گوتیک، مِعماری (Gothic architecture)
کلیسای جامع شارتر، فرانسه
کلیسای جامع شارتر، فرانسه
سبک معماری رایج در اروپا از میانۀ قرن ۱۲ تا پایان قرن ۱۵م. خطوط عمودیِ ستون ها و منارهای بلند، ارتفاع بسیار در فضاهای داخلی، تاق نما یا قوس های تیزه دار، تاق های تویزه بندی شده، و پشت بندهای معلّق، از مشخصات این شیوه است. نورماندی و بورگونی در قرن ۱۲م خاستگاه شیوۀ گوتیک بودند. گرچه این سبک اساساً به کشورهای کاتولیک اروپا، همچون مجارستان و لهستان تعلق دارد، در فرانسه و انگلستان به اوج شکوفایی خود رسید. شیوۀ گوتیک گونه های محلی مختلفی، اغلب با زیبایی و پیچیدگی بسیار، یافت، و علاوه بر کلیساها، کلیساهای جامع، و دیرها، در ساختمان های غیردینی نیز به کار رفت. سبک گوتیک تا قرن ۱۶ که معماری کلاسیک احیا گردید، رایج ترین شیوۀ معماری در اروپای غربی بود.
فرانسه. معماری گوتیک در فرانسه به چهار دوره تقسیم پذیر است: گوتیک آغازین (۱۱۳۰ـ۱۱۹۰م) که شاهد آغاز کاربرد تاق های تیزه دار، ازجمله در کلیسای نوتردام، پاریس (آغاز ساخت در ۱۱۶۰م)، بود. گوتیک سرنیزه ای (۱۱۹۰ـ۱۲۴۰م) با قوس های تیزه دار بلند و باریک، ازجمله در کلیسای جامع شارتر (آغاز ساخت در ۱۱۹۴م)، و کلیسای جامع بورژ (آغاز ساخت در ۱۲۰۹م). گوتیک شعاع سان (۱۲۴۰ـ۱۳۵۰م) که نام آن برگرفته از مجموعه ای نمازخانه است که از محراب کلیسا منشعب می شوند، ازجمله در سنت شاپل (۱۲۲۶ـ۱۲۳۰م) در پاریس. گوتیک متأخر یا گوتیک شعله سان (۱۳۵۰ـ۱۵۲۰م) همچون کلیسای سنت ژروه در پاریس.
ایتالیا. سبک گوتیک در ایتالیا اساس کلاسیک داشت و دهانه های پهن با قوس های ساده و طرح بازیلیکایی از مشخصات آن بود. کلیسای جامع میلان نمونۀ گزیده ای از گوتیک ایتالیایی است.
آلمان. سبک گوتیک در آلمان تا اواخر قرن ۱۳م از گوتیک فرانسوی بسیار متأثر بود؛ ازجمله کلیسای جامع کلن ـ بزرگ ترین کلیسای جامع شمال اروپا ـ را از روی کلیسای جامع آمیِن ساختند. در آلمان بسیاری از کلیساها را به جای سنگ، با آجر بنا می کردند.
انگلستان. سبک گوتیک در انگلستان به سه دوره تقسیم می شود: گوتیک آغازین انگلستان (۱۲۰۰ ـ ۱۲۷۵ م)، ازجمله در کلیسای جامع سالزبری؛ گوتیک مزیّن (۱۳۰۰ ـ ۱۳۷۵ م)، ازجمله در یورک مینستر؛ و گوتیک قائم (۱۴۰۰ ـ ۱۵۷۵ م)، ازجمله در کلیسای جامع وینچستر.
قوس های تیزه دار و طرح های پنجره. پایۀ اصلی معماری گوتیک، و وجه تمایز عمدۀ آن با سبک سنگین و ملال آور رومانسک (رومی وار)، سیستم دقیق و بسیار علمی تاق سازی و پشت بندی آن است که با حضور قوس تیزه دار امکان پذیر گردید. افزایش سطح پنجره ها در دیوارهای میان پشت بندها از نتایج این نظام تکامل یافته بود. دیوارها دیگر مجبور به تحمّل بار عمدۀ سقف نبودند و از این رو ساخت دیوارهای کم ضخامت، و درنتیجه پنجره های بیشتر یا بزرگ تر میسّر گردید، بی آن که صدمه ای به دیوارها وارد شود. پنجره های سرنیزه ای (پنجره هایی با قوس های تیزه دار در بالای آن ها) را در دسته های دو یا سه تایی زیر یک تاق قوسیِ محصورکننده تعبیه می کردند؛ باقی ماندۀ سطح محصورشدۀ دیوار را عمدتاً نورگیرهای گرد کوچک می پوشاندند. بعدها قسمت سنگی میان پنجره های مختلف و نورگیرها به میل های سنگی باریک (وادار) تقلیل یافت، و کل گروه نورگیرهای محصور، به یک پنجره مبدّل گردید. بخش بالایی پنجره، در داخل تاق با شبکه های سنگی زینتی پر می شد که نخست در اشکال هندسی، سپس به صورت شکل های پیچ درپیچ، و سرانجام به شکل شطرنجی یا چهارخانه (شکلی که اغلب با گنجاندن وادار افقی یا تیرک افقی در پنجره های بزرگ تر حاصل می شود) بودند. نخستین بار معماران رنسانس اصطلاح گوتیک را در اشاره ای تحقیرآمیز به هنر قرون وسطا به کار بردند. وازاری، منتقد و مورخ قرن ۱۶، سبک های هنری قرون وسطا را به گوت ها نسبت داد که «کلاسی سیسم» را نابود کردند؛ اصطلاح گوتیک احتمالاً بر همین انتساب مبتنی است.
