گفت وگو با بهرام بیضایی

گفت وگو با بهرام بیضایی کتابی است که به کوششِ زاون قوکاسیان از گفتگوهای سال های ۱۳۶۵ و ۱۳۶۷اَش با بهرام بیضایی فراهم و به سالِ ۱۳۷۱ منتشر شد. این مفصّل ترین گفتگوی بیضایی است که به صورتِ مکتوب منتشر شده است، و نخستین کتابِ گفتگوهایش.
متنِ کتاب از گفتگوهای سال های ۱۳۶۵ و ۱۳۶۷ قوکاسیان با بیضایی در خانهٔ بیضایی در تهران فراهم شده است. این گفتگوها را بیضایی در ۱۳۶۷ در سوئد «بازبینی و فشرده»[ ۱] کرد. کتاب در زمستانِ ۱۳۷۱ به وسیلهٔ انتشاراتِ آگاه منتشر شد.
بخش هایی از این گفتگو دوباره هم منتشر شده است؛ مثلاً:
• «پالایش آیین ها». صنعت سینما ( ۳۲ ) : ۵۶–۶۱. اسفند ۱۳۸۳.
• «نگهبانِ عشق و باروری». صنعت سینما ( ۷۹ ) : ۱۲۲–۱۲۶. بهمن ۱۳۸۷.
• «ترس از گذر زمان». صنعت سینما ( ۸۰ ) : ۱۱۰–۱۱۲. اسفند ۱۳۸۷.
• «آتش و خاک». صنعت سینما ( ۹۲ ) : ۸۶–۹۱. اسفند ۱۳۸۸.
• «تاریخ را پیروزشدگان می نویسند». صنعت سینما ( ۱۱۶ ) : ۸۰ - ۸۳. اسفند ۱۳۹۰.
چند سال پس از انتشارِ این کتاب، مسلم منصوری پاره ای پیش تر منتشرنشده از گفتگوهای بیضایی با قوکاسیان را در کتابِ سینما و ادبیات: چهارده گفتگو ( ۱۳۷۷ ) آورد. [ ۲]
اخباری از سانسورِ گفت وگو با بهرام بیضایی در سالِ ۱۳۷۵ هست: وزارتِ فرهنگ و ارشادِ اسلامی به شرطِ دَه تغییر در متن جوازِ انتشارش را می داده است؛[ ۳] ولی کتاب در این سال تجدیدِ چاپ نشد. ( در ۱۳۷۸ شد. ) [ ۴] پنج پاره از گفته های بیضایی در این کتاب که سانسورچیانِ ۱۳۷۵ اجازهٔ انتشارش را ندادند در کتابِ ممیزی کتاب: پژوهشی در ۱۴۰۰ سند ممیزی کتاب در سال ۱۳۷۵ ( ۱۳۸۰ ) آمده است. [ ۵]
موضوعِ اصلیِ گفتگو «آثار نمایشی و سینمایی بیضایی» است. [ ۶] سخن از کودکیِ بیضایی آغاز می شود، از خانواده اش می گوید، از گرایشش به سینما و تئاتر، و سپس بیشترِ گفتگو به تجزیه و تحلیلِ فیلم های بیضایی می گذرد.
ناقدانی این کتاب را بسیار ستوده اند، از مصطفی جلالی فخر که آن را «فراتر از خاطره و تاریخ» گفته[ ۷] تا تهماسب صلح جو که «پر و پیمان» وصفش کرده[ ۸] و وحید علیرضائی که برای شناختِ بیضایی «مفید»ش شناخته است. [ ۹]
صدا یا فیلمی از این گفتگوی قوکاسیان و بیضایی منتشر نشده؛ ولی پاره هایی از گفته های بیضایی در این کتاب در فیلمِ اعتراضِ بهرام بیضایی ( ۱۳۹۹ ) اجرا شده است.