شناسی: علم بررسی روابط موجودات زنده با محیط اطرافشان می باشد.
• ژنتیک گیاهی: با مطالعه توارث در گیاهان سروکار دارد.
• قارچ شناسی: علم مطالعه قارچ ها می باشد.
• جلبک شناسی: علم مطالعه جلبک ها
مسلمانان به گیاه شناسی چون دیگر رشته های دانش رغبت فراوان نشان دادند. مترجمان عهد رشید و مأمون کتابهای گیاه شناسی و قرابادین را از هندی و یونانی ترجمه کردند. مشهورترین این کتاب ها، کتاب نبات و قرابادین تألیف دیوسقوریدس است. ابن باسیل این کتاب را در عهد متوکل ترجمه کرد. در قرن پنجم هجری ابن جلجل، طبیب اندلسی نیر کتابی نوشت و آنچه را دیوسقوریدس ذکر نکرده بود در آن گرد آورد و آن را بر ترجمه ابن باسیل افزود.

گیاه شناسی (botany)
36191000.jpg
مطالعۀ گیاهان زنده و فسیل (سنگواره) ازنظر شکل، عملکرد، میان کنش با محیط، و طبقه بندیآن ها. گیاه شناسی به شاخه های تخصصی تری تقسیم می شود که عبارت اند از شناسایی و طبقه بندی گیاهان (تاکسونومی)، مطالعۀ ساختارهای خارجی گیاه (ریخت شناسی گیاهی)، مطالعۀ بافت های درونی گیاه (تشریح گیاهی)، بررسی میکروسکوپی گیاهان (بافت شناسی گیاهی)، مطالعۀ فرآیندها و عملکردهای مرتبط با گیاه (فیزیولوژی گیاهی)، و مطالعۀ انتشار گیاهان در سطح زمین و ارتباط این انتشار با محیط آن ها (بوم شناسی یا اکولوژی گیاهی). دیرین گیاه شناسی به مطالعۀ گیاهان فسیل می پردازد در حالی که گیاه شناسی اقتصادی با کاربرد گیاهان سروکار دارد. باغبانی، کشاورزی، و جنگل داری نیز از شاخه های گیاه شناسی اند.تاریخچه. قدیمی ترین آثار گیاه شناسی بر دیواره های معبد کارنک مصر (ح ۱۵۰۰پ م) حک شده است. یونانی ها در قرن ۵ و ۴پ م بسیاری از گیاهان را برای اهداف دارویی به کار می بردند. اولین گیاه دارویی را دیوکلس کاریستوسی در حدود ۳۵۰پ م به کار برد. تئوفراستوس ارسوسی، که یکی از شاگردان ممتاز ارسطو بود، از ۳۸۰ تا ۲۸۷پ م اطلاعات گیاه شناسی را در کارهای خود جمع آوری و نام گذاری فنی گیاهان را پایه گذاری کرد. سزالپینو در قرن ۱۶ شیوه ای برای طبقه بندی گیاهان براساس گل، میوه، و دانه عرضه کرد، در حالی که یوآخیم یونگیوس (۱۵۸۷ـ۱۶۵۷) گل را یگانه معیار خود در نظر گرفت. گیاه شناس انگلیسی، جان ری، (۱۶۲۷ـ۱۷۰۵)، گیاهان را براساس یافته هایش دربارۀ میوه، برگ، و گل طبقه بندی کرد و حدود ۱۸,۶۰۰ گیاه را شرح داد. گیاه شناس سوئدی، کارل فون لینه، علم طبقه بندی سیستماتیک را در قرن ۱۸ پایه گذاشت. او در طبقه بندی خود همۀ گیاهان و جانوران شناخته شده را مدنظر قرار داد و به هریک از موجودات زنده یک نام توصیفی دو اسمی اختصاص داد. کارهای لینه به مطالعۀ بعدی گیاهان بسیار کمک کرد و گیاه شناسان متوجه شدند که همۀ گیاهان باید در یک طبقه بندی منظم براساس تحقیقات لینه گنجانده شوند. لینه برای اولین بار ماهیت جنسی گل ها را تشخیص داد. کار او را طبیعی دان انگلیسی، چارلز داروین و دیگران دنبال کردند.
طبقه بندی. سلسلۀ گیاهان بسیار متنوع است. اگرچه هر گروه از فرم های گیاهی تا حد زیادی از یکدیگر متمایزند، اما با هم ارتباط دارند. این امر هنوز محل بحث است. در نوعی طبقه بندی معمولی گیاهان را به دو گروه ریسه داران و آوندداران تقسیم می کنند.
گروه ریسه داران. شامل گیاهان ابتدایی تر و ساده تر، اعم از تک یاخته ای یا پریاخته ای، است که تا اندازه ای معیّن رشد می کنند، ولی فاقد ساقه، برگ، و ریشۀ حقیقی اند. ریسه داران به طریق غیرجنسی از طریق هاگ یا به طریق جنسی با الحاق یاخته های تولیدمثلی نر و ماده (گامت ها) تکثیر می شوند. ریسه داران عبارت اند از ۱) باکتری ها (موجودات تک یاخته ای فاقد کلروفیل)؛ ۲) جلبک ها (گیاهان آبزی تک یاخته ای تا فرم های پیچیده و بزرگ دارای کلروفیل)؛ ۳) قارچ ها (جاندارانی فاقد کلروفیل که روی موجودات مرده یا زنده زندگی می کنند). کپک های مخاطی دارای یک مرحلۀ متحرک و تک یاخته ای اند، اما اغلب قارچ ها متشکل از رشته هایی اند که در نان کپک زده دیده می شود و اجسامی بارده (اندام های تولیدمثلی) دارند که ممکن است کاملاً بزرگ باشند؛ ۴) گلسنگ ها (موجوداتی حاصل از هم زیستی جلبک ها و قارچ ها)؛ ۵) خزگیان، شامل جگرواشان و خزه ها.
آوندداران. ساقه، ریشه، و برگ حقیقی و تمایز یافته دارند و درون ساقۀ آن ها لوله هایی است که مایعات را به سمت بالا و پایین هدایت می کنند. این لوله ها (آوندها) به دو دسته اند. یکی آوندهای چوبی که آب و مواد معدنی را از ریشه به سمت اندام های فوقانی حمل می کنند و دیگری آوندهای آبکشی که آب و مواد قندی را از برگ به سایر بخش ها منتقل می کنند. گیاهان آوندی به گروه های زیر تقسیم می شوند: میکروفیلوفیتا یا لپیدوفیتا (پنجه گرگیان)؛ آرتروفیتا یا کالاموفیتا (دم اسبیان)؛ سرخسیان (پتریدوفیت ها یا سرخس ها)؛ و گیاهان دانه دار (بازدانگان و نهاندانگان).