کلیسای جامع شارتر، فرانسه
کلیسای جامع شارتر، فرانسه
سبک معماری رایج در اروپا از میانۀ قرن ۱۲ تا پایان قرن ۱۵م. خطوط عمودیِ ستون ها و منارهای بلند، ارتفاع بسیار در فضاهای داخلی، تاق نما یا قوس های تیزه دار، تاق های تویزه بندی شده، و پشت بندهای معلّق، از مشخصات این شیوه است. نورماندی و بورگونی در قرن ۱۲م خاستگاه شیوۀ گوتیک بودند. گرچه این سبک اساساً به کشورهای کاتولیک اروپا، همچون مجارستان و لهستان تعلق دارد، در فرانسه و انگلستان به اوج شکوفایی خود رسید. شیوۀ گوتیک گونه های محلی مختلفی، اغلب با زیبایی و پیچیدگی بسیار، یافت، و علاوه بر کلیساها، کلیساهای جامع، و دیرها، در ساختمان های غیردینی نیز به کار رفت. سبک گوتیک تا قرن ۱۶ که معماری کلاسیک احیا گردید، رایج ترین شیوۀ معماری در اروپای غربی بود.
فرانسه. معماری گوتیک در فرانسه به چهار دوره تقسیم پذیر است: گوتیک آغازین (۱۱۳۰ـ۱۱۹۰م) که شاهد آغاز کاربرد تاق های تیزه دار، ازجمله در کلیسای نوتردام، پاریس (آغاز ساخت در ۱۱۶۰م)، بود. گوتیک سرنیزه ای (۱۱۹۰ـ۱۲۴۰م) با قوس های تیزه دار بلند و باریک، ازجمله در کلیسای جامع شارتر (آغاز ساخت در ۱۱۹۴م)، و کلیسای جامع بورژ (آغاز ساخت در ۱۲۰۹م). گوتیک شعاع سان (۱۲۴۰ـ۱۳۵۰م) که نام آن برگرفته از مجموعه ای نمازخانه است که از محراب کلیسا منشعب می شوند، ازجمله در سنت شاپل (۱۲۲۶ـ۱۲۳۰م) در پاریس. گوتیک متأخر یا گوتیک شعله سان (۱۳۵۰ـ۱۵۲۰م) همچون کلیسای سنت ژروه در پاریس.
ایتالیا. سبک گوتیک در ایتالیا اساس کلاسیک داشت و دهانه های پهن با قوس های ساده و طرح بازیلیکایی از مشخصات آن بود. کلیسای جامع میلان نمونۀ گزیده ای از گوتیک ایتالیایی است.
آلمان. سبک گوتیک در آلمان تا اواخر قرن ۱۳م از گوتیک فرانسوی بسیار متأثر بود؛ ازجمله کلیسای جامع کلن ـ بزرگ ترین کلیسای جامع شمال اروپا ـ را از روی کلیسای جامع آمیِن ساختند. در آلمان بسیاری از کلیساها را به جای سنگ، با آجر بنا می کردند.
انگلستان. سبک گوتیک در انگلستان به سه دوره تقسیم می شود: گوتیک آغازین انگلستان (۱۲۰۰ ـ ۱۲۷۵ م)، ازجمله در کلیسای جامع سالزبری؛ گوتیک مزیّن (۱۳۰۰ ـ ۱۳۷۵ م)، ازجمله در یورک مینستر؛ و گوتیک قائم (۱۴۰۰ ـ ۱۵۷۵ م)، ازجمله در کلیسای جامع وینچستر.
قوس های تیزه دار و طرح های پنجره. پایۀ اصلی معماری گوتیک، و وجه تمایز عمدۀ آن با سبک سنگین و ملال آور رومانسک (رومی وار)، سیستم دقیق و بسیار علمی تاق سازی و پشت بندی آن است که با حضور قوس تیزه دار امکان پذیر گردید. افزایش سطح پنجره ها در دیوارهای میان پشت بندها از نتایج این نظام تکامل یافته بود. دیوارها دیگر مجبور به تحمّل بار عمدۀ سقف نبودند و از این رو ساخت دیوارهای کم ضخامت، و درنتیجه پنجره های بیشتر یا بزرگ تر میسّر گردید، بی آن که صدمه ای به دیوارها وارد شود. پنجره های سرنیزه ای (پنجره هایی با قوس های تیزه دار در بالای آن ها) را در دسته های دو یا سه تایی زیر یک تاق قوسیِ محصورکننده تعبیه می کردند؛ باقی ماندۀ سطح محصورشدۀ دیوار را عمدتاً نورگیرهای گرد کوچک می پوشاندند. بعدها قسمت سنگی میان پنجره های مختلف و نورگیرها به میل های سنگی باریک (وادار) تقلیل یافت، و کل گروه نورگیرهای محصور، به یک پنجره مبدّل گردید. بخش بالایی پنجره، در داخل تاق با شبکه های سنگی زینتی پر می شد که نخست در اشکال هندسی، سپس به صورت شکل های پیچ درپیچ، و سرانجام به شکل شطرنجی یا چهارخانه (شکلی که اغلب با گنجاندن وادار افقی یا تیرک افقی در پنجره های بزرگ تر حاصل می شود) بودند. نخستین بار معماران رنسانس اصطلاح گوتیک را در اشاره ای تحقیرآمیز به هنر قرون وسطا به کار بردند. وازاری، منتقد و مورخ قرن ۱۶، سبک های هنری قرون وسطا را به گوت ها نسبت داد که «کلاسی سیسم» را نابود کردند؛ اصطلاح گوتیک احتمالاً بر همین انتساب مبتنی است.
wikijoo: گوتیک،_معماری