گردش نخبگان ( به انگلیسی: Circulation of elite ) نظریه ای دربارهٔ تغییر رژیم است که توسط دانشمند علوم اجتماعی ویلفردو پارتو ایتالیایی ( ۱۵ ژوئن ۱۸۴۸–ا۹ اوت ۱۹۲۳ ) توصیف شده است.
تغییر رژیم ها، انقلاب ها و غیره زمانی اتفاق نمی افتد که حاکمان از پایین سرنگون می شوند بلکه زمانی اتفاق می افتند که یکی از نخبگان جایگزین دیگری شود. نقش مردم عادی در چنین تحولی نقش آغازگر یا بازیگر اصلی نیست بلکه به عنوان پیروان و حامیان «این» یا «آن» نخبگان است.
... [مشاهده متن کامل]
«این یک بدیهی بنیادی برای پارتو است که انسان ها چه از جهت جسمانی و چه از نظر فکری و اخلاقی با یکدیگر برابر نیستند. در کل جامعه و در هر یک از قشرها و گروه های آن، برخی کسان از دیگران با استعدادترند. اصطلاح نخبگان در کاربرد پارتو هیچگونه دلالت اخلاقی یا افتخارآمیز ندارد. این اصطلاح تنها بر آن کسانی اطلاق می شود که «در هر یک از شاخه های فعالیت بشری بالاترین نمره را به دست آورده باشند. » پارتو می گوید که «بهتر است این اصطلاح را باز هم به دو مقوله تقسیم کنیم: که از افرادی نرکیب می شوند که مستقیم یا غیرمستقیم در حکومت نقش عمده ای دارند و که بقیه نخبگان را شامل می شوند. » بحث اصلی پارتو درباهٔ نخبگان حکومتی است. »
یک ابهام اساسی در بحث پارتو با مفهوم نخبگان وجود دارد. در برخی از بخش ها، کسانی پست های نخبگان را اشغال می کنند که واجد شرایط هستند ولی در بسیاری از بخش های دیگر به ادعای پارتو، افراد به دلیل این که برچسب گذاری می شوند، به پست های نخبه اختصاص می یابند. در این معنا ممکن هست همه آنهایی که پست های نخبگان به آنان اختصاص داده می شود، قابلیت های لازم را نداشته باشند و دیگرانی که چنین برچسبی ندارند، چنین شایستگی را داشته باشند. به نظر می رسد پارتو باورمند بود تنها در جوامع باز، تحرک اجتماعی وجود دارد و افراد با ظرفیت برتر ارتباط دارند. برای مثال، تنها در چنین شرایطی، نخبگان حاکم، متشکل از افرادی خواهند بود که بیشترین توانایی را برای اداره حکومت دارند. واقعیت اجتماعی آنست که موانعی همانند ثروت ارثی یا پیوندهای خانوادگی مانع از گردش آزادانه افراد در صفوف جامعه می شود به طوری که هم دارندگان برچسب نخبگانی و هم دارندگان بالاترین شایستگی، تمایل به واگرایی به درجات کمتر یا بیشتر دارند.
با توجه به احتمال اختلاف بین موقعیت انتسابی و اکتسابی و ظرفیت واقعی نخبگان، پارتو مدافع پرشور حداکثر تحرک اجتماعی و شغل برای همه است. او این خطر را می دید که پست های نخبگانی که زمانی توسط مردان با استعداد واقعی اشغال می شد، در طول زمان توسط مردان فاقد چنین استعدادی تصاحب می شود. وقتی نخبگان حاکم یا غیرحکومتی تلاش می کنند خود را در برابر هجوم عناصر جدیدتر و توانمندتر از انبوه جمعیت حفظ کنند، وقتی گردش نخبگان با مانع مواجه می شود، تعادل اجتماعی بهم می خورد و نظم اجتماعی رو به زوال می رود. پارتو استدلال کرد اگر نخبگان حاکم «راه هایی برای جذب افراد استثنایی که در طبقات موضوعی به جبهه می آیند، پیدا نکنند» عدم تعادل در بدن سیاسی و بدن اجتماعی ایجاد می شود و تا زمانی که این شرایط یا از طریق گشایش جدید کانال های تحرک یا از طریق سرنگونی خشونت آمیز نخبگان حاکم قدیمی بی اثر توسط نخبگان جدیدی که قادر به حکومت هستند، اصلاح شود، نظم اجتماعی در خطر زوال است.
تغییر رژیم ها، انقلاب ها و غیره زمانی اتفاق نمی افتد که حاکمان از پایین سرنگون می شوند بلکه زمانی اتفاق می افتند که یکی از نخبگان جایگزین دیگری شود. نقش مردم عادی در چنین تحولی نقش آغازگر یا بازیگر اصلی نیست بلکه به عنوان پیروان و حامیان «این» یا «آن» نخبگان است.
... [مشاهده متن کامل]
«این یک بدیهی بنیادی برای پارتو است که انسان ها چه از جهت جسمانی و چه از نظر فکری و اخلاقی با یکدیگر برابر نیستند. در کل جامعه و در هر یک از قشرها و گروه های آن، برخی کسان از دیگران با استعدادترند. اصطلاح نخبگان در کاربرد پارتو هیچگونه دلالت اخلاقی یا افتخارآمیز ندارد. این اصطلاح تنها بر آن کسانی اطلاق می شود که «در هر یک از شاخه های فعالیت بشری بالاترین نمره را به دست آورده باشند. » پارتو می گوید که «بهتر است این اصطلاح را باز هم به دو مقوله تقسیم کنیم: که از افرادی نرکیب می شوند که مستقیم یا غیرمستقیم در حکومت نقش عمده ای دارند و که بقیه نخبگان را شامل می شوند. » بحث اصلی پارتو درباهٔ نخبگان حکومتی است. »
یک ابهام اساسی در بحث پارتو با مفهوم نخبگان وجود دارد. در برخی از بخش ها، کسانی پست های نخبگان را اشغال می کنند که واجد شرایط هستند ولی در بسیاری از بخش های دیگر به ادعای پارتو، افراد به دلیل این که برچسب گذاری می شوند، به پست های نخبه اختصاص می یابند. در این معنا ممکن هست همه آنهایی که پست های نخبگان به آنان اختصاص داده می شود، قابلیت های لازم را نداشته باشند و دیگرانی که چنین برچسبی ندارند، چنین شایستگی را داشته باشند. به نظر می رسد پارتو باورمند بود تنها در جوامع باز، تحرک اجتماعی وجود دارد و افراد با ظرفیت برتر ارتباط دارند. برای مثال، تنها در چنین شرایطی، نخبگان حاکم، متشکل از افرادی خواهند بود که بیشترین توانایی را برای اداره حکومت دارند. واقعیت اجتماعی آنست که موانعی همانند ثروت ارثی یا پیوندهای خانوادگی مانع از گردش آزادانه افراد در صفوف جامعه می شود به طوری که هم دارندگان برچسب نخبگانی و هم دارندگان بالاترین شایستگی، تمایل به واگرایی به درجات کمتر یا بیشتر دارند.
با توجه به احتمال اختلاف بین موقعیت انتسابی و اکتسابی و ظرفیت واقعی نخبگان، پارتو مدافع پرشور حداکثر تحرک اجتماعی و شغل برای همه است. او این خطر را می دید که پست های نخبگانی که زمانی توسط مردان با استعداد واقعی اشغال می شد، در طول زمان توسط مردان فاقد چنین استعدادی تصاحب می شود. وقتی نخبگان حاکم یا غیرحکومتی تلاش می کنند خود را در برابر هجوم عناصر جدیدتر و توانمندتر از انبوه جمعیت حفظ کنند، وقتی گردش نخبگان با مانع مواجه می شود، تعادل اجتماعی بهم می خورد و نظم اجتماعی رو به زوال می رود. پارتو استدلال کرد اگر نخبگان حاکم «راه هایی برای جذب افراد استثنایی که در طبقات موضوعی به جبهه می آیند، پیدا نکنند» عدم تعادل در بدن سیاسی و بدن اجتماعی ایجاد می شود و تا زمانی که این شرایط یا از طریق گشایش جدید کانال های تحرک یا از طریق سرنگونی خشونت آمیز نخبگان حاکم قدیمی بی اثر توسط نخبگان جدیدی که قادر به حکومت هستند، اصلاح شود، نظم اجتماعی در خطر زوال است.
