گروه 53 نفر

معروف ترین گروه ضد حکومتی و سیاسی در دورۀ رضاشاه پهلوی. به جمعی از زندانیان سیاسی چپ گرای دورۀ رضاشاه گفته می شود که معروف ترین آن ها تقی ارانی بود که گروه ارانی را تشکیل داد. این گروه از بهمن ۱۳۱۲ش مجله ای به نام دنیا منتشر می کرد که از نخستین نشریات تئوریک مارکسیستی در ایران بود. رفته رفته کمونیست هایی چون عبدالصمد کامبخش و هم فکران او به گروه ارانی پیوستند. در ۱۳۱۶ش اعضای این گروه دستگیر و با استناد به قانون منع فعالیت های اشتراکی ، در ۱۳۱۷ش محاکمه و به زندان محکوم شدند. از آن جا که محاکمه شوندگان ۵۳ تن بودند، گروه ارانی از آن پس بیشتر به نام ۵۳ نفر مشهور شد. از این میان ارانی در زندان رضا شاه درگذشت و بقیه در شهریور ۱۳۲۰ش با خروج رضا شاه از کشور از زندان آزاد شدند. بیشتر اینان همراه بعضی دیگر از فعالان سیاسی کمونیست و غیرکمونیست در مهر همان سال حزب توده ایران را به وجود آوردند. از شاخص ترین افراد گروه ۵۳ نفر علاوه بر ارانی و کامبخش می توان به این افراد اشاره کرد: محمد بهرامی ، رضا رادمنش ، ایرج اسکندری ، مرتضی یزدی ، احسان طبری ، خلیل ملکی ، بزرگ علوی و انور خامه ای . کتاب های پنجاه و سه نفر نوشتۀ بزرگ علوی و پنجاه نفر و سه نفر نوشتۀ انور خامه ای دربارۀ این گروه است .