گرماتابی

گرماتابی ( انگلیسی: Thermoluminescence ) حالتی از تابناکی است که گونه خاصی از مواد بلوری، مانند برخی کانی ها از خود نشان می دهند. این پدیده وقتی روی می دهد که انرژی ناشی از تابش الکترومغناطیسی یا دیگر تابش های یوننده که در ماده ذخیره شده است در اثر گرم کردن ماده باز تابیده می شود. این پدیده از تابش جسم سیاه متمایز است.
تابش های پرانرژی در مواد بلوری باعث برانگیختگی الکترونیکی می شوند. در برخی از مواد، این حالتهای برانگیخته برای مدت زمانی بلند توسط آک ( deffect ) ، کاستی ها یا نقص های شبکه بلوری ماده که باعث گسستگی ارتباط معمولی اندرمولکولی یا اندراتمی شبکه بلوری هستند به دام می افتند. از نظر کوانتوم - مکانیک این حالتها، حالتهای ایستای بدون وابستگی رسمی به زمان هستند، با اینحال از نظر انرژی پایدار نیستند. گرما دادن به ماده حالتهای دربند را قادر به تقابل با فونون ها می سازد، یعنی نوسانات شبکه، تنزل سریع به حالتهای کم انرژی باعث تابش فوتونها می شوند.
مقدار تابناکی متناسب با مقدار تابش اولیه دریافت شده است. در تاریخ گذاری ترمولومینانس از این اصل برای تاریخ گذاری اشیاء مدفون که در گذشته حرارت دیده اند استفاده می شود، به بیان دیگر دز یونیزه کننده ای که جسم از عناصر رادیواکتیو موجود در خاک یا پرتو کیهانی دریافت کرده با عمرش متناسب است. این پدیده در دزیمتر تی ال دیاستفاده می شود، وسیله ای که حاوی یک چیپ از ماده مناسبی است که میزان دز پرتو دریافت شده توسط فرد یا جسمی را که حامل دزیمتر بوده، نشان می دهد.
گرماتابی یک ابزار متداول در زمین گاه شناسی برای تاریخ گذاری سفالگری یا دیگر مواد باستانی پخته، است. حرارت امضای گرماتابی ماده است ( شکل ۱ ) . سن یک جسم را به صورت تجربی از معادله زیر می توان محاسبه کرد:
سن= ( مجموع کل دز دریافتی از محیط ) / ( مجموع دز دریافتی در یک سال )