کیهان شناسی و هستی شناسی گنوسی اساسا متکی بر نوعی روایت هبوط - منجی - رستگاری است. مهم ترین مضمون روایت گنوسی خصلت شیطانی و ذات شر ماده، جهان مادی، طبیعت و نهایتا کل جهان مخلوق، از جمله حیات جسمانی انسان،
... [مشاهده متن کامل]
... [مشاهده متن کامل]
است. در برخی از روایت های گنوسی، جهان هستی آفریده ی اهریمن است، برای مثال به اعتقاد مرقیون، یهوه - خدای عهد عتیق که جهان را آفریده - همان شیطان است و هیچ وجه مشترکی با پدر آسمانی عیسا مسیح ندارد.