گل و نوروز

گل و نوروز داستان عشق شاهزاده ای به نام «نوروز» با «گل»، دختر پادشاه روم است که خواجوی کرمانی این مثنوی را در ماه صفر ۷۴۲ هجری و در ۵۳۰۶ بیت سروده است. [ ۱] این منظومه داستانی عاشقانه است، مربوط به نوروز شاهزادهٔ ایرانی، با گُل دختر پادشاه روم. خواجوی کرمانی آن را به پیروی از خسرو و شیرین نظامی گنجه ای سروده است و خواجو خود نیز به شاگردی نظامی اقرار کرده است. [ ۲]
پیروزشاه در خراسان به روزگار ساسانیان آرزوی فرزند دارد. پس از نذرونیاز ( نوروز ) زاده می شود. نوروز به شکار دلبستگی دارد. ( گُل ) ، دختر قیصر روم است. قیصر شرط دامادی دخترش را کشتن اژدها قرار داده است. گل هرسال هنگام نوروز تنها یکبار بیرون میاید و انبوه عاشقانش به نظاره ای بسنده می کنند. نوروز با شنیدن وصف گل عاشق او می شود. از پدر اجازه می خواهد که به روم رود. پدر اجازه نمی دهد. نوروز افسرده می شود. راز عشق نوروز آشکار می شود. پند و نصیحت لهراسبِ وزیر، حکیم و هم درسش مهران و پیشنهاد ازدواج با دختری از نسل پادشاهان بی اثر است. سرانجام پنهانی با مهران به بهانه دیدار با پیری به روم می رود.
نوروز در راه به فرمانده سپاهی به نام فرخ روز می رسد که عاشق گل است و به جنگ شاه رفته، شکست خورده است. سپس کاروانِ فروزانِ بخت افروز، ندیم و شوهرِ دایه ی گل را می بیند و او را از دست دزدان نجات می دهد. در راه اژدهایی را می کشد و سرش را به کاخ قیصر می برد و پیمان قیصر را به او یادآوری می کند. اما باید با غلامش کشتی بگیرد. غلام را بر زمین می زند و می کشد. همان شب نوروز به رسم عیاران به شبستان گل می رود. در خواب انگشتر خسروانی خود را به دست گل کرده و می رود. چون گل نگین را می بیند درمی یابد که از آن نوروز است و عاشق او می شود. همان شب سپاه فرخ روز با آهنگ ربودن گل، شهر را محاصره می کند.
نوروز به فرمان قیصر سپاه فرخ روز را شکست می دهد و خواستار گل می شود. قیصر خواسته نوروز را به ماه دیگر می اندازد. نوروز دو بلبل را در خواب می بیند که از کمین گشودن بر گل و ربودن گل به دست طوفان جادو آگاهی می دهند. به کاخ می رود، گل را ربوده اند. به جوانی می رسد که جامی به او می دهد و این نوید را که به گل خواهد رسید و ناپدید می شود. در راه کشیشی، نشانیِ گنبدِ زندانِ گل را به او می دهد که بالای آن خروسی است که با کشتن خروس درِ گنبد باز می شود. گل را رهایی داده، در راه مهران را می بیند زنجیر شده با گنج فراوان که از سوی پدر دنبال نوروز آمده و اسیر طوفان جادو شده، او را هم رهایی می بخشد. با جواهرات و همراه گل به کاخ روانه می شود. قیصر جشنی بزرگ برپا می کند. مهران نوروز را معرفی می کند و چون قیصر درمیابد که او شاهزاده است همان شب او را به عقد گل درمیاورد. نوروز به ایران بازمی گردد. پدر جشن می گیرد اما چندی بعد می میرد و نوروز جانشین پدر و صاحب فرزندی به نام قباد می شود که پس از مرگ نوروز بر تخت می نشیند. [ ۳]

سرودۀ خواجوی کرمانی، منظومه ای عاشقانه به فارسی. این مثنوی در ۲۶۰۰ بیت، در داستان زندگی شاهزاده نوروز پسر فیروز، شاه خراسان و عشق او به گل، دختر قیصر روم است و خواجو آن را به تاج الدین احمد عراقی، وزیر مبارزالدین مظفری، در ۷۴۲ق تقدیم کرده است. این کتاب، که نظیره ای بر خسرو و شیرین نظامی گنجوی است، به کوشش کمال عینی به چاپ رسیده است (۱۳۷۰